Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też:inne znaczenia tego słowa.| miasto wgminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Ratusz | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Aglomeracja | |||||
| Prawa miejskie | 1285 | ||||
| Burmistrz | Dariusz Chmura | ||||
| Powierzchnia | 18,54 km² | ||||
| Wysokość | 96–169[potrzebny przypis] m n.p.m. | ||||
| Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna | (+48) 71 | ||||
| Kod pocztowy | 56-100 | ||||
| Tablice rejestracyjne | DWL | ||||
Położenie na mapie gminy Wołów  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu wołowskiego  | |||||
 51°20′11″N 16°38′46″E/51,336389 16,646111[2] | |||||
| TERC (TERYT) | 0222034 | ||||
| SIMC | 0987466 | ||||
Urząd miejski Rynek-Ratusz56-100 Wołów | |||||
| |||||
| |||||
| |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Wołów (łac. Wolavia,niem. Wohlau,cz. Volov) –miasto w południowo-zachodniejPolsce, wwojewództwie dolnośląskim, siedzibapowiatu wołowskiego orazgminy miejsko-wiejskiej Wołów, leżące naWale Trzebnickim, naDolnym Śląsku.
W krajobrazie dominują pola uprawne, łąki i lasy. Na północny zachód od miasta rozciąga sięPark Krajobrazowy Doliny Jezierzycy (7953 ha), do której wpływa rzeczkaJuszka oddzielająca Wołów odKrzywego Wołowa. W obrębie PK Doliny Jezierzycy znajduje się ścisłyrezerwat przyrody Uroczysko Wrzosy (576 ha).
Według danychGUS z 1 stycznia2023 r. miasto liczyło12 054 mieszkańców[1] (345. miejsce w kraju). Jego powierzchnia wynosi18,54 km² (325. miejsce w kraju), a gęstość zaludnienia650,2 osób/km². Obecnie jest jednym z miastaglomeracji wrocławskiej.
Nazwa miasta wywodzi się od polskiej nazwy „Wół” i wiązana jest z miejscem wołów – „miasto z wołami”[4].Heinrich Adamy wywodził nazwę bezpośrednio odpolskiej nazwy –„von wol = Ochs”[5]. W swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku weWrocławiu wymienia dwie nazwy miasta zanotowane w dokumentach z 1202 rokuWola orazWolaw podając ich znaczenieOchsenmarktstadt –„miasto targów wołami”[5]. Znaczenie nazwy uwidocznione zostało również w herbie miasta.
Miejscowość wymieniona została wstaropolskich, zlatynizowanych formachWolovo orazWolowo w łacińskim dokumencie wydanym w 1202 roku wydanym weWrocławiu przez kancelarię biskupa wrocławskiego Cypriana[6]. W kronice łacińskiejLiber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol.Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupaHenryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formieWolow[7][8]. W 1475 roku wStatuta Synodalia Episcoporum Wratislaviensium miejscowość wymieniona jest jakoWolauia[9]. W roku 1613 śląski regionalista i historykMikołaj Henel zPrudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt.Silesiographia podając jej łacińską nazwę:Wolavia[10].
W 1645 roku miasto nosiło również nazwę Wolaw,zgermanizowaną nazwę Wohlau. Jeszcze w 1750 roku nazwa „Wolow” wymieniona jest w języku polskim przezFryderyka II pośród innych miast śląskich w zarządzeniu urzędowym wydanym dla mieszkańców Śląska[11].
W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku weWrocławiu przezJohanna Knie miasto występuje pod niemiecką nazwą –Wohlau orazWolaw,Wolav,Wolov iWola[12]. Polską nazwęWołów w książceKrótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej wydanej wGłogówku w 1847 wymienił śląski pisarzJózef Lompa[13].Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany w latach 1880–1906 notuje nazwę miasta pod polską nazwąWołów oraz niemieckąWohlau. Słownik podaje również starsze wersje wynotowane z łacińskich dokumentów jakWolaw orazWolau[14].
Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946 roku[15].
Położonena wysokości108 m n.p.m.[potrzebny przypis] na południowo-zachodnich stokachWzgórz Trzebnickich (zw. potocznie Kocimi Górami, z niemieckiego:Katzengebirge), stanowiącymi środkową częśćWału Trzebnickiego, łagodnie opadającymi na południe i zachód w pradolinęOdry, a na północy w pradolinęBaryczy.
Według danych z 1 stycznia2010 r. powierzchnia miasta wynosiła18,54 km²[16].
Od 1945 miasto należy do województwa z siedzibą weWrocławiu (z wyjątkiem krótkiego okresu przejściowego w 1945, kiedy siedziba znajdowała się wTrzebnicy, a potem w Lignicy, obecnieLegnica), które wielokrotnie zmieniało granice i nazwę na skutek reformpodziału administracyjnego kraju (1946, 1950, 1957, 1975, 1998).
