Ten artykuł dotyczy krainy historycznej. Zobacz też:inne znaczenia tego słowa.
| |||
| Państwa | |||
|---|---|---|---|
| Stolica | |||
| Ważniejsze miejscowości | |||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||
| 50°44′20″N 25°19′24″E/50,738889 25,323333 | |||
| |||
| |||
Wołyń (ukr. Волинь,łac.Volhynia) –kraina historyczna w dorzeczu górnegoBugu oraz dopływówDniepru:Prypeci,Styru,Horynia iSłuczy, obecnie częśćUkrainy – obwodywołyński irówieński, zachodnia częśćżytomierskiego i północne częścitarnopolskiego ichmielnickiego.
WedługJana Długosza nazwa pochodzi od zamku Wołyń nad Bugiem (obecnieGródek kołoHrubieszowa). WedługNestora nazwa wywodzi się od słowiańskiego plemieniaWołynian. Główne miasta to:Łuck,Kowel,Dubno,Równe,Krzemieniec,Zwiahel,Włodzimierz,Ostróg,Owrucz,Zasław,Starokonstantynów.
Klimat kontynentalny, ze znaczną różnicą temperatur między upalnym latem a mroźną zimą. Wiosna i jesień bardzo krótkie. W ciągu roku często nagłe skoki temperatury zależne od kierunku wiatrów.
Terytorium Wołynia składa się z dwu głównych obszarów o zasadniczo odmiennym krajobrazie. W części północnej znajduje sięPolesie Wołyńskie, natomiast w części południowejWyżyna Wołyńska (Wołyń właściwy)[1]. Granica między oboma regionami przebiega niedaleko na północ od linii Luboml – Kowel – Łuck – Równe – Korzec. Na południe od Wyżyny Wołyńskiej znajduje się obniżenie określane jako Małe Polesie.
Charakterystyczny rys wołyńskiemu krajobrazowi nadają południkowo położone doliny rzek, stanowiących niegdyś ważne arterie komunikacyjne[1]. Rzeki te płyną na północ ku Prypeci równoległymi do siebie dolinami, tworząc charakterystyczną sieć wodną. Największe z nich: Horyń, Słucz, Styr, Ikwa, Turia, Stochód. Wołyń w większości leży w zlewiskuMorza Czarnego za pośrednictwem Prypeci. Niewielka część znajduje się w zlewiskuMorza Bałtyckiego za pośrednictwem Bugu, który stanowi zachodnią granicę Wołynia.Bug na obszarze Wołynia ma brzeg płaski, miejscami bagnisty. Jedynym jego dopływem jestŁug, która wpływa do Bugu w rejonieUściługa.Prypeć wypływa na północ od Opalina. Ma płaskie, bagniste brzegi. Wszystkie rzeki Wołynia są jej dopływami lub dopływami dopływów.
W okresieneolitu na terenie Wołynia pojawiła siękultura pucharów lejkowatych, a po niejkultura amfor kulistych. Wepoce brązu –kultura strzyżowska.W epoce żelaza południe Wołynia znajdowało się w orbicie wpływów kultury celtyckiej, promieniującej z obszaru łuku Karpat (Kotynowie,Peucyni). Rdzeń terytorialny tych ziem zamieszkany był przezNeurów,budowniczych grodów na bagnach prypeckich. W czasach rzymskich południowe i zachodnie kresy Wołynia zasiedliliGoci i ich pobratymcy.
