150 tys. w chwili wybuchu wojny[1] do 594 tys. łącznie w całym okresie trwania wojny 440 tys.[2] 63 tys.[3] 26 791[4] 17 tys. 7430[5] 5455[6] 3972 3421[7] 2163[8] 1389 1294 1271 1068 900 826 44 Łącznie: 941 356–1 139 518 żołnierzy – w całym okresie wojny
minimum 415 tys. w chwili rozpoczęcia wojny[1] 780 tys. (1951) 26 tys.[potrzebny przypis] Łącznie: minimum 1 066 000 – w chwili największego zmasowania
Wojna koreańska – na czerwono zaznaczone są tereny opanowane przez siły Korei Północnej, Chin i komunistów, na zielono – Korei Południowej, USA i ONZPrezydent Korei PołudniowejRhee Syng- man
Korea w czasach nowożytnych była królestwem podporządkowanymCesarstwu Chińskiemu. Pod koniec XIX w. w związku zrestauracją Meiji wJaponii, skrajnym osłabieniem CesarstwaChińskiego powojnach opiumowych ipowstaniu bokserów stała się terenem rywalizacjicarskiej Rosji i zmodernizowanej Japonii. W roku 1897, na żądanie Japonii, Korea ogłosiła się cesarstwem, co było deklaracją suwerenności wobec Chin. Kwestia wpływów rosyjskich w Korei (koncesje dla rosyjskich przedsiębiorców na rzeceJalu) była głównym powodem wybuchu w 1904 rokuwojny Rosji z Japonią, która zakończyła się klęską Rosji itraktatem z Portsmouth (1905). W konsekwencji całaKorea była okupowana przez Japończyków, a w roku 1910 zostałaanektowana przez Japonię. W Cesarstwie Rosyjskim porażka stała się jedną z przyczyn wybuchu w 1905 rokurewolucji.
Japonia ogłosiła kapitulację 15 sierpnia 1945 roku, formalny akt kapitulacji został podpisany ostatecznie 2 września na pokładzie pancernikaUSS „Missouri” wZatoce Tokijskiej. Amerykanie po naleganiach ostatniego japońskiego gubernatora Korei,Nobuyukiego Abego, skierowali swoje wojska do Korei 8 września 1945 roku i przejęli od Nobuyuki władzę w południowej części Korei. Kwestia Korei była w roku 1945 (podobnie jak kwestiaWietnamu) traktowana przez administrację amerykańską marginalnie wobec zasadniczych celów wojny. W grudniu 1945 roku pokonferencji moskiewskiej Stany Zjednoczone i ZSRR utworzyły komisję mającą na celu stworzenie w drodze powszechnych wyborów jednego rządu ogólnokoreańskiego. Sowieci w swojej strefie okupacyjnej prześladowali partie prawicowe i narodowe, a Amerykanie w swojej strefie siły komunistyczne, co spowodowało, że wybory odbyły się w każdej ze stref osobno. W sierpniu 1948 roku proklamowano wSeulu utworzenieRepubliki Korei z prezydentemLi Syng Manem na czele, na co odpowiedzią było utworzenie we wrześniu 1948 rokuKoreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej na północy, gdzie premierem rządu zostałKim Ir Sen. Rozbieżne interesy mocarstw doprowadziły do trwałego, tragicznego podziału Korei. Od północy Korea Północna graniczyła z ZSRR (20 km granicy) iChinami rozdartymi wojną domową. Dopiero po ostatecznej klęsceCzang Kaj-szeka i jego ucieczce naTajwan głównodowodzącyChińską Armią Ludowo-WyzwoleńcząMao Zedong proklamował 1 października 1949 roku wPekinieChińską Republikę Ludową[a]. W oczywisty sposób wzmocniło to pozycję i aspiracje komunistów koreańskich. Później zaśbezpośrednie zaangażowanie militarne komunistycznych Chin w wojnę w Korei rozstrzygnęło oremisowym rezultacie konfliktu.
