Woda jest bardzo dobrymrozpuszczalnikiem dlasubstancji polarnych. Większość (około 97,38%) występującej na Ziemi wody jest „słona”, to znaczy zawiera dużo rozpuszczonychsoli, główniechlorku sodu. W naturalnej wodzie rozpuszczone są gazy atmosferyczne, z których w największym stężeniu znajduje siędwutlenek węgla.
Woda naturalna w wielu przypadkach przed zastosowaniem musi zostać uzdatniona. Proces uzdatniania wody dotyczy zarówno wody pitnej, jak i przemysłowej.
Woda jest bardzo rozpowszechniona także na powierzchni Ziemi. Występuje głównie w oceanach, które pokrywają 70,8% powierzchni globu, ale także w rzekach, jeziorach i w postaci stałej wlodowcach. Część wody znajduje się w atmosferze (chmury, para wodna). Niektóre związki chemiczne zawierają cząsteczki wody w swojej budowie (hydraty – określa się ją wówczas mianemwody krystalizacyjnej). Zawartość wody włączonej w strukturę minerałów wpłaszczu Ziemi może przekraczać łączną zawartość wody w oceanach i innych zbiornikach powierzchniowych nawet dziesięciokrotnie[10].
Woda występująca w przyrodzie jest roztworem soli i gazów. Najwięcej soli mineralnych zawierawoda morska i wody mineralne; najmniej woda zopadów atmosferycznych. Wodę o małej zawartości składników mineralnych nazywamywodą miękką, natomiast zawierającą znaczne ilości soliwapnia imagnezu –wodą twardą. Oprócz tego wody naturalne zawierają rozpuszczone substancje pochodzenia organicznego, na przykładmocznik, kwasy humusowe.
Zagadnienie pochodzenia wody na Ziemi, jak i tego, że na Ziemi jest znacznie więcej wody niż na innych skalistych planetach Układu Słonecznego, jest wciąż niejasne. Istnieje kilka hipotez co do tego, w jaki sposób woda mogła zebrać się na powierzchni Ziemi w ilości wystarczającej do wytworzenia oceanów. Główna hipoteza głosi, że woda w stanie wolnym lub w związkach chemicznych była obecna na Ziemi w trakcie formowania się Ziemi. Przy weryfikowaniu hipotez dotyczących pochodzenia wody uwzględnia się skład izotopowy wodoru z różnych źródeł. Badania składu izotopowego wodoru uwięzionego w najstarszych skałach znalezionych na Ziemi wykazują zgodność składu izotopowego z wodą oceaniczną[11]. Ważniejszymi innymi hipotezami są:
hipoteza solarna –wiatr słoneczny niesie za sobą jądra (atomy) wodoru, które wchodzą w reakcję z tlenem, tworząc cząsteczki wody
uderzenia asteroid – Ziemia ukształtowała się wewnątrzlinii śniegu, teorie zakładają, że lekkie pierwiastki i związki chemiczne, w tym i woda, powinny być wymiecione przez promieniowanie tworzącej się gwiazdy. Wodę na Ziemię miałyby przynieść duże obiekty z zewnętrznego Układu Słonecznego (spoza linii śniegu), uderzające w naszą planetę w początkach jej istnienia[12].
hipoteza geochemiczna – zakłada powstawanie wody na skutekreakcji chemicznych w płaszczu Ziemi.Dwutlenek krzemu może tam reagować z wodorem, w efekcie czego powstaje ciekła woda ikrzemowodór,SiH 4. Proces zachodzi przy ciśnieniu sięgającym 200 tysięcyatmosfer. Woda pozostaje uwięziona w skale i z czasem wydostaje się na powierzchnię, między innymi podczas erupcji wulkanów[13].
Obecność wody (w postaci lodu) na Księżycu w głębi zacienionegokrateru została wykazana podczas misjiLCROSS 8 października 2009.NASA odkryła wodę na Marsie przez bezpośrednią obserwację 31 lipca 2008 roku[14], a analizy jego atmosfery wskazują, że Mars utracił w geologicznej historii ilość wody wystarczającą doutworzenia oceanu. Znaczące ilości wody stwierdzono m.in. wpierścieniach Saturna oraz na księżycach lodowych. Pięć z nich posiada oceany podpowierzchniowe, niektóre zamknięte między warstwami lodu o różnej strukturze, a niektóre w kontakcie ze skalistym wnętrzem, co daje szanse naaktywność hydrotermalną i potencjał do rozwinięcia się życia. W szczególności ocean naEnceladusie, księżycuSaturna, ma bezpośredni kontakt z powierzchnią poprzez aktywnośćgejzerów[9].