We wczesnym średniowieczu zamieszkany przez słowiańskie plemionaBużan iDulebów. Po podziale dzielnicowymRusi Kijowskiej od 1199 roku na ziemiach Wołynia istniałoksięstwo włodzimierskie ze stolicą weWłodzimierzu. Najwybitniejszym jego władcą był w latach 1201–1264Daniel Halicki (od roku 1253 król Rusi), który doprowadził do połączenia księstwa włodzimierskiego zksięstwem halickim, tworzącRuś Halicko-Wołyńską.Ponajazdach mongolskich 1240–1241 Wołyń stał się terenem postępującej rywalizacji polsko-litewskiej[potrzebny przypis]. Ostatecznie został podzielony międzyKrólestwo Polskie iWielkie Księstwo Litewskie. Pod koniec lipca 1366 roku królKazimierz Wielki rozpoczął zajmowanie terytorium Wołynia, gdzie wBełzie poddał mu sięJerzy Narymuntowicz, co przypieczętowano dokumentem pokojowym z października tego samego roku, przekazującym Kazimierzowi stołeczny Włodzimierz. Narymuntowicz został lennikiem króla z ziemi bełzkiej ichełmskiej, a ziemię włodzimierską jako polskie lenno otrzymałAleksander Koriatowicz. Podział Wołynia sprecyzował dodatkowy traktat sojuszniczy Kazimierza i księciaLubarta Dymitra. Po śmierci króla, Kazimierza Wielkiego w 1370 roku ziemie te opanowali Litwini pod wodzą Kiejstuta. W 1377 roku wyruszyła odwetowa wyprawa oddziałów polsko-węgierskich, w wyniku której odzyskano Wołyń. W 1375 została powołana rzymskokatolickadiecezja włodzimierska, a ok. 1404diecezja łucka. Obie diecezje połączono w roku 1425. W 1429 w Łucku odbył sięzjazd monarchów europejskich. W XV w.prawa miejskie otrzymały m.in.Włodzimierz,Krzemieniec,Łuck,Równe iDubno. W 1491 siły polsko-litewskie rozgromiły podZasławiemczambułtatarski, a w 1512 pokonały kilkakrotnie silniejszych Tatarów wbitwie pod Łopusznem.
Województwo wołyńskie w 1619
Osobny artykuł:Województwo wołyńskie (I Rzeczpospolita).W 1566 zostało utworzonewojewództwo wołyńskie ze stolicą wŁucku. W 1569 roku na mocyunii lubelskiej Wołyń został przyłączony w całości przez królaZygmunta II Augusta doKorony Królestwa Polskiego. Obejmował terenywojewództwa wołyńskiego i częśćkijowskiegoprowincji małopolskiej. Około 1580 książęKonstanty Wasyl Ostrogski założyłAkademię Ostrogską. Na Wołyniu zostały założone także ordynacje:OłyckaRadziwiłłów w 1586 iOstrogska książątOstrogskich w 1609.
Z Wołynia wywodziły siępolskie rody magnackie:Ostrogscy,Zasławscy,Zbarascy,Czartoryscy,Wiśniowieccy,Koreccy,Wielhorscy,Czetwertyńscy,Woronieccy,Sanguszkowie,Poryccy. W XV i XVI w. najpotężniejszym rodem wołyńskim był ród kniaziów Ostrogskich, którego główną siedzibą był Ostróg nad Horyniem. Ród ten wygasł w 1poł. XVII w. na Januszu Ostrogskim, który przed śmiercią w 1620 r. założył ordynację ostrogską, będącą w tym czasie jedną z największych posiadłości ziemskich na terenie całej Rzeczypospolitej. W XVII w. wygasł również inny ważny ród kniaziowski: spokrewnieni z Ostrogskimi Zasławscy z Zasławia na wschodnim Wołyniu. Miejscowym rodem był także kniaziowski ród Czetwertyńskich, którego gniazdem rodowym była wołyńska Czetwertnia nad Styrem[1]. Z rodów wywodzących się z Wielkiego Księstwa Litewskiego wywodzili się Wiśniowieccy z siedzibą w Wiśniowcu, Sanguszkowie z siedzibą w Kamieniu Koszyrskim, Zbarascy ze Zbaraża, Radziwłłowie z siedzibą w Ołyce i Czartoryscy z siedzibą w Klewaniu[1]. W XVIII wieku większe dobra na Wołyniu zaczęli posiadać wywodzący się z Korony Jabłonowscy i Lubomirscy[1]. Na Wołyniu część dzieciństwa spędził król Polski,Michał Korybut Wiśniowiecki. Takie miasta jakŁuck,Kowel,Krzemieniec iWłodzimierz byłymiastami królewskimi Korony Królestwa Polskiego[2], a prywatnymi miastami szlacheckimi były m.in.Równe,Ostróg,Zbaraż,Zasław iZwiahel.