Kim Ir Sen, przywódca KRLD, od chwili utworzenia państwa północnokoreańskiego snuł plany „wyzwolenia” południowej części półwyspu, apelując o pomoc doStalina, ten jednak odmawiał, obawiając się otwartego konfliktu ze Stanami Zjednoczonymi. ZSRR nie miał jeszcze w swym arsenalebroni jądrowej, nie mógł też liczyć na żadne poparcie ze strony Chin, w których nadal trwała wojna domowa. Dlatego zgodnie z rezolucjami Zgromadzenia Ogólnego ONZ nakazującymi wycofanie obcych wojsk z Korei[10] do końca grudnia 1948 roku wycofał swe wojska z KRLD (wojska amerykańskie Republikę Korei opuściły dopiero w czerwcu 1949 roku). Podobne plany miałLi Syng Man, tym bardziej że ONZ, zdominowana przez państwa niepodporządkowane ZSRR, uznawała jego rząd za jedyne legalne przedstawicielstwo narodu koreańskiego. ZarównoKim Ir Sen jak iLi Syng Man oraz oba państwa koreańskie czyniły przygotowania polityczne i militarne do wypełnienia swej „misji dziejowej”. Powodowało to stałe incydenty na granicy, które w sierpniu 1949 roku przybrały formę „małej wojny na 38. równoleżniku”.
Armia południowokoreańska po wycofaniu wojsk amerykańskich w czerwcu 1949 roku miała charakter sił policyjnych. W 1948 roku na wyspieCzedżu wybuchłozbrojne powstanie komunistyczne, stłumione brutalnie przez siły rządowe. Uzyskanie w 1949 roku przez ZSRR broni jądrowej i proklamowanie 1 października 1949 roku ChRL przez Mao, kończącewojnę domową w Chinach, stworzyły warunki do próby „zjednoczenia Korei” drogą agresji zbrojnej przez Kim Ir Sena. Uzyskanie zapewnień o pomocy materialnej z ZSRR i ewentualnego wsparcia Mao otwierało drogę do wojny. Nieroztropna wypowiedźDeana Achesona z 12 stycznia 1950 roku pomijająca Koreę Południową w systemie obrony globalnej Stanów Zjednoczonych stała się zapalnikiem do wybuchu. KRLD zgromadziła na granicy z Republiką Korei siły wystarczające do opanowania całego Półwyspu Koreańskiego, przekonana, żeaneksja Korei Południowej nie spotka się z reakcją militarną Stanów Zjednoczonych, przeżywających szok po upadku rząduCzang Kaj-szeka w Chinach.
25 czerwca 1950 roku wojska Korei Północnej (liczące 415 tys. żołnierzy wspartych 150 czołgami i 150 samolotami różnego typu[1]) zaatakowały terytoriumKorei Południowej, przekraczając 38.równoleżnik i zdobywając wkrótceSeul. Armia południowokoreańska licząca 150 tys. ludzi, 40 czołgów i 14 samolotów[1] nie miała szans samodzielnie oprzeć się inwazji. W odpowiedzi naagresjęRada Bezpieczeństwa ONZ uchwaliła 27 czerwca na podstawieart. 42Karty ONZ wysłanie do Korei sił międzynarodowych[11].ZSRR oficjalnie zbojkotował obrady[b], co umożliwiło przegłosowanie wniosku wobec niewykorzystania przysługującego ZSRR w Radzie Bezpieczeństwa ONZ prawaweta. Przerzucona z prefektury Yamaguchi (Japonia) amerykańska 24. Dywizja Piechoty została zniszczona w 12-dniowej bitwie podDaejeonem, a jej dowódca gen.William Dean trafił do niewoli. Pierwotnie planował wycofanie dywizji na południe, ale otrzymał rozkaz obrony miasta o kilka dni dłużej. Wskutek przewagi nieprzyjaciela dywizja została rozbita, a gen. Dean samodzielnie przedzierał się na południe[c].
