Wisznu (hindi: विष्णु) – jeden z najpopularniejszychdewów whinduizmie, jedyny hinduskibóg czczony wwisznuizmie (największym wyznaniu hinduistycznym). Jeden zTrimurti (trójcy hinduistycznej) tworzonej wraz zBrahmą iŚiwą. Symbolizuje utrzymujący aspekt boga, najczęściej identyfikowany z dwoma swoimiawatarami:Kryszną iRamą.
Wisznu jest bóstwem wszechobejmującym (zawierającym wszystko), określany mianempurusza lub mahapurusza,paramatma (dusza nadrzędna), jest tym, który zawiera w sobie wszystkie dusze. W podaniu o narodzinachKryszny[1]demiurgBrahma tak oto zwraca się do Wisznu:
O Ty, którego sztuka różni się od świętych pism, dwojaki w swej naturze, posiadający formę, jak i bez formy; dwojaki również w mądrości: egzoterycznej, ezoterycznej, ostateczny w kresie ich obu; najmniejszy z najmniejszych i największy z największych, wszechwiedzący i przenikający duchu sztuk i mowy: niedostrzegalny, nieopisany, niepojęty, czysty, nieskończony i wieczny, bez imienia; który słyszysz bez uszu, który widzisz bez oczu, który poruszasz się bez stóp, który chwytasz bez dłoni, który znasz wszystko i sztukę nieznaną przez nikogo; wspólny ośrodku wszystkich rzeczy, w którym wszystko istnieje! Jak ogień, który choć jeden, przemienia się na wiele sposobów, tak i Ty, o Władco, którego sztuka rządzi wszystkimi zjawiskami. Twa sztuka włada odwiecznym stanem zrodzonym przez mądrość i oko wiedzy. Nie ma nic oprócz Ciebie, Władco. Nieskażona strachem, gniewem, pożądaniem, zmęczeniem czy niechęcią, sztuka Twa zarówno indywidualna, jak i powszechna, niezależna i bez początku. Niepodległy konieczności, przyjmujesz formy ani bez żadnej przyczyny, ani z jakiejś przyczyny. Chwała Tobie, przenikającemu cały wszechświat, o tysiącu formach, tysiącu ramionach, wielu obliczach, wielu stopach, którego sztuką natura, rozum, świadomość, a nawet ich duchowe źródło! Patrzaj na ziemię i okaż swą przychylność. Patrzaj na nas wszystkich, bogów gotowych spełnić Twą wolę. Rozkaż tylko – my czekamy.
Bez Jego myślenia, czucia i działania stworzenie nie mogłoby zaistnieć. Chociaż w świecie duchowym nie ma stworzenia – gdyż tamtejsze planety nie mają początku – to istnieje stworzenie w świecie materialnym. Jednakże w każdym przypadku, światy zarówno duchowe, jak i materialne, są manifestacjami energii działania, w którychKryszna działa w formieSankarsany iBalaramy.
WSiddharthasanhicie znajduje się opis dwudziestu czterech form Wisznu, i formy te są nazywane odpowiednio do pozycji symbolicznych reprezentacji w ich czterech rękach. Kiedy ktoś opisuje pozycję przedmiotów w rękachWisznumurti, powinien rozpocząć od niższej prawej ręki, następnie posuwać się do wyższej prawej ręki, wyższej lewej ręki, i w końcu do niższej lewej ręki. W ten sposób,Wasudewa może zostać opisany jako reprezentowany przez:
Dla przykładuSankarsana jest reprezentowany przez buławę, konchę, kwiat lotosu, i dysk.Pradjumna natomiast jest reprezentowany przez dysk, konchę, buławę i kwiat lotosu.Aniruddha jest reprezentowany przez dysk, buławę, konchę i kwiat lotosu.
W niebie duchowym jest dwadzieścia reprezentacjiNarajana, i są one opisane w następujący sposób:
Przedstawiany jako czteroramienny przystojny mężczyzna o błękitnej skórze. Nosi złotą szatę, a na jego piersi widnieje znakśriwatsa i klejnotkausthubha. Jego atrybutami są koncha (śankha), dysk (ćakra), maczuga (gada) i lotos (padma). Wisznu często pojawia się w sztuce na zwojach otchłannego wężaAnanty, którego imię znaczy tyle, coNiekończący się; z zamkniętymi oczami podróżuje bóg po kosmicznym oceanie mlecznym, w towarzystwie pięciu braciPandawów (bohaterówMahabharaty) i ich żonyDraupadi. Według takiego przedstawienia wymienione postaci ludzkie są obiektem marzenia sennego Wisznu, stąd też bóg ten nazywany jest niekiedyCudownie śniącym[4].
Nie jest wiadome kiedy rozpoczął siękult Wisznu. WWedach i informacjach nt. wierzeńAriów, Wisznu jest wymieniany jako pomniejszy dewa solarny, zwykle w towarzystwieIndry. Jego znaczenie wzrosło w okresiebraminizmu. Inni czczeni dewowie – mianowicieWasudewa (charakteryzujący się przede wszystkimdharmicznym postępowaniem) iNarajana (ukazywany jako leżący na wężu nieskończoności – Ananta Śesza – podobnie jak obecnie często się przedstawia Wisznu) połączyli się w jedną postać z Wisznu, a rola tego ostatniego znacznie się zwiększyła.