Diagram fazowy wodyCzterotonowa bryła lodu na plaży wIslandii – woda w stanie stałymMoneta utrzymująca się na powierzchni wody dziękinapięciu powierzchniowemuRozkładładunku dookoła cząsteczki wody: kolor czerwony – cząstkowy ładunek ujemny, kolor niebieski – cząstkowy ładunek dodatniŁączenie się cząsteczek wody. Ciągłe –wiązania atomowe, przerywane –wiązania wodorowe.
Aktywność wody pitnej nie powinna przekraczać 0,5Bq/l w przypadkupromieniowania alfa i 1 Bq/l w przypadkupromieniowania beta. Taki poziom aktywność powinien skutkować roczną dawką na poziomie ok. 1 mSv lub mniejszym. Powyżej tych poziomówWHO zaleca dokładniejsze określenie, który izotop odpowiada na podwyższoną aktywność i porównanie aktywności z wartościami sugerowanymi. Przy dawkach >1mSv/rok zaleca się rozważanie oczyszczenia wody w celu zmniejszenia jej aktywności[20].
Zaaktywność własną wody odpowiada przede wszystkim aktywność izotopów tlenu[20].
Lekko niebieski kolor wody wynika z pochłaniania przez niąpromieniowania elektromagnetycznego z zakresuświatła widzialnego odpowiadającego barwie czerwonej (światło czerwone jest absorbowane przez wodę ok. 100 razy silniej niż niebieskie[21]). Maksimum silnejabsorpcji przypada na 760 nm i ramię tego pasma wchodzi częściowo w zakres widzialny (<700 nm). Obecne są też dwa słabe maksima przy 605 i 660 nm. Pochłaniane promieniowanie powoduje przejścia pomiędzypoziomami oscylacyjnymi, a w efekcie silnie wzbudzonedrgania atomów cząsteczek wody. Zachodzenie pasm absorpcji oscylacyjnej na zakres widzialny jest unikalną cechą wody i stanowić może jedyny przypadek takiego źródła barwy substancji. Pozostałe barwne cząsteczki i atomy zawdzięczają swój kolor absorpcji światła widzialnego przezelektrony[18] (barwa może być też wynikiem zjawisk optycznych).
W stanie gazowym pasma absorpcji wody przesunięte są w kierunku światła widzialnego (wyższej częstotliwości), a w stanie stałym w kierunku podczerwieni (niższej częstotliwości), co wynika odpowiednio z osłabienia i wzmocnieniaoddziaływań wodorowych. Lód wykazuje także barwę niebieską w świetle przechodzącym, a jegowidmo IR jest zbliżone do widma wody ciekłej. Światło przechodzące przez śnieg ma szczególnie intensywnie niebieską barwę w wyniku wielokrotnego rozproszenia[18].
Wciężkiej wodzie (D2O) drgania oscylacyjne przesunięte są znacząco w kierunku podczerwieni (pasmo 760 nm wody znajduje się przy ok. 1000 nm), w wyniku czego ciężka woda jest bezbarwna. Zjawisko to jest jednym z dowodów na poprawność przypisania barwy wody absorpcji oscylacyjnej[18].
Cząsteczki wody są nieliniowe, a wiązania H–O są silnie spolaryzowane i stąd woda ma trwałymoment dipolowy – czyli jest silnie polarna. Kąt między wiązaniami wodór-tlen-wodór (H―O―H) w fazie ciekłej wynosi ok. 105°. W postaci stałej (lodu) kąt między tymi wiązaniami jest równy ok. 108°.
staje się znacząca dopiero w temperaturze kilku tysięcy stopni Celsjusza. Np. w 3200 °C zdysocjowane na pierwiastki jest ok. 30% cząsteczek H2O (dla porównaniasiarkowodór w temperaturze 1700 °C jest zdysocjowany w ok. 75%)[22].