26 czerwca przewodniczącySenackiej Komisji Spraw ZagranicznychTom Connally na pytanie prezydenta USA Trumana, czy prosićKongres owypowiedzenie wojny,[12] odpowiedział:Jeśli włamywacz włamie się do twojego domu, możesz go zastrzelić bez pójścia na posterunek policji i uzyskania pozwolenia (“If a burglar breaks into your house, you can shoot him without going down to the police station and getting permission”)[13]. Truman uznał, że uchwała Rady Bezpieczeństwa daje wystarczającą podstawę do wysłania wojsk[14][15]. 19 lipca prezydent powiadomił Kongres o podjętych krokach, żądając zwiększenia wydatków na siły zbrojne i pomoc dla państw zagrożonych przez działania komunistów[16].
Odzyskanie Seulu przez wojska ONZ we wrześniu 1950 rokuŻołnierz amerykański,jeniec wojenny, zabity przez koreańskich lub chińskich komunistów strzałem w tył głowySzczegółowy przebieg działań wojennych
Początkowe niepowodzenia wojsk amerykańskich związane były z tym, że oddziały amerykańskie w Japonii pełniły służbę okupacyjną i nie były ani odpowiednio uzbrojone, ani wyszkolone do prowadzenia normalnych działań wojennych. Wojska amerykańskie stacjonujące w Japonii miały poważne braki etatowe w ludziach; dywizje piechoty miały tylko po kompanii lekkich czołgów zamiast batalionu pancernego i kompanii czołgów w każdym pułku (mosty w Japonii nie pozwalały na przejazd innych czołgów poza lekkimi); nie posiadały także nowoczesnej broni przeciwpancernej (dział bezodrzutowych i granatników przeciwpancernych 89 mm), a tylko granatniki 60 mm z II wojny światowej („bazooki”), na dodatek z amunicją sprzed co najmniej 5 lat, która często zawodziła; ponadto w Japonii nie prowadzono szkolenia bojowego, a tylko normalną służbę okupacyjną. W późniejszym okresie stan liczebny, jakość uzbrojenia i wyszkolenia wojsk amerykańskich w Korei znacząco się poprawiły. Do 5 września 1950 wojska KRLD opanowały prawie cały półwysep (95% terytorium Korei Południowej), zamykając wojska amerykańskie i południowokoreańskie w tzw.„worku pusańskim” – w tym momencie ofensywa północnokoreańska została powstrzymana. KRLD i ZSRR za pośrednictwemIndii (Jawaharlal Nehru) zaproponowały rokowania pokojowe, odrzucone przezStany Zjednoczone (ONZ). W międzyczasie KRLD przeprowadziła na południu reformę rolną i nacjonalizację przemysłu oraz nabór do swojej armii. W ramach sił ONZ, 14 państw skierowało do Korei swoje kontyngenty wojskowe, które czasowo rozlokowano w Japonii. 95% tych sił stanowiły wojska amerykańskie. Głównodowodzącym wojsk ONZ został gen. Douglas MacArthur, który ze swoim sztabem opracował plan inwazji na Koreę Północną.
Udany desant amerykański (ONZ) 15 września 1950 roku gen.Douglasa MacArthura pod miastemInczon oraz jednoczesne kontruderzenie z miastaPusan doprowadziły do odzyskania zajętych przez wojska Północy terenów. JednostkiKoreańskiej Armii Ludowej odcięte na południu Korei próbowały przejść do działań partyzanckich, tworząc tzw. „drugi front”, ale próby te zostały szybko udaremnione, ponieważ ludność południowokoreańska już zniechęciła się do KRLD (z powodu postępowania jej wojsk i organów bezpieczeństwa). W październiku działania przeniosły się na północ od 38. równoleżnika, a 90% Korei Północnej do 25 października znalazło się pod okupacją amerykańską. ONZ (Stany Zjednoczone) zaproponowała zawieszenie broni i uznanie siłowego zjednoczenia Korei, ale 25 października 1950Mao Zedong wprowadził na front kilkusettysięczną armię „Chińskich Ochotników Ludowych”. ChOL okrążyli X Korpus amerykański, który jednak zdołał się przebić i został ewakuowany zHŭngnam („koreańska Dunkierka”). Pod naciskiem Chińczyków (i odtwarzającej się armii KRLD) oddziały ONZ cofały się, tracąc w styczniu 1951 roku Seul. Chiny bezskutecznie prosiły o wsparcie ZSRR, Stalin zgodził się jedynie na wysłanie Chińczykom sprzętu wojskowego, z czym jednak zwlekał. Polityka ta spowodowana była chęcią utrzymania ZSRR w „neutralności”, a tym samym zrzuceniem kosztów prowadzenia wojny na Chiny[17]. Rządy KRLD i Chin otrzymały różnorakie wsparcie ze stronyIndii i niektórych państwbloku wschodniego[18].
