Brak jest jednoznacznej, powszechnie uznanej definicji wojny, jednak próby jej zdefiniowania podejmowane były już odstarożytności.
Cyceron zdefiniował wojnę jako rozstrzyganie sporu przy użyciu siły, wedługHugona Grocjusza wojna to stan, w jakim znajdują się osoby toczące spór przy użyciu siły, której następstwem są niezliczone nieszczęścia, które spadają również na niewinnych ludzi.
Hugo Grocjusz przez pojęcie wojny rozumiałstan, w jakim znajdują się toczący spór przy użyciu siły (Bellum est status per vim certantium qua tales sunt)[1].
Według XIX-wiecznego teoretyka wojnyCarla von Clausewitzawojna jest jedynie kontynuacją polityki innymi środkami orazaktem przemocy, mającym na celu zmuszenie przeciwnika do spełnienia naszej woli.
Zygmunt Cybichowski opisywał wojnęw najogólniejszym znaczeniu jakoprzeciwieństwo pokoju, w ściślejszym i bardziej rozpowszechnionym jakowalkę orężną, a biorąc pod uwagę, że między wypowiedzeniem wojny a rozpoczęciem walki może upłynąć czasprzez wojnę rozumiemy w tym wypadku stan, w którym wolno wojować[2].
Ludwik Ehrlich za wojnę uważastan walki przede wszystkim za pomocą publicznej siły zbrojnej między dwoma lub więcej podmiotami prawa narodów albo przynajmniej grupami mającymi charakter podmiotów prawa wojny, przy zerwaniu stosunków pokojowych między stronami.Remigiusz Bierzanek nazywa takstan walki orężnej między państwami, przeciwstawiany stanowi pokoju[3].
Czym jest wojna? Celem wojny jest mordowanie, narzędzia wojny to: szpiegostwo, zdrada i podżeganie do niej, ruina mieszkańców, okradanie ich w celu zaopatrzenia armii oraz kłamstwa i oszustwa, które nazywa się wojennym sprytem. Obyczaje wojska: całkowity brak wolności zwany dyscypliną, próżniactwo, grubiaństwo, okrucieństwo, nierząd i brak umiarkowania. A jednak jest to najwyższy status, szanowany przez wszystkich. Wszyscy cesarze... nosili mundury wojskowe, a ten, kto zabił najwięcej ludzi otrzymuje najwięcej orderów. Narody zmagają się, (...) by się nawzajem mordować. Walczą na śmierć i życie, okaleczają tysiące ludzi, a potem odbywają się nabożeństwa dziękczynne za to, że tak wielu ludzi zostało zabitych, a ich liczbę lubi się wyolbrzymiać. Zwycięstwo ogłasza się fanfarami i uważa, że im więcej ludzi zabito, tym większa zasługa. Jak Bóg może patrzeć z góry i słuchać tego wszystkiego?[4]
Nowsze definicje nie uznają wojny za zjawisko czysto militarne, lecz totalne, łączące w sobie politykę wewnętrzną i zagraniczną, gospodarkę i działania wojenne. Na pojęcie wojny składają się zgodnie z nimi zjawiska społeczne, historyczne i klasowe, polegające na regulowaniu sporów i realizowaniu celów politycznych przez zastosowanie przemocy. Wojna to działania wojenne w rozumieniuoperacji wojskowych, ale także stan prawny, w którym uznaje się istnienie wojny. W tym kontekście należy wojnę rozumieć jakokonflikt z użyciembroni między państwami, blokami państw, narodami czyklasami społecznymi.
Wojna w rozumieniu prawnym oznacza zerwanie stosunków pokojowych (w tym takżestosunków dyplomatycznych) pomiędzy co najmniej dwoma państwami[5] i przejście do stosunków wojennych, czyli rozpoczęcie walki zbrojnej i wrogich działań skierowanych przez państwa wzajemnie przeciwko sobie. Istniejącą wówczas między tymi państwami sytuację określa się jakostan wojny[6].Konwencje haskie z 1899 i 1907 r. wymagają, by wojna rozpoczęła się oficjalnym jejwypowiedzeniem[7] przez jedno z państw.