W czasiepowstania kozackiegoBohdana Chmielnickiego najdalej na zachód wysunięty teren penetracji kozackiej. To na Wołyniu w 1648 wojska koronne pod wodząJeremiego Wiśniowieckiego odniosły zwycięstwo wbitwie pod Konstantynowem, a w 1651 doszło do zwycięskiej dla wojsk Rzeczypospolitej wielkiejbitwy pod Beresteczkiem.
W 1772 w wynikuI rozbioru Polski południowy fragment znalazł się wzaborze austriackim.
W 1783Józef Klemens Czartoryski założył wKorcumanufakturę porcelany, jedną z pierwszych w Polsce.
Wwojnie w obronie Konstytucji 3 maja 18 czerwca 1792 Polacy pod wodząJózefa Poniatowskiego odnieśli zwycięstwo nad Rosjanami wbitwie pod Zieleńcami. Dla uczczenia tego zwycięstwa królStanisław August Poniatowski ustanowiłOrder Virtuti Militari. Pierwsze ordery zostały wręczone 25 czerwca wOstrogu. W lipcu 1792Tadeusz Kościuszko odparł pod Włodzimierzem liczniejsze wojsko rosyjskie.
PoII rozbiorze podzielony nową granicą między Rzecząpospolitą aCesarstwem Rosyjskim. Pozostała część w granicach Rosji poIII rozbiorze w 1795, jakogubernia wołyńska ze stolicą wŻytomierzu.
W 1805Tadeusz Czacki założył wKrzemieńcu na południowym WołyniuLiceum Krzemienieckie – jedno z najsłynniejszych i najbardziej zasłużonych polskich liceów. W 1809 także w Krzemieńcu przyszedł na światJuliusz Słowacki.
W 1812 Polacy zwyciężyli Rosjan wbitwie o Uściług na zachodnich krańcach Wołynia.
Teren działalności powstańczej w czasiepowstania styczniowego. Naczelnikiem wojennym Wołynia w powstaniu byłEdmund Różycki, który poprowadził tu Polaków do zwycięstwa wbitwie pod Salichą. Na Wołyniu walczył także m.in. oddział gen.Józefa Wysockiego.
Wielkim ciosem dla polskości Wołynia były represje jakie spadły na polską ludność po powstaniach:listopadowym i styczniowym. Rząd Rosji zamknął polskie szkoły, klasztory, parafie i zmuszał katolików do konwersji na prawosławie. Nastąpiło wynarodowienie dziesiątków tysięcy polskich rodzin[3]. W 1839 roku rząd rosyjski zlikwidowałdiecezję łucką ze strukturamiKościoła unickiego, którego wyznawcy i parafie zostali przejęci przezRosyjski Kościół Prawosławny.
W latach 1914–1918 obszar ten przechodził burzliwy okres: na początku I wojny światowej, w latach 1915–1916, zachodnia część Wołynia została zajęta przez Austriaków, ale w roku 1916 Rosjanie odbili te tereny. W okresie I wojny światowej w latach 1915–1916 na terenie Wołynia toczyły się ciężkie walki pozycyjne. Uczestniczyły w nichI,II iIII Brygada Legionów Polskich, m.in.pod Kostiuchnówką. W 1917 r. wojska rosyjskie stacjonujące na obszarze Wołynia opowiedziały się najpierw za rewolucją lutową, a później październikową. W następnym roku, po podpisaniu traktatu brzeskiego doszło do niemieckiej interwencji na Ukrainie, wskutek czego cały ten kraj, podobnie jak i Wołyń, znalazł się pod kontrolą Niemców oraz marionetkowego wobec nich hetmanatuPawło Skoropadskiego. Z czasem jednak siły Niemców oraz hetmana zostały wyparte z Kijowa przez wojska wierne atamanowiSemenowi Petlurze. Wojska te opanowały również środkową i wschodnią część kraju.