Nowy dowódca wojsk lądowych gen.Matthew Ridgway powstrzymał ofensywę i w lutym odzyskał Seul, a następnie ruszył na północ, częściowo przekroczył 38. równoleżnik i ustabilizował front na zdatnej do obrony linii „Kansas-Wyoming”, która do dzisiaj stanowi granicę pomiędzy obydwoma państwami koreańskimi. W czasie tych walk MacArthur ogłosił, że Amerykanie użyją broni atomowej, co spotkało się z protestem ich sojuszników zNATO, obawiających się atomowego odwetu ZSRR na Wielkiej Brytanii, i ostatecznie doprowadziło do konfliktu zprezydentem Trumanem. MacArthur proponował ponadto przenieść wojnę na teren Chin poprzez bombardowanie lotniskarmii chińskiej i jednoczesne wprowadzenie do walki na pierwszej linii oddziałów Tajwanu (Kuomintangu). Ta propozycja MacArthura była bezpośrednim powodem jegozdymisjonowania przezprezydenta Trumana. Zastąpił go gen. Matthew Ridgway (opuszczone przezeń stanowisko zajął gen.James van Fleet, a następnie gen.James Taylor).
W okresie od kwietnia do maja 1951 roku wojska chińskie i północnokoreańskie przeprowadziły wielką ofensywę, która załamała się i czerwcowa kontrofensywa ONZ z powrotem przywróciła front na linii Kansas-Wyoming. Od tej pory działania wojenne przyjęły postać wojny pozycyjnej, przeplatanej walkami niewielkich oddziałów. W lipcu 1951 roku rozpoczęła się pierwsza tura rokowań pokojowych, podczas której nie osiągnięto porozumienia z powodu dwóch konfliktów – po pierwsze w sprawie granicy (Chiny i KRLD chciały linii 38. równoleżnika, a ONZ linii Kansas-Wyoming), a po drugie w sprawie jeńców (spora część jeńców z Chin i Korei Północnej nie chciała wracać do tych państw, które tutaj żądały przymusowego odesłania ich wszystkich). W 1952 roku generał Ridgway został zastąpiony przez generałaMarka Clarka – przyczyną było to, że Głównodowodzący Wojsk NATO gen.Dwight Eisenhower wystartował w wyborach prezydenckich i zrezygnował ze stanowiska, a gen. Ridgway go zastąpił. Pomimo liczebnej przewagilotnictwa chińsko-północnokoreańskiego, wzmocnionego„ochotnikami” z ZSRR,lotnictwo amerykańskie (i innych państw ONZ – za najlepszych uchodzili piloci zRAF) odnosiło sukcesy.Międzynarodowy Czerwony Krzyż zorganizował kilkadziesiąt szpitali polowych w KRLD ze względu na ogrom ofiar wśród ludności cywilnej (jednym z takich szpitali kierował prof.Jan Oszacki z Krakowa). W 1954 wysokimi odznaczeniami Polski Ludowej zostali odznaczeni pracownicy SzpitalaPolskiego Czerwonego Krzyża w KRLD[20][21].