Wojnę kończy zwykle zawarciepokoju, choć brak jednoznacznych reguł zakończenia, poza tym, że zakazane jestzawojowanie, zaśokupacja może być tylko przejściowa.
Pojęcie konfliktu zbrojnego jest szersze od pojęcia wojny. Obejmuje ono wszelkiego rodzaju walkę zbrojną pomiędzy państwami – nawet wówczas, kiedy wojna nie zostaniewypowiedziana w sposób oficjalny, jak również różnego rodzaju specyficzne konflikty zbrojne, tzn. takie, w których uczestniczą strony nieuznane zapodmioty prawa międzynarodowego[11].
Przykładem konfliktu zbrojnego były walki toczone przez organizacjęTamilskie Tygrysy, która miała na celu utworzenie w północnej częściSri Lanki niepodległego państwa tamilskiego –Ilamu. Mimo iż siejącym terror bojownikom udało się zapanować nad pokaźną częścią terytorium Sri Lanki, to utworzone przez nich państwo nie było uznawane za podmiot prawa międzynarodowego, podobnie jak zbrojna formacja Tamilskich Tygrysów, która ponadto została uznana przezUSA orazUE zaorganizację terrorystyczną.
Każdykonflikt zbrojny może potencjalnie przekształcić się w wojnę.
Wojny czasami są dzielone na dwie kategorie: wojny energetyczne i wojny informacyjne. W wojnach energetycznych walczy się z budowlami, zasobami surowcowymi i oporem czynnika ludzkiego, a w wojnie informacyjnej z zasobami informacyjnymi wroga. Różnica polega na stopniu stechnicyzowania użytej broni. W wojnach informacyjnych podbija sięprzeciwnika informacją – działaniami wywiadu, agentury, propagandą i manipulacją, by wesprzeć działania fizyczne.
Przykładem wojny informacyjnej może byćzimna wojna, jaka miała miejsce między USA i ZSRR po II wojnie światowej. W wojnie tej nie doszło do otwartychdziałań zbrojnych między głównymi stronami konfliktu (prowadzone byływojny zastępcze), miała ona głównie charakter wojny informacyjnej. Może istnieć także sytuacja, gdy w jakiejś wojnie występują zarówno elementy wojny energetycznej, jak i informacyjnej[12].
Wojny lokalne – prowadzone niedużym nakładem sił i środków oraz na stosunkowo niedużym terytorium.
Dżihad (święte wojny) – wszelkie starania podejmowane w imię szerzenia i umacniania islamu. Zarówno poprzez walkę zbrojną, nawracanie niewiernych, pokojowe propagowanie islamu, jak i wewnętrzne zmagania wyznawcy.
Wojny manewrowe – walki zbrojne prowadzone są przy szerokim stosowaniu manewru sił i środków w powietrzu (a także w kosmosie), na lądzie i morzu.
Wojny radiowe – ukrywanie sił i środków własnych, poprzez całokształt przedsięwzięć uniemożliwiających lub ograniczających efektywne stosowanie środków radioelektronicznych przez przeciwnika.
Wojny psychologiczne – system zabiegów propagandowych stosowanych w celu wywarcia wpływu na społeczeństwo przeciwnika i pozyskania go do realizacji własnych celów strategicznych.
Wojny sukcesyjne – między pretendentami do tronu po zmarłym władcy.
Wojny hegemoniczne – między dominującym w międzynarodowym systemie mocarstwem lub mocarstwami a rosnącym konkurentem lub konkurentami (pretendentami do hegemonii).
Wojny domowe – stronami są obywatele jednego państwa, plemienia lub grupy etnicznej.
Wojny cybernetyczne – wykorzystanie komputerów, internetu i innych środków przechowywania lub rozprzestrzeniania informacji w celu przeprowadzania ataków na systemy informatyczne przeciwnika.