.jpg)
W 1916 wKościuchnówce na Wołyniu został założony jeden z najpopularniejszych polskichklubów piłkarskich –Legia Warszawa.
Początków polsko-ukraińskiego konfliktu o Wołyń można upatrywać w wydarzeniach listopada 1918 r., w czasie, gdy trwały już polsko-ukraińskie walki we Lwowie. Pierwsze walki polsko-ukraińskie toczyły się o Włodzimierz, który w okresie listopad 1918 – styczeń 1919 parokrotnie przechodził z rąk do rąk, kolejnym ważnym etapem wojny były starcia mające na celu opanowanie Kowla, z którego ewakuowali się Niemcy. Po opanowaniu linii Włodzimierz – Kowel, strona polska ograniczała się głównie do utrzymania panowania nad tym obszarem, a zarazem do powstrzymywania działań wojsk ukraińskich, które miały na celu usunięcie Polaków z zajmowanych miejscowości. Latem 1919 r. na obszarze Wołynia doszło do otwarcia frontu kolejnej wojny, tym razempolsko-bolszewickiej.
Osobny artykuł:Województwo wołyńskie (II Rzeczpospolita).Po zakończeniu I wojny światowej zachodnia część Wołynia na mocytraktatu ryskiego z 18 marca 1921 została prawnie przyłączona do Polski, lecz faktycznie należała do RP od maja 1919. Administrowany był przezZarząd Cywilny Ziem Wschodnich do czasu utworzenia odrębnegowojewództwa wołyńskiego ze stolicą wŁucku, co nastąpiło w 1921. Powstałe wówczas województwo istniało do końca II RP. Wschodnia część Wołynia pozostała w ZSRR, gdzie w 1923 utworzono trzy wołyńskie okręgi:korosteński,nowogrodzki,szepetowski.
.JPG)
W województwie dominowaliUkraińcy, stanowiący ponad 2/3 ludności. Wołyń w latach 20. i 30. XX wieku zamieszkiwany był w 70% przez Ukraińców. Byli oni przeważnie rolnikami, 87% ludności mieszkało na wsi. Województwo było zacofane cywilizacyjne, co wynikało z uprzedniej polityki rosyjskiej. Np. prawie 70% stanowili analfabeci, rolnictwo można porównać jedynie zpoleskim. W latach 20. istniała jeszczetrójpolówka. Brak było sieci szkolnej, drogowej, szpitali. Sytuacja z wolna ulegała poprawie. Liczba analfabetów w 1931 r. spadła o 20%. Z punktu widzenia państwa Wołyń miał duże znaczenie strategiczne (z punktu widzenia militarnego, w tym możliwości mobilizacyjnych).
Kwestia ukraińska na Wołyniu była bardzo mocno powiązana z sytuacją wewnętrzną w ZSRR i jego polityką ukraińską. W 1920 roku powołano w PradzeUkraińską Organizację Wojskową, do której należało dokonywanie ataków o charakterze terrorystycznym na obszarze Polski i Związku Sowieckiego z głównym zamierzeniem odzyskania niepodległości. Najbardziej spektakularnymi akcjami UWO były próby zabiciaJózefa Piłsudskiego w 1921 czy prezydentaStanisława Wojciechowskiego w 1924. W 1929 roku UWO zostało formalnie przyłączone jako autonomiczne ramię zbrojne do nowo powstałej nielegalnie działającejOrganizacji Ukraińskich Nacjonalistów, ukierunkowanej na utworzenie niepodległego państwa Ukraińskiego od Małopolski po Don. Przeciwnikiem politycznym OUN-u byłoUkraińskie Zjednoczenie Narodowo-Demokratyczne, które było największym ukraińskim legalnie działającym ugrupowaniem politycznym wII Rzeczypospolitej i opowiadało się za współpracą z Polską.