W fazie ciekłej nieustannie powstają i pękająwiązania wodorowe pomiędzy cząsteczkami wody. Woda ulega łatwej protonacji i deprotonacji odkwasów, tworzącjon hydroniowy H3O+. Jon ten również łączy się wiązaniami wodorowymi, tworząckation Zundela H5O2+,kation Eigena H9O4+ i większe aglomeraty.Wstrukturze krystalicznej wiązania wodorowe nie ulegają zrywaniu i determinująheksagonalnyukład krystalograficzny wody.Gdy podda się wodę ciśnieniu większemu niż 3900 MPa, zwiększa onagęstość do około 1,5 g/cm³ i powstaje lód o temperaturze powyżej 0 °C.
Równowagę autodysocjacji wody opisuje tzw.iloczyn jonowy wody, który w temperaturze 20 °C jest równy ok. 10−14 (zwykle wielkość bezwymiarowa lub mol²/kg²) (zobaczskala pH).
Woda jest powszechnym rozpuszczalnikiem związków ustrojowych i niezbędnym uzupełnieniem pokarmu wszystkich znanych organizmów. Uczestniczy w przebiegu większości reakcji metabolicznych, stanowi środek transportu wewnątrzustrojowego, np. produktów przemiany materii, substancji odżywczych,hormonów,enzymów. Reguluje temperaturę. Stanowi płynne środowisko niezbędne do usuwania końcowych produktówprzemiany materii. Woda stanowi średnio 70% masy dorosłego człowieka, w przypadku noworodka ok. 15% więcej, 60–70% limfy, 95% osocza krwi, 90% liści, owoców, 20% kości, 10% szkliwa zębów,tkanki tłuszczowej.
W roku 2008 na świecie ok. 1,1 mld ludzi nie miało bezpośredniego dostępu dowody pitnej[23]. Każdego dnia choroby wynikające z niedostatku czystej wody powodują śmierć wielu tysięcy ludzi, głównie dzieci.
W przednaukowejfilozofii przyrody woda była jedną z podstaw rzeczywistości materialnej.Tales z Miletu widział w niejArché: podstawową zasadę[24]. DlaEmpedoklesa iArystotelesa woda była jednym z czterech klasycznychżywiołów, które przez wzajemne połączenia tworzyły rzeczywistość[25]. Była też jednym z pięciu żywiołów w tradycji chińskiej i japońskiej.
Symbolizuje życie, płodność i oczyszczenie (choć bywa także ukazywana jako siła zła, zwłaszcza w przeciwstawieniu wody czystej i brudnej). Woda jest częstym elementemmitów kosmogonicznych. Bywa też uważana za medium ułatwiające przejście z jednego świata do drugiego (wmitologii greckiejCharon przewoził łodziąduszę zmarłego doHadesu, gdzie pijąc wodę ze źródłaLete zapominała o minionej egzystencji)[26]. W wielu religiach zanurzenie w wodzie symbolizuje oczyszczenie i odrodzenie (por.chrzest).
Woda, jako jedna z niewielu substancji, nie zwiększa swojej objętościmonotonicznie ze wzrostemtemperatury w całym obszarze występowania w stanie ciekłym, lecz przyjmuje wartość minimalną dla 3,98 °C. W temperaturach niższych od tej wartości objętość wody zwiększa się wraz ze spadkiem temperatury, co wśród ogółusubstancji chemicznych jestanomalią. Zjawisko to spowodowane jest specyficznym kształtem cząsteczki wody oraz istnieniem silnychwiązań wodorowych. Wiązania te nadają wodzie względnie dużą gęstość, a ponadto pękają w obszarze anomalnym, zwiększając nieuporządkowanie wśród cząsteczek, a co za tym idzie, zwiększając również objętość cieczy. Z tego samego powodu objętość wody wzrasta również podczaskrzepnięcia – dlatego lód pływa po powierzchni wody, rozsadza naczynia, kruszy spękane skały, niszczy nawierzchnię dróg itp.
Jako substancja użytkowa woda ma wiele zastosowań. Najważniejsza jestwoda pitna, wgospodarstwach domowych jest używanawoda do celów sanitarno-bytowych, wrolnictwie zaś do nawadniania pól. Znaczne ilości wody zużywają zakłady przemysłowe.Woda przemysłowa może służyć jako substancja będąca przekaźnikiemciepła, magazynująca ciepło lub je odbierająca (substancja chłodząca), poza tym jakoreagent, rozpuszczalnik itp.
Woda jest powszechnym i zwykle łatwo dostępnymśrodkiem gaśniczym. Jej działanie polega głównie naabsorpcji ciepła z gaszonego materiału. Dodatkowo para wodna powstająca podczas parowania wody utrudnia dostęp tlenu niezbędnego do podtrzymania dalszego procesu palenia[30].