Później Wisznu stał się częściąTrimurti i jednym z najważniejszych bóstwhinduizmu; przez jego wyznawców –wisznuitów uważany jest za boga jedynego. W okresiePuran powstało dużo opowieści o Wisznu. Największy epos i dzieło literackie świata –Mahabharata opisuje dzieje jego ósmej inkarnacji – Kryszny (ma też inne wątki); inny wielki epos Indii –Ramajana skupia się na jego siódmym zstąpieniu - Ramie. W II wieku p.n.e. powstalibhagawatowie – wczesno-bhaktyjski odłam wisznuicki orazpańczaratrowie – inna szkoła wisznuicka. Od ósmego wieku n.e. rozwijało się intensywnie wisznuickie bhakti jako religijność emocjonalna. W ósmym wieku wielkimi przedstawicielami tego było dwunastualwarów – świętych-śpiewaków-poetów tworzący dewocyjną poezję radośnie czczącą Wisznu oraz opisującą emocjonalny związekbhakty z nim. Ruch Wisznu-bhakti kwitł w średniowieczu we wielu częściach Indii i otrzymał podbudowę filozoficzno-teologiczną, a to za sprawą wybitnych myślicieli takich jakRamanudźa,Madhwa,Wallabha,Nimbarka,Ćajtanja Mahaprabhu. Obecnie odgrywa bardzo ważną rolę w życie Hindusów i rozwija się we wielu innych krajach, w tym na Zachodzie.
Celem zstąpienia do materialnego świata w postaciawatara jest wyzwolenie swoich wielbicieli i ukaranie niegodziwców. Zawsze, kiedy tylko i gdzie tylko zamierają praktyki religijne, i zaczyna szerzyć się bezbożność, Wisznu zstępuje osobiście. Jego misją jest również odnowienie zasad religii. Awatara przychodzi w każdymmilenium.Awatary odgrywają ogromną rolę w jego kulcie.
Waraha, dzik; uratował Ziemię przed złymasurą (demonem), który zaniósł planetę Ziemię na dno oceanu
Narasinha, człowiek-lew (nara – człowiek,sinha – lew); uratował wszechświat przed demonemHirakanjaśipu, który zmusił wszystkie istoty, oprócz swego synaPrahlady, do oddawania mu (Hirakanjaśipu) czci. Narasimha przywrócił wszechświatowi prawdziwą religię i zabił Hirakanjaśipu
Wamana,bramin, karzeł, robiąc stopą dziurę w okrywie Wszechświata –Brahmandzie – stworzył rzekę Ganges
Rama, Ramaćandra, książę i król Ajodhji, drugie najistotniejsze wcielenie Wisznu; był uosobieniem wszelkiej cnoty i prawości. Główną jego misją było pokonanie złych demonów i podtrzymanie religii.
Kryszna – najważniejszy awatara Wisznu. Żył na wsi jako pasterz krów, potem został władcą miastaDwaraka. PomagałPandawom wwojnie Kurukszetra (choć sam nie brał w niej udziału), wygłosiłBhagawadgitę (jeden z najważniejszych świętych tekstów hinduizmu), uratował wielu ludzi przed negatywnymi energiamikalijugi, czyli ery najgorszego upadku moralnego.
Budda (zwany „Zwodzicielem”). Istnieje spór co do misji jaką odegrał/miał odegrać, według niektórych interpretacji[według kogo?] jego rolą było zakazanie ofiar ze zwierząt i wypróbowanie siły wiary w boga, lub awatarą byłBalarama (brat Kryszny). Większość hinduistów uważa, że dziewiątym awatarą był nie Balarama, lecz Budda.
Kalkin („wieczność” lub „czas” lub „niszczyciel wszelkiej niegodziwości”), który oczekiwany jest pod konieckalijugi – obecnie trwającej epoki. Wyobrażany jako jeździec na białym koniu, ma zniszczyć zło, i doprowadzić nas dokritajugi (ery najwyższej moralności). Część hinduistów uważa, że ta inkarnacja już nastąpiła.
Podobnie jak wszystkie hinduskiedewy idewi, Wisznu ma wiele imion, prawdopodobnie więcej niż każde inne. Są one zebrane wWisznu sahaśranama (tysiąc imion Wisznu), będącym częściąMahabharaty. Czternaście poniższych imion Wisznu ma szczególne znaczenie:
↑abIndie /Dominacja jaźni absolutnej nad jaźnią indywidualną. W: Hajime Nakamura: Systemy myślenia ludów Wschodu: Indie, Chiny, Tybet, Japonia. Philip P. Wiener (red.), Maciej Kanert i Wisława Szkudlarczyk-Brkić (tł.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, s. 108, seria: Ex Oriente.ISBN 83-233-1948-0.
↑Wisznu. W: Herbert Ellinger: Hinduizm. Gezegorz Sowiński (tł.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Znak, 1997, s. 24, seria: Krótko i węzłowato.ISBN 83-7006-407-8.