Konieczne jest rozróżnienie podejścia władz polskich i podejścia samych Ukraińców do kwestii niepodległości wGalicji i na Wołyniu. Ukraińcy mieszkający na terenie Galicji byli w znacznej mierze grekokatolikami, akościół greckokatolicki był jednym z podstawowych czynników kształtujących ich świadomość narodową. Możliwe było również powstawanie struktur narodowych, co zaowocowało w latach 1918–1919 powstaniemZachodnioukraińskiej Republiki Ludowej, która upadła po kilku miesiącach krwawych walk z państwem polskim, rozbudzając jednak wśród młodego pokolenia Ukraińców pragnienie niepodległości.
Na Wołyniu stosunki między Polakami a Ukraińcami przynajmniej początkowo po I wojnie światowej nie były zantagonizowane, gdyż nacje te w równym stopniu były uciskane przez zaborcę, a władzom rosyjskim nie zależało na rozbudzaniu świadomości ukraińskiej. Realizowano politykę wynaradawiania, czego przejawem jest wyniszczenie kościoła unickiego i krzewienie wiary prawosławnej. W okresie międzywojennym władze polskie starały się podtrzymywać i pogłębiać różnice, aby zapobiec przenikaniu idei narodowych z Małopolski (Galicji) na Wołyń i Polesie. Przejawiało się to istnieniem tzw.kordonu sokalskiego, przebiegającego wzdłuż dawnej granicy austriacko-rosyjskiej. Na północ od tej linii nie mogły działać istniejące na innych terenach Polski ukraińskie organizacje polityczne, kulturalno-oświatowe i gospodarcze. Dodatkowo w latach 1921–1923 na terenie Wołynia przeprowadzono kolonizację za pomocą osadników wojskowych (w całym okresie międzywojennym na Kresach powstało w ten sposób 7,9 tys. osad, do których należało 130 tysięcy ha ziemi)[4]. Nadziały ziemi na rzecz Polaków nie spotkały się z aprobatą ludności ukraińskiej.
Istotną postacią w kreowaniu polskiej polityki względem Ukraińców był dwukrotny wojewoda wołyńskiHenryk Józewski. Od końca sierpnia 1927 r. szef gabinetu Józefa Piłsudskiego, w grudniu 1928 roku został mianowany wojewodą wołyńskim. W grudniu 1929 r. został ministrem spraw wewnętrznych w rządzieKazimierza Bartla, a następnieWalerego Sławka. W 1930 r. objął po raz drugi stanowisko wojewody wołyńskiego. Na Wołyniu prowadził politykę zmierzającą do zgodnego współżycia Polaków i Ukraińców. Uważał, że ośrodkiem porozumienia powinien stać się właśnie Wołyń. Twierdził, że ukraiński ruch narodowy musi stanąć przed alternatywą wyboru między Polską a ZSRR. Był zwolennikiem rozwoju samorządu lokalnego w oparciu o urzędników ukraińskich i koncentrował się na zwiększeniu ukraińskich uprawnień w dziedzinie samorządu. W oświacie, w szkołach dwujęzycznych (tzw. utrakwistycznych) wprowadzono jako obowiązkowy język ukraiński. Popierał również rozbudowywanie ukraińskich i polsko-ukraińskich organizacji społecznych, takich jakWołyńskie Zjednoczenie Ukraińskie, ukraińska partia polityczna założona w 1931 na Wołyniu. Ukraińcy zrzeszeni w tej organizacji wierzyli, że dzięki dobrym układom z rządem sanacyjnym mogą uzyskać znaczną autonomię lub też w przyszłości niepodległość Ukrainy. Wpływ tej partii był jednak niewielki, ograniczał się do terytorium Wołynia, a partia funkcjonowała praktycznie tylko dzięki rządowemu poparciu. Wśród współpracowników Józewskiego znaleźli się liczni działacze państwowi URL (m.in. były adiutantPetlury,Stepan Skrypnyk). Jednocześnie był przy tym przeciwny rozszerzaniu wpływów i działalności niektórych ukraińskich organizacji politycznych i społecznych (np. Proswity) z Galicji na Wołyń. Po śmierci Piłsudskiego pozycja Józewskiego na Wołyniu zaczęła słabnąć. Jego przeciwnicy zarzucali mu, że zbytnio faworyzuje Ukraińców. W kwietniu 1938 został odwołany ze stanowiska wojewody wołyńskiego. Eksperyment wołyński Józewskiego był największą, najbardziej konsekwentną i kompleksową próbą rozwiązania kwestii ukraińskiej wII Rzeczypospolitej.
