Zobacz też:inne znaczenia wyrazu „wojewoda”.Wojewoda (łac. comes palatinus „komes pałacowy, palatyn”) – organ administracji państwowej wPolsce, a w przeszłości także w innych krajachsłowiańskich ibałkańskich: wCzechach,Rosji,Bułgarii,Mołdawii iSiedmiogrodzie.
W Czechach i naWęgrzech był to tytułarystokratyczny odpowiadający polskiemuksięciu (dux).
Osobny artykuł:Wojewoda (tytuł)..jpg)
Słowowojewoda wywodzi się odwój orazwodzić (prowadzić), a więc całość oznaczatego, który przewodzi wojskiem. Wśredniowiecznej Polsce dowodził wojskiem w zastępstwie monarchy.
Osobny artykuł:Wojewoda w średniowiecznej Polsce.Następnie wI Rzeczypospolitej należeli do gronaurzędów senatorskich, jednak w zależności od terenów, z których pochodzili, mieli różne kompetencje. Najmniejsze mieli na Rusi Halickiej, największe w Prusach Królewskich. Na przestrzeni lat ich kompetencje ulegały zmianom i ograniczeniom. Urząd wojewody zaczął funkcjonować w czasach nowożytnych wKoronie, a częściowo (po 1569 r.) naLitwie, jako zwierzchnik województwa i jego administracji, ale z iluzoryczną władzą.
Z piastowania władzy politycznej i ministerialnej zaPiastów jego rola spadła do reprezentacyjnej i senatorskiej zaJagiellonów. Jego wcześniejszą rolę wojskową ograniczono do doprowadzania oddziałów w czasiepospolitego ruszenia do punktu zbornego. Z kompetencji administracyjnych pozostało mu przewodniczenie wsejmikach ziemskich, które i tak utracił. Miał prawo do sprawowania nadzoru nad miastami, lecz było to funkcją honorową (formalnie leżało to w gestiistarosty). Ustanawiał i nadzorował poprzez podwładnego sobie podwojewodziego ceny, miary i wagi.
Wojewodowie: krakowski, poznański, wileński, trocki, sandomierski i kaliski (orazkasztelan krakowski) byli specjalnie wyróżnieni posiadaniem powierzonych im kluczy do skarbca koronnego naWawelu. Wojewodów mianował król, a od 1775 rokuRada Nieustająca. Jedynie wojewodowiepołocki iwitebski (oraz równy im rangąstarosta generalnyKsięstwa Żmudzkiego) pochodzili z wyboru dokonywanego przez obywateli tych ziem, król wyznaczał go z przedstawionych kandydatów. Ustawa o Sejmie z 28 maja 1791 rozszerzała tę zasadę na ogół senatorów, punkt ten jednak nie zdążył wejść w życie[1]. Wojewodów obowiązywało prawo oincompatibiliach. Konstytucja z 1565 roku zakazywała łączenia tego urzędu zministerstwami, godnością przełożonego innego województwa lub starostwem grodowym na swoim terenie.
Po upadku I Rzeczypospolitej senatorowie-wojewodowie (obok senatorów-kasztelanów) zasiadali jeszcze w senatach Księstwa Warszawskiego i kongresowego Królestwa Polskiego, lecz ich tytuły nie zawierały odniesień do nazw województw.
Ponownie urząd wojewody jako zwierzchnika województwa zaistniał w II Rzeczypospolitej. Stanowisko to występowało także w Polsce Ludowej do 1950 r. i ponownie od 1973 r.
Tradycyjnie dzieciom wojewodów przysługiwały tytuły odojcowskie. Dla synów tytułem takim byłwojewodzic[2], a dla córekwojewodzianka[3].
W obecnie obowiązującym stanie prawnymRzeczypospolitej Polskiej wojewoda jest przedstawicielem Rady Ministrów wwojewództwie i zwierzchnikiemzespolonej administracji rządowej na terenie województwa.
Obecnie pozycję organizacyjno-prawną wojewody reguluje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (art. 152) oraz ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie[4].
Wojewodę powołuje i odwołujePrezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej (art. 6).Sejmik województwa będący organemsamorządu województwa nie jest pytany o opinię na temat kandydata mającego objąć stanowisko wojewody. Premier jest też przełożonym wojewody, uprawnionym do kierowania do wojewody zarządzeń i poleceń (art. 8 ust. 1).
Nadzór nad działalnością wojewody sprawuje Prezes Rady Ministrów i minister właściwy do spraw administracji publicznej. Nadzór ten ma gwarantować przestrzeganie przez wojewodę nie tylko prawa, ale i polityki rządu, rzetelności i gospodarności, przestrzeganie przez niego poleceń i wytycznych otrzymanych od premiera (art. 8 ust. 2 i 3).
W myśl art. 3 tej ustawy, wojewoda jest:
Kontroluje także pod względem legalności, gospodarności i rzetelności wykonywanie przez organy samorządu terytorialnego zadań z zakresu administracji rządowej, realizowanych przez nie na podstawie ustawy lub porozumienia z organami administracji rządowej. Poza tym w czasach nadzwyczajnych, na mocy innych ustaw, ma specjalne zadania i kompetencje.
Art. 22 ustawy o wojewodzie i administracji rządowej w województwie stanowi, że wojewoda odpowiada za wykonywanie polityki Rady Ministrów w województwie, a w szczególności:
Na podstawie art. 25 tej ustawy wojewoda może wydawać polecenia obowiązujące wszystkie organy administracji rządowej działające w województwie, a w sytuacjach nadzwyczajnych, obowiązujące również organy samorządu terytorialnego. Nie mogą one jednak dotyczyć rozstrzygnięć co do istoty sprawy załatwianej w drodze decyzji administracyjnej – wojewoda nie może w tym trybie przesądzić o treści zezwolenia czy innej decyzji przygotowywanej np. przez wójta gminy. Właściwy minister może wstrzymać wykonanie poleceń wojewody, wydanych organom administracji niezespolonej i wystąpić z wnioskiem do Prezesa Rady Ministrów o rozstrzygnięcie sporu, przedstawiając jednocześnie stanowisko w tej sprawie.
Zgodnie z art. 51 wojewoda jako zwierzchnik zespolonej administracji rządowej kieruje nią i koordynuje jej działalność i ponosi odpowiedzialność za rezultaty jej działania. To kierownictwo i odpowiedzialność jest ograniczone przez szczegółowe przepisy, będące przejawem tradycyjnych powiązań resortowych.
Wojewoda sprawuje nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego, na zasadach określonych w ustawie o samorządzie gminnym, samorządzie powiatu i samorządzie województwa (art. 12 ustawy o wojewodzie i administracji rządowej w województwie).
 | Zobacz hasłowojewoda w Wikisłowniku |
 | Zobacz multimedia związane z tematem:Wojewoda |
| Okresy | |
|---|---|
| Rodzaje wojsk | |
| Formacje wojskowe | |
| Wojskowi | |
| Najważniejsze bitwy | |
| Najważniejsze oblężenia |