.jpg)
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[17]:
Wołów – Gancarz (Gąsior)
inne zabytki:
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Ziemia wołowska dzieliła historię rejonu Dolnego Śląska, który wVII w. został zasiedlony przez lechickie plemiona słowiańskie (m.in.Trzebowian). Potem znalazł się w obrębie państwaWielkich Moraw (IX–X w.), a ok. 990 został włączony do państwaMieszka I.
Wołów to jedno z najstarszych miast śląskich, wspomniane w 1157, kiedyWładysław II Wygnaniec nakazał budowę zamku drewnianego (na palach) na bagnistych terenach nad rzekąJuszką; obok zamku rozwinęła się osada[14]. Miasto otrzymało prawa miejskie ok. 1285, prawdopodobnie było lokowane przez jednego z Piastów głogowskich –Przemka ścinawskiego (najstarsza zachowana pieczęć zherbem miasta pochodzi z 1473), potem nastąpił napływ osadników niemieckich, przedmieścia – gdzie obecnie jest zlokalizowane więzienie – długo zamieszkane były głównie przez ludność polską. Polskie nazwiska występowały tam jeszcze w końcuXIX w.[21], a nazwa tych przedmieśćPolska Wieś (Polnischdorf) przetrwała aż do lat 30.XX w. Pod koniecXIII w. miasto i okolice zostały zniszczone przez jedno z najsilniejszych na obecnych ziemiach polskichtrzęsień ziemi. Na miejscu drewnianego zamku w połowieXIV w. książę oleśnickiKonrad I wzniósł murowany zamek z cegły.
W 1392 Wołów przyłączono doluksemburskiegoKrólestwa Czech. Miejsce sądów nadwornych (Hofgericht). W XIV iXV w. uformowały się władze miejskie (rada i burmistrz). Miasto było lokalnym ośrodkiem władzy z własną mennicą do 1492, kiedy stało się własnością króla czeskiegoWładysława II Jagiellończyka (1456–1516).
W 1526 wraz zCzechami Wołów wchodzi w skład państwa austriackichHabsburgów. WXVI w. wołowski zamek jest rozbudowany. Miasto nawiedzały zarazy, z których najstraszniejszą była epidemiadżumy z 1585. Przy życiu pozostało tylko 375 mieszkańców miasta i przedmieść. WXVI–XVII w. Wołów to znany ośrodek sukiennictwa i handlu, większość mieszkańców staje się ewangelikami.Wojna trzydziestoletnia zrujnowała miasto i region (ludność miasta zmalała o połowę). Od 1523 miasto było własnością Piastów legnicko-brzeskich, od 1653 do 1675 stolicą samodzielnego księstwa. Od 1675 po śmierci ostatniego śląskiego Piasta, księcia brzesko-legnicko-wołowskiegoJerzego IV Wilhelma,księstwo wołowskie znalazło się pod bezpośrednim zwierzchnictwem Habsburgów. 12 maja 1689 ogromny pożar zniszczył większość zabudowań, w tym ratusz, kościół i szkołę. W latach 1705–1711 cesarzJózef I Habsburg, zwolennikmerkantylizmu, uwolnił chłopów odpańszczyzny w księstwie legnicko-brzesko-wołowskim, mimo sprzeciwu miejscowej arystokracji. Skutkiem było zwiększenie produkcji rolnej i zamożności miasta. Jednak wkrótce Józef I spowodował zapaść ekonomiczną, zmuszając ewangelickich chłopów do emigracji doTransylwanii i wyludniając w ten sposób okolice Wołowa. Józef I nie mógł jednak zmusić ewangelickich mieszczan wołowskich do zmiany wyznania na katolickie, ponieważ wolność wyznania gwarantował impokój westfalski. Okreskontrreformacji zaznaczył się w Wołowie budową klasztoru i kościołakarmelitów (obecnie św. Karola Boromeusza).
W 1742 Wołów został przyłączony doKrólestwa Prus w wynikuI wojny śląskiej. Od tego czasu stał się miastem garnizonowym wojsk pruskich. Kolejny pożar w 1781 spowodował upadek miasta oraz jego stopniową odbudowę, przy czym ze względów bezpieczeństwa wznoszono budynki z cegły, kryte dachówką. Rozebrano również częściowo mury miejskie. Od 1816 siedziba powiatu. Otwarcie linii kolejowejWrocław –Berlin iSzczecin 1 sierpnia1874 r. oraz rozbudowa dróg iinfrastruktury miejskiej spowodowało ożywienie ekonomiczne. W wyborach doReichstagu 5 marca 1933NSDAP otrzymała wyjątkowo wysokie poparcie wynoszące 60,7%[22]. W czasieII wojny światowej w mieście istniała baza zaopatrzeniowa formacjiSS.