Na jego miejsce mianowano 13 kwietnia 1938 rokuAleksandra Haukego-Nowaka, byłego wojewodę łódzkiego, który był protegowanym marszałkaEdwarda Śmigłego-Rydza. Jego nominacja związana była ze zmianą polityki wobec Ukraińców dokonaną przezobóz sanacyjny (utworzenieObozu Zjednoczenia Narodowego i próba zbliżenia do środowisk i hasełendecji). W kwietniu 1938, na Wołyniu rozpoczęły się represje skierowane przeciw ludności ukraińskiej (m.in.przymusowa akcja konwersji na rzymski katolicyzm), wielu ukraińskich działaczy było więzionych wobozie w Berezie Kartuskiej. Nowak wojewodą był do wybuchu II wojny światowej.
Łuck był ważnym ośrodkiem kulturalnym i oświatowym. Działały tam dwa zawodowe teatry: polski i ukraiński, dwa gimnazja, muzeum, biblioteka. W 1937 r. powstałoWołyńskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. W Krzemieńcu od 1920 działało znaneLiceum Krzemienieckie z osobnym statutem i osobowością prawną (założone w 1805, zlikwidowane przez władze rosyjskie po powstaniu listopadowym).
Największymi miastami Wołynia w granicach II RP w 1931 były kolejnoRówne,Łuck,Kowel,Włodzimierz,Krzemieniec,Ostróg iDubno.
Zobacz też:Rzeź wołyńska.
Po agresji wojskZSRR z 17 września 1939 Wołyń włączono do Ukraińskiej SRR (utworzono obwody: łucki i rówieński). W lutym, kwietniu i czerwcu 1940 miały miejsce masowe wywózki ludności polskiej i uznawanej przez komunistów za „niebezpieczną klasowo” naSyberię. Na mocy umów między III Rzeszą a ZSRR ludność niemiecką wysiedlono do Rzeszy.
Po atakuIII Rzeszy na ZSRR w roku 1941 Wołyń został zajęty przez wojska niemieckie. Niemcy razem z kolaborantami ukraińskimi wymordowali ok. 150 tysięcy Żydów[5]. W Równem ustanowiono stolicę Komisariatu Rzeszy „Ukraina”. Region stał się terenem aktywnej działalnościOUN iUPA, dążących do utworzenia państwa ukraińskiego pod protektoratem Niemiec. Dążenia te były bezskuteczne, gdyż Niemcy kwestię ukraińską traktowali instrumentalnie. Z zamiarem utworzenia jednolitego etnicznie regionu nacjonaliści ukraińscy przy bierności Niemców przystąpili do eksterminacji ludności polskiej. Od lutego 1943 do stycznia 1944 – ze szczególnym nasileniem w lecie 1943 – dochodziło doczystek etnicznych, czyli zorganizowanego ludobójstwa na ludności polskiej – wymordowano ok. 50–60 tys. Polaków.
Na Wołyniu istniały zorganizowane struktury Polskiego Państwa Podziemnego:Okręgowa Delegatura Rządu RP na Kraj, iArmia Krajowa (SZP-ZWZ-AK). Najsilniejszym związkiem taktycznym AK była27. Wołyńska Dywizja Piechoty, która wspierała samoobronę organizowaną przez ludność polskich miejscowości broniącą się przed terrorem UPA. Wiosną 1944 r. 27 WDP wystąpiła jako zwarta jednostka (ok. 8 tys. żołnierzy) i walcząc z Niemcami i nacjonalistami ukraińskimi dotarła w Lubelskie. Działała równieżpartyzantka sowiecka.