Wojny asymetryczne – starcie dwóch odmiennych typów organizacji, sposobów myślenia i działania, a także sposobów życia.
Wojny rakietowo-jądrowe – prowadzone przy pomocy masowych działań zbrojnych przy użyciu broni rakietowej i rakietowo-jądrowej.
Wojny celne – stan, w którym dwa państwa lub bloki państw podwyższają wobec siebie stawki celne, dążąc do wywarcia nacisku na stronę przeciwną lub zachwiania podstaw gospodarki oponenta.
Wojny kolonialne – toczone w koloniach danego państwa lub o kolonie z innymi państwami.
Wojny trzeciej fali – polegające na precyzji w określaniu celu oraz dostosowywaniu do niego środków tak, aby zminimalizować straty; wiedza, informacje, dane zaczynają rywalizować z bronią, uzbrojeniem.
Wojny religijne – w głównej mierze motywowane przyczynami religijnymi.
Wojny powietrzne – odbywające się w przestrzeni powietrznej, przy pomocy statków powietrznych (pojedynczych samolotów, śmigłowców i bezzałogowych statków powietrznych).
Wojny hybrydowe – połączenie wojny konwencjonalnej, nieregularnych działań zbrojnych (partyzanci, terroryści) i wojny cybernetycznej. Przykładem są wydarzenia na Ukrainie w roku 2014[13].
Wojny konwencjonalne – przy użyciu broni konwencjonalnej i taktyki walki między państwami w otwartej konfrontacji.
↑Dieter Schenk, Witold Kulesza: Arthur Greiser. Biografia i proces namiestnika III Rzeszy w Kraju Warty. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2023, s. 265.ISBN 978-83-8142-775-3.
↑Stan wojny nie zawsze jest równoznaczny z walką zbrojną i odwrotnie. Mogą bowiem toczyć się działania wojenne bez formalnego aktu wypowiedzenia wojny, lub może istnieć stan wojny, gdy nie toczy się już walka zbrojna. (Stan wojny a stan wojenny – zagadnienia formalno-prawne).
↑Obowiązek taki istnieje bez względu na okoliczności rozpoczęcia wojny o czym mówi art. 2 wspólny dla wszystkich czterechkonwencji genewskich z 1949 r.:Konwencja niniejsza będzie miała zastosowanie w razie wypowiedzenia wojny lub powstania jakiegokolwiek innego konfliktu zbrojnego między dwiema lub więcej niż dwiema Wysokimi Umawiającymi się Stronami, nawet gdyby jedna z nich nie uznała stanu wojny. Ustęp 5 preambuły I Protokołu dodatkowego (1977), mówi, żepostanowienia Konwencji Genewskich z dnia 12 sierpnia 1949 r. i niniejszego Protokołu muszą być w pełni stosowane we wszelkich okolicznościach wobec wszystkich osób chronionych przez te dokumenty, bez rozróżnienia na niekorzyść wynikającego z charakteru lub przyczyn konfliktu zbrojnego albo motywów głoszonych lub przypisywanych Stronom konfliktu.
↑Rozróżnienie to widać w art. 2 wspólnym dla wszystkich czterechkonwencji genewskich z 1949 roku:Konwencja niniejsza będzie miała zastosowanie w razie wypowiedzenia wojny lub powstania jakiegokolwiek innego konfliktu zbrojnego (ang.armed conflict,fr.conflit armé)między dwiema lub więcej niż dwiema Wysokimi Umawiającymi się Stronami, nawet gdyby jedna z nich nie uznała stanu wojny.
↑Rafał Brzeski, Wojna informacyjna, Warszawa 2006.
John Keegan,Historia wojen, Książka i Wiedza, Warszawa 1998.
Waldemar Kitler: Bezpieczeństwo Narodowe RP, Podstawowe kategorie, Uwarunkowania, System. Warszawa: WydawnictwoAkademii Obrony Narodowej, 2011.ISBN 978-83-7523-159-5. Brak numerów stron w książce
.jpg)