Opinia publiczna w krajach uczestniczących w operacji ONZ była mocno podzielona, szczególnie w Wielkiej Brytanii, gdzie liczne grono ludzi sprzeciwiało się uczestnictwu w wojnie. Wiele osób obawiało się eskalacji wojny, a nawet wybuchu wojny nuklearnej. Silna opozycja względem wojny była przyczyną często napiętych relacji brytyjsko-amerykańskich. Z tych powodów brytyjscy politycy szukali sposobu na jak najszybsze zakończenie konfliktu, prędkie wycofanie wszystkich obcych sił ONZ i zjednoczenie Korei pod auspicjami tej organizacji[22]. Ostatecznie wybór Eisenhowera i zmęczenie społeczeństwa amerykańskiego wojną (jednorazowo w Korei przebywało 500 tys. żołnierzy amerykańskich, zmieniani byli co 6 miesięcy, w sumie przewinęło się przez front 2,5 mln Amerykanów), a z drugiej strony śmierć Stalina i walka o schedę po nim oraz brak znaczących efektów działań militarnych po obu stronach zmusiły wreszcie obie strony konfliktu 27 lipca 1953 roku wPanmundżomie do podpisaniarozejmu i ustanowieniastrefy demarkacyjnej (po 2 km na północ i południe, zatem szerokość tej strefy wynosi 4 km) dzielącej półwysep na dotychczasowej linii frontu (linii Kansas-Wyoming; w sprawie jeńców swoje stanowisko także przeforsowała strona ONZ – w rezultacie część jeńców północnokoreańskich osiedliła się w Korei Południowej, a jeńców chińskich naTajwanie). Rozejm został podpisany przez przedstawicieli Korei Północnej (w osobie Kim Ir Sena jako zwierzchnika armii Korei Północnej), Chin Ludowych (przedstawiciel:Peng Dehuai – dowódca Ochotników Ludowych) oraz ONZ, reprezentowanej przez głównodowodzącego wojsk Narodów Zjednoczonych, amerykańskiego generałaMarka W. Clarka[23][24]. Nieobecność i brak podpisu przedstawiciela Republiki Korei (czyli Korei Południowej) stanowił przez długie lata pretekst dla KRLD do odmowy rozpoczęcia rozmów pokojowych z Południem, które dla Koreańczyków z Północy nie było stroną konfliktu[23]. Nad przestrzeganiem rozejmu czuwali inspektorzy sił rozjemczych (Komisja Nadzorcza Państw Neutralnych) rozmieszczeni po obu stronach tej linii, na północy Polacy oraz Czesi i Słowacy, a na południu Szwajcarzy i Szwedzi. Ci ostatni po szykanach amerykańskich w 1956 roku zwinęli swoje posterunki. W przypadku Czechosłowacji (potem Czech) i Polski po zmianach politycznych w 1989 roku władze KRLD zaczęły także szykanować ich przedstawicieli tak, że ci w końcu wyjechali.
Załoga czołguM24Koreańscy cywileChińscy jeńcy schwytani przez wojska Korei Południowej w 1951 rokuAmerykańscy i południowokoreańscy weterani na spotkaniu w 2009 roku
Wojna koreańska utrwaliła podział polityczny półwyspu koreańskiego. Straty poniesione przez strony konfliktu iludność cywilną są trudne do oceny ze względu na zróżnicowanie szacunków i brak swobodnego dostępu historyków do materiałów archiwalnych, szczególnie północnokoreańskich i chińskich. Aktualne szacunki historyków zakładają straty armii Republiki Korei (Korea Południowa) – 415 tys. żołnierzy zabitych i zmarłych w niewoli i 429 tys. rannych, Koreańskiej Armii Ludowej – 500–600 tys. zabitych i drugie tyle rannych, a ludności cywilnej – około miliona ludzi zabitych i rannych. Straty sił ONZ obejmowały: 33 629 zabitych i zaginionych oraz 107 tysięcy rannych żołnierzy amerykańskich, 1263 zabitych i 4817 rannych żołnierzyWspólnoty Narodów oraz 1800 zabitych i 7 tys. rannych żołnierzy z pozostałych kontyngentów państw walczących pod flagąONZ. Straty ChRL ocenia się na 400 tys. zabitych i zmarłych oraz 500 tys. rannych żołnierzy.