.jpg)
Zdobyte przez13 ArmięI Frontu UkraińskiegoArmii Czerwonej 26 stycznia 1945 i przyłączone doPolski. Zabudowa zniszczona w 70%. PoII wojnie światowej zasiedlone w większości przez osoby wysiedlone z dawnych obszarów wschodnichII Rzeczypospolitej (głównie z dawnegowojewództwa wileńskiego itarnopolskiego),repatriantów (np. zFrancji,Związku Radzieckiego) oraz przez ludnośćłemkowską wysiedloną zBieszczadów i innych obszarów obecnej Polski południowo-wschodniej (do 1948 osiedlono w d. powiecie wołowskim 2800 osób po zakończeniuAkcji „Wisła”). Praktycznie nie było tutaj polskichautochtonów ani też nie ostała się ludność niemiecka (w większości ewakuowana jeszcze przed zdobyciem miasta przez Armię Czerwoną). Wołów stał się także miejscem osiedlenia zakonu (w założeniu kaplicy św. Józefa przy ul. Poznańskiej)benedyktynek ormiańskich zeLwowa. Jednakże z powodu braku rodzimych powołań i faktycznego zaniku społeczności ormiańskiej w granicach powojennej Polski zdecydowały się one, w 1961, na konwersję naobrządek łaciński.
Po wojnie znaczna rozbudowa i modernizacja miasta jako lokalnego ośrodka usługowo-przemysłowego. O dobrej sytuacji współczesnego Wołowa świadczy stale rosnąca liczba mieszkańców (w 1939 miasto wraz zKrzywym Wołowem liczyło tylko 7971 mieszkańców). Ponadto w więzieniu (ZK Wołów) przebywa jednorazowo ok. 1400 penitencjariuszy. 19 sierpnia 1962 w Wołowie miał miejscenapad na bank, największy w historii Polski pod względem wysokości łupu (12 531 000 PLZ).W styczniu 1965 roku odsłonięto pomnikPowrotu do Macierzy ziemi wołowskiej[23].
W2005 r. otworzono Ośrodek Sportu i Rekreacji (na miejscu przedwojennego basenu) z ośmiotorowym, 50-metrowym otwartym basenem, na którym odbyły się w lipcu 2006 roku pierwsze w Wołowie ogólnopolskie zawody pływackie (Mistrzostwa Polski Juniorów 16-letnich).
Średniemiesięczneciśnienie atmosferyczne waha się od 1014,4hP-a (IV) do 1018,6 hP-a (I), największy zanotowany wzrost ciśnienia 24 hP-a, największy spadek 29 hP-a[24].
Średnia roczna prędkość wiatru wynosi3,8 m/s. Najmniejsze średniezachmurzenie osiąga 48% (VIII), największe 75% (XII), średnie roczne 61%[25].
Średnia rocznatemperatura powietrza osiąga +9,0 °C. W przebiegu rocznym najchłodniejszy jest styczeń(–0,9 °C), najcieplejszy lipiec(+18,8 °C). Najwyższą maksymalną temperaturę zanotowano 10 sierpnia 1992(+37,4 °C), najniższą temperaturę minimalną 14 stycznia 1987(–28,6 °C)[24].
Absolutnaamplituda temperatury powietrza osiągnęła66,0 °C. W ciągu roku występuje 46 dni gorących, czyli takich, w których maksymalna temperatura przekracza25 °C, z czego 8 to dni upalne z temperaturą powyżej30 °C; czasami zdarzają się w Wołowie dni bardzo upalne, podczas których maksymalna temperatura przekracza35 °C. Najdłuższe fale upałów nad miastem wystąpiły:
Najwięcej dni upalnych (z temperaturą maksymalną powyżej30 °C) zanotowano w1994 r. – aż 23 dni, z czego 14 w lipcu 1994.Latem występują bardzo rzadko tzw. tropikalne noce, kiedy temperatura minimalna nie spada poniżej20 °C. Zdarzają się one pod koniec lipca. Najwyższą minimalną temperaturę w Wołowie zanotowano 29 lipca2013 r. i było to20,8 °C[24].
Dni mroźnych, z ujemną temperaturą maksymalną (poniżej0 °C) jest w Wołowie tylko 25 rocznie. Średnia roczna suma opadu wynosi507 mm[24].