Od 1945 Wołyń znajdował się w Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej – części składowejZSRR. PoII wojnie światowej ocaleni Polacy (ok. 200 tysięcy) zostali wysiedleni przez sowieckie władze ukraińskie, głównie naŚląsk iZiemie Odzyskane. Na ich miejsce osadzano ludność ukraińską wysiedlaną z terenów wschodnich województwRP: rzeszowskiego i lubelskiego, a także ze wschodniej i centralnej Ukrainy.Czesi natomiast w większości repatriowali się doCzechosłowacji[6]. Ukraińcy mieli nadzieję na administracyjne przyłączenie do Wołynia południowych rejonów dawnegowojewództwa poleskiego zBrześciem, co jednak nie nastąpiło.
W latach 80. uruchomiono na Wołyniu dwie elektrownie atomowe:Rówieńską wWaraszu iChmielnicką wNiecieszynie.
Od 1991 w niepodległejUkrainie. Obszar przedwojennego województwa wołyńskiego obejmuje obecnie dwa obwody: wołyński ze stolicą wŁucku i rówieński ze stolicą wRównem, i częśćtarnopolskiego (Krzemieniec). Z geograficznego punktu widzenia, oprócz Wołynia właściwego obejmują one również południowy skraj Polesia. Wschodnia część Wołynia (przed II wojną światową w ZSRR) należy natomiast do obwodów żytomierskiego i chmielnickiego. Tam też przetrwała znaczna mniejszość polska.
Charakterystycznym elementem krajobrazu Wołynia są zamki (część w ruinie), które pełniły funkcje obronne (głównie przed najazdami ze wschodu) oraz administracyjne i rezydencjonalne (rzadziej jako ośrodki lokalnych władz, częściej jako siedziby wołyńskich rodówmagnackich, a z czasem także rodów wywodzących się z innych regionów Polski).
.JPG)
.JPG)
Według Kościoła katolickiego,patronem Wołynia jest św.Jacek Odrowąż[7]. Przykładowe kościoły i klasztory z okresu I Rzeczypospolitej:
_03.JPG)
.jpg)
Wybrane zabytki z okresu, gdy Wołyń znajdował się pod zaborami rosyjskim i austriackim, z wyłączeniem pałaców:
.jpg)
%2c_%25D0%259C%25D1%2583%25D0%25B7%25D0%25B8%25D1%2587%25D0%25BD%25D0%25B0_%25D1%2588%25D0%25BA%25D0%25BE%25D0%25BB%25D0%25B0.jpg)
.JPG)
.JPG)
Najludniejsze miasta Wołynia i ich przynależność administracyjna:
| miasto | populacja (2016)[8] | obwód | |
|---|---|---|---|
| 1. | Równe | 248 307 | rówieński |
| 2. | Łuck | 217 450 | wołyński |
| 3. | Kowel | 69 235 | wołyński |
| 4. | Zwiahel | 56 155 | żytomierski |
| 5. | Nowowołyńsk | 52 970 | wołyński |
| 6. | Szepetówka | 42 858 | chmielnicki |
| 7. | Warasz | 41 849 | rówieński |
| 8. | Włodzimierz Wołyński | 39 306 | wołyński |
| 9. | Dubno | 38 023 | rówieński |
| 10. | Niecieszyn | 37 014 | chmielnicki |
| 11. | Sławuta | 36 054 | chmielnicki |
| 12. | Starokonstantynów | 35 288 | chmielnicki |
| 13. | Kostopol | 31 681 | rówieński |
| 14. | Sarny | 29 019 | rówieński |
| 15. | Zdołbunów | 24 882 | rówieński |
| 16. | Krzemieniec | 21 524 | tarnopolski |
| 17. | Połonne | 21 488 | chmielnicki |
| 18. | Krasiłów | 19 397 | chmielnicki |
| 19. | Wołoczyska | 19 359 | chmielnicki |
| 20. | Zasław | 17 002 | chmielnicki |
| 21. | Ostróg | 15 779 | rówieński |
| 22. | Kiwerce | 14 316 | wołyński |
| 23. | Zbaraż | 14 052 | tarnopolski |
| 24. | Bereźne | 13 373 | rówieński |
| 25. | Rożyszcze | 13 149 | wołyński |
.jpg)
_(cropped).jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