20% światowych zasobów wody słodkiej (23 000km³) jest zgromadzone w jeziorzeBajkałWoda w fontannie
WedługŚwiatowej Organizacji Zdrowia „dostęp do bezpiecznej wody pitnej jest niezbędny dla zdrowia, jest podstawowym prawem człowieka i elementem skutecznej polityki ochrony zdrowia”[31].
Dostęp do bezpiecznej wody pitnej stał się jednym z priorytetówOrganizacji Narodów Zjednoczonych. W Agendzie na rzeczzrównoważonego rozwoju 2030 ONZ wśród 17celów dostęp do wody został podany jako pozycja 6:Zapewnić wszystkim ludziom dostęp do wody i warunków sanitarnych poprzez zrównoważoną gospodarkę zasobami wodnymi[32]. Wśród działań, które mają zapewnić osiągnięcie tego celu, znajduje się działanie 6.1:Do 2030 roku zapewnić powszechny i sprawiedliwy dostęp do bezpiecznej wody pitnej po przystępnej cenie[33]. Do śledzenia postępów w realizacji tego celu opracowano specjalny wskaźnik, tzw. drabinę wody pitnej[34].
W 2020 74% światowej populacji (5,8 miliardów ludzi)[35] miało dostęp do tzw. wody zarządzanej w sposób bezpieczny, czyli ulokowanej na terenie obiektu mieszkalnego, dostępnej w razie potrzeby i wolnej od zanieczyszczeń. Pozostałe 2 miliardy osób nie miało dostępu do wody zarządzanej w sposób bezpieczny:
1,2 miliarda ludzi miało dostęp do podstawowych usług w zakresie wody, tj. ulepszone źródło wody w odległości do 30 minut podróży w obie strony,
282 miliony osób z ograniczonym dostępem do wody, tj. ulepszone źródło wody w odległości ponad 30 minut podróży w obie strony,
368 miliony osób pobierających wodę pitną z niezabezpieczonych studni lub źródeł,
122 miliony osób zbierających nieoczyszczoną wodę powierzchniową z jezior, stawów, rzek i strumieni[35].
Woda z pozabezpiecznych źródeł może być zanieczyszczona odchodami, co może prowadzić do chorób zakaźnych, takich jakcholera,biegunka,czerwonka,wirusowe zapalenie wątroby typu A,dur brzuszny czypolio. Ograniczenie chorób przenoszonych przez wodę i rozwój bezpiecznych zasobów wodnych to główny cel publicznej służby zdrowia w krajach rozwijających się[35].
Kraje, w których dochodzi do gwałtownych konfliktów, mogą mieć ograniczony dostęp do wody pitnej. Jedno z badań wykazało, że konflikt, w którym ginie ok. 2500 osób, pozbawia wody pitnej 1,8% populacji[36].
↑abWater, [w:]GESTIS-Stoffdatenbank [online],Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 1140 [dostęp 2011-05-05](niem. • ang.).
↑KrystynaK.Jeżowiecka-KabschKrystynaK.,HenrykH.SzewczykHenrykH.,Mechanika płynów, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2001, s. 358 [zarchiwizowane zadresu 2012-07-10].
↑ab„Guideline on the Use of Fundamental Physical Constants and Basic Constants of Water”, The International Association for the Properties of Water and Steam, Gaithersburg, Maryland, USA, September 2001,(pdf).
↑abred. nacz. tomu Jan Zienkiewicz: red. nacz. Heliodor Chmielewski: Encyklopedia Techniki. T. Energia jądrowa. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1970, s. 16, seria: Encyklopedia Techniki.
↑Martin Chaplin: Water Absorption Spectrum. 2011-11-15 (data ostatniej aktualizacji). [dostęp 2012-03-20].
↑Vojtech Zamarovský: Bohovia a hrdinovia antických bájí. Bratislava: Perfekt a.s., 1998, s. 258–259.ISBN 80-8046-098-1. (słow.).; polskie wydanie:Bogowie i herosi mitologii greckiej i rzymskiej (Encyklopedia mitologii antycznej,Słownik mitologii greckiej i rzymskiej).
↑CRC Handbook of Chemistry and Physics. Wyd. 88. Boca Raton: CRC Press, 2008, s. 6-4,6-5.