W trakcie wojny doszło do licznych zbrodni wojennych. Według prof. Kim Dong Choona, delegataKomisji Prawdy i Pojednania, co najmniej 100 000 ludzi zostało zamordowanych w związku z podejrzeniami o wspieranie komunizmu. Historycy twierdzą, że nawet 200 000 osób mogło ponieść śmierć z rąk południowokoreańskich armii i policji[25]. Południowokoreańskie organizacje cywilne utrzymują, że liczba zabitych mogła wynosić nawet 1 200 000 ofiar[26]. Przez dekady za masakry te niesłusznie obwiniani byli komuniści[27]. Z drugiej strony także oficerowie armii Korei Północnej, a szczególnie oficerowie polityczni, odpowiedzialni byli za liczne łamanie praw człowieka, w tym liczne egzekucje urzędników, inteligencji czy przywódców religijnych, podejrzanych o sympatyzowanie z rządem Południa[28].
Po zakończeniu działań wojennych następowała stopniowa odbudowa KRLD i Republiki Korei z gigantycznych zniszczeń wojennych. Ekonomiczne skutki wojny odczuwały także Stany Zjednoczone, dla których koszt operacji wojskowych na półwyspie wyniósł 17,2 mld dolarów, oraz Chiny, dla których koszty te oscylowały w granicach 10 mld dolarów. Stało się to powodem trudności gospodarczych w Chinach, szczególnie że po śmierci Stalina nowi przywódcy ZSRR nie zgodzili się na umorzenie długów za dostarczony sprzęt wojskowy, co pogłębiło narastający już z przyczyn ideologicznych konflikt między władzami ChRL i ZSRR. Sytuacja polityczno-gospodarcza KRLD była niezwykle skomplikowana. Chinom zawdzięczano ocalenie, ale Mao nie był w stanie wspierać gospodarczo Korei Północnej ze względu na własne kłopoty ekonomiczne. Ochotnicy chińscy byli wycofywani z Korei powoli etapami aż do 1958 roku. Sowieci na początku nie kwapili się też z pomocą materialną, gdyż nie wiedzieli, jaką orientację przyjmie Kim Ir Sen, prochińską czy proradziecką. W polityce wewnętrznej wojna stała się pretekstem dla Kim Ir Sena do likwidacji opozycji i militaryzacji kraju, wprowadzania w życie ideidżucze ikultu własnej osoby[29][30].
Na południu do rebelii z lat 60. władzę sprawował wspierany przez USA autorytarny Li Syng Man, uważany za brutalnego i skorumpowanego dyktatora[31]. Jednocześnie, dzięki pomocy gospodarczej państw Zachodu, Korea Południowa zaczęła szybko się odbudowywać, stając się z czasem jednym z azjatyckich „tygrysów gospodarczych”. Do późnych lat 70. gospodarka Północy była jednak silniejsza od gospodarki Południa (gospodarcze kłopoty KRLD zaczęły się w latach 90., gdy Korea straciła cenne źródło umów handlowych jakim był ZSRR)[32].
Wojna koreańska miała też daleko idące konsekwencje w polityce światowej. Wytworzyła przede wszystkim powszechny strach przed wojną światową, w której bardzo prawdopodobne było użycie broni nuklearnej. Kryzys koreański doprowadził również do wzrostu zaangażowania amerykańskiego w Europie. Stany Zjednoczone potroiły wydatki na obronność i uściśliły współpracę z sojusznikami w ramach NATO. Stany Zjednoczone przyjęły rolę naczelnego dowódcy w bloku państw zachodnich, tworząc model dwubiegunowości w stosunkach międzynarodowych.
↑Uchwała Nr 82 z 25 czerwca 1950 potępiła napaść Korei Północnej i zażądała wycofania jej wojsk za 38 równoleżnik.Uchwała Nr 83 z 27 czerwca zaleciła, abyczłonkowie Narodów Zjednoczonych udzielili Republice Korei takiej pomocy, jaka może być konieczną, aby odeprzeć atak zbrojny i przywrócić pokój i bezpieczeństwo międzynarodowe w tym regionie.Uchwała Nr 84 z 7 lipca upoważniała USA do utworzenia naczelnego dowództwa sił zbrojnych ONZ w Korei mających walczyć podflagą tej organizacji.Uchwała Nr 85 z 31 lipca wezwała do wspierania ofiar wojny.