Największe średnie miesięczne sumyopadu79 mm (lipiec), najmniejsze26 mm (luty). Notowanych jest średnio 109 dni z opadem w roku (z maksimum w lecie)[24].
| Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rekordy maksymalnej temperatury [°C] | 14.9 | 18.9 | 22.2 | 30.0 | 31.2 | 35.2 | 36.9 | 37.4 | 30.4 | 26.1 | 19.2 | 15.1 | 37,4 |
| Średnie temperatury w dzień [°C] | 2,1 | 3,5 | 8,3 | 14,4 | 19,8 | 22,5 | 24,6 | 24,4 | 19,4 | 14,0 | 7,3 | 3,4 | 13,6 |
| Średnie dobowe temperatury [°C] | -0,9 | -0,1 | 3,9 | 8,8 | 14,0 | 16,8 | 18,8 | 18,4 | 14,0 | 9,2 | 4,0 | 0,6 | 9,0 |
| Średnie temperatury w nocy [°C] | -4,1 | -3,5 | -0,2 | 3,3 | 7,9 | 11,2 | 13,0 | 12,6 | 9,0 | 4,9 | 0,7 | -2,3 | 4,4 |
| Rekordy minimalnej temperatury [°C] | -28.6 | -25.1 | -16.6 | -6.5 | -2.8 | 1.7 | 5.2 | 4.6 | 0.3 | -7.2 | -14.5 | -21.6 | −28,6 |
| Opady [mm] | 29 | 26 | 33 | 31 | 49 | 59 | 79 | 62 | 43 | 29 | 33 | 33 | 507 |
| Średnia liczba dni z opadami | 9 | 8 | 9 | 7 | 10 | 11 | 11 | 10 | 9 | 7 | 9 | 9 | 109 |
| Źródło: Na podstawie 35-lecia 1979-2013[26] | |||||||||||||
Piramida wieku mieszkańców Wołowa w 2014 roku[27].
Znaczna część ludności znajduje zatrudnienie wdolnobrzeskich zakładach chemicznychPCC Rokita, w zakładzie karnym (Zakład Karny Wołów) oraz mniejszych przedsiębiorstwach produkcyjno-usługowych.
Wołów jest położony przydrodze wojewódzkiej nr 340 zeŚcinawy doOleśnicy (przezOborniki Śl. iTrzebnicę).
Komunikację autobusową obsługuje miejscowy PKS w Wołowie łącząc miasto z Wrocławiem, Trzebnicą i innymi okolicznymi miastami.
W roku 1874 uruchomiono połączenia kolejowe miasta z Wrocławiem, wraz z wybudowaniemstacji kolejowej Wołów. PoII wojnie światowejArmia Czerwona rozebrała zachodni tor poprzednio dwutorowej trasy kolejowejWrocław –Głogów i, wraz z mostami, wywiozła doZSRR. W rezultacie, po odbudowie i reperacji toru wschodniego, wraz z mostami naOdrze wBrzegu Dolnym iŚcinawie, uruchomiono połączenie zwane „trasą szczecińską” lub „magistralą nadodrzańską”, łącząceSzczecin zPrzemyślem przezZieloną Górę, Wrocław,Katowice iKraków. Była to trasa pasażerska (najdłuższa wPolsce linia osobowa) oraz towarowa, szczególnie ważna dla masowego transportu węgla kamiennego zGórnego Śląska do portów w Szczecinie iŚwinoujściu. W latach 60.XX w. odbudowano tor zachodni wraz z mostami na Odrze, a w latach 70. trasę zelektryfikowano. Większość ruchu pasażerskiego była obsługiwana przez wrocławskiDworzec Świebodzki, który zamknięto w 1992. Intensywna eksploatacja linii oraz niewystarczające nakłady na jej utrzymanie spowodowały w latach 90. zamknięcie dla ruchu pasażerskiego toru wschodniego, wraz z mostem na Odrze, na odcinku pomiędzyKsięginicami aWołowem, ze względu na zły stan techniczny.
Wcześniej, w 1960 roku, zamknięto lokalną linię kolejową Wołów –Lubiąż, która została uruchomiona 15 grudnia 1916 i następnie w 1923 przedłużona doMalczyc. PoII wojnie światowej, na skutek zniszczenia mostu na Odrze w Lubiążu, udostępniono tylko odcinek Wołów – Lubiąż o długości16 km, z pośrednimi stacjami wMojęcicach,Krzydlinie Małej iRatajach. Linię rozebrano w 1970 roku.
.jpg)
Wołów był członkiem stowarzyszenia Unia Miasteczek Polskich do roku 2012.[28]
W Wołowie działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:
Z tym tematem związana jest kategoria:Ludzie związani z Wołowem. Z tym tematem związana jest kategoria:Ludzie urodzeni w Wołowie.
Siedziba gminy:Wołów
| Przynależność wojewódzka | |
|---|---|
| Miasta (1945-75) | |
| Gminy wiejskie (1945-54 i 1973-75) | |
| Gromady (1954-72) |
|