↑Konstytucja USA w art. 1.8.11 zalicza wypowiadanie wojny do uprawnień Kongresu.
↑Ustawa z 20 grudnia 1945 r. o udziale USA w ONZ upoważniała prezydenta do zawarcia z Radą Bezpieczeństwa umowy podlegającej zatwierdzeniu Kongresu określającej liczebność i rodzaje sił zbrojnych, udostępnionych Radzie na jej wezwanie w celu utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa zgodnie zart. 43 Karty ONZ. Zgodnie z art. 6 ustawyPrezydent nie będzie uważał, że wymaga upoważnienia Kongresu do udostępnienia Radzie Bezpieczeństwa na jej wezwanie w celu podjęcia działań na podstawieartykułu 42 wspomnianej Karty i zgodnie z taką specjalną umową lub umowami sił zbrojnych, udogodnień lub pomocy przewidzianej w tym dokumencie (United Nations Participation Act, December 20, 1945). Podczas obrad nad ustawą kilku senatorów wyraziło obawę, że umowa taka przeniesie na prezydenta bądź Radę Bezpieczeństwa prawo wypowiadania wojny. Przewidziana umowa nie została zawarta (The Commander in Chief and United Nations Charter Article 43: A Case of Irreconcilable Differences?,Rethinking War Powers: Congress, The President, and the United Nations).
↑Zimna wojna Mao. Chiny kontra Związek Sowiecki (tytuł oryg.Mao's cold war. China vs the Soviet Union), produced by Beach House Pictures for Discovery Networks Asia-Pacific.
↑William WhitneyW.W.StueckWilliam WhitneyW.W.,The Korean War: An International History, Princeton, NJ: Princeton University Press, 1995, s. 196,ISBN 0-691-03767-1,OCLC31710666.
↑United Nations General Assembly Resolution 498,Resolution 498. Uchwałę tę podjęło Zgromadzenie Ogólne, gdyż przedstawiciel ZSRR od sierpnia 1950 powrócił do Rady Bezpieczeństwa i jął korzystać z prawa weta. W odpowiedzi Zgromadzenie Ogólne 3 listopada 1950 uchwałą 377 postanowiłowe wszystkich wypadkach, które zdają się stanowić zagrożenie pokoju, złamanie pokoju lub akt agresji, a Rada Bezpieczeństwa z powodu braku jednomyślności stałych członków przestaje ponosić odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, Zgromadzenie Ogólne powinno zająć się sprawą niezwłocznie, celem skierowania odpowiednich zaleceń do swych członków odnośnie środków zbiorowych, wliczając w to, w przypadku złamania pokoju lub aktu agresji, użycie sił zbrojnych, jeżeli będzie to niezbędne do utrzymania lub przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. W razie gdyby Zgromadzenie nie odbywało wtedy sesji, zbierze się ono na nadzwyczajną sesję specjalną w ciągu 24 godzin od zgłoszenia żądania jej zwołania. Taka nadzwyczajna sesja specjalna powinna być zwołana na żądanie Rady Bezpieczeństwa, uchwalone głosami którychkolwiek siedmiu jej członków albo większością członków Narodów Zjednoczonych. (Resolution 377,Akty ultra vires w świetle odpowiedzialności organizacji międzynarodowych s. 39n)
↑Rummel, Rudolph J. (1997).Statistics of Democide: Genocide and Murder Since 1900.
↑Oberdorfer, Don, The Two Koreas: A Contemporary History, Basic Books, 2001,ISBN 0-465-05162-6, s.10–11
↑No, Kum-Sok and J. Roger Osterholm,A MiG-15 to Freedom: Memoir of the Wartime North Korean Defector who First Delivered the Secret Fighter Jet to the Americans in 1953, McFarland, 1996,ISBN 0-7864-0210-5
↑Hastings, Max (1988).The Korean War. New York: Simon & Schuster. s. 89–90.ISBN 0-671-66834-X.
