W czasie kolonizacji europejskiej obszar ten był zamieszkany przezludy algonkiańskie i siouańskie, takie jakWinebagowie, a dziś jest domem dla jedenastu plemion uznanych przez władze federalne, z których największym sąCzipewejowie[2].
Wisconsin ma jedne z największych stad bydła w kraju. Jest największym krajowym producentem sera oraz drugim co do wielkości producentem mleka i masła w kraju. Wisconsin straciło tytuł wiodącego stanu mleczarskiego w 1993 roku na rzeczKalifornii[3].
W 2019 roku Wisconsin miał najwyższy wśród stanów USA odsetek mieszkańców pochodzenianiemieckiego (36,8%) ipolskiego (8,6%)[4].
Z powierzchnią 169 635 km² Wisconsin zajmuje 23. miejsce wśród 50 stanów USA i jest nieco większy niż połowa obszaruPolski. Obszar całego stanu jest w większości nizinny i występują tu licznejeziora polodowcowe. 28 976 km² (17%) powierzchni kraju zajmują powierzchnie wodne, a 46% zajmują lasy.
W stanie znajduje się ponad 15 tysięcy jezior i dużych obszarów leśnych, dzięki czemu liczni turyści regularnie podróżują zChicago, do sąsiedniego stanu na północy[5][6]. Największe miasta stanu znajdują się na południowym wschodzie.
Na podstawie spisu ludności z roku 2020 stwierdzono, że stan Wisconsin liczył 5 893 718 mieszkańców, co oznaczało wzrost o 206 732 (3,6%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010[8]. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowiły 5,7% populacji, 21,8% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 17,5% to osoby mające 65 i więcej lat. 50,2% ludności stanu stanowiły kobiety[9].
Według danych z 2022 roku, 82,5% mieszkańców stanowiła ludność biała (79,9% nie liczącLatynosów), 6,2% to czarnoskórzy Amerykanie lubAfroamerykanie, 5,4% deklarujący przynależność do dwóch lub więcej ras, 2,9% toAzjaci, 0,7% tordzenna ludność Ameryki i 0,04% toHawajczycy i pochodzący z innych wyspPacyfiku. Latynosi stanowili 7,3% ludności stanu[11].
Na terenie stanu Wisconsin znajdują się 604 miasta (city) i wsie (village), w tym 3 o liczbie ludności przekraczającej 100 000, 95 powyżej 10 000 mieszkańców, a 365 powyżej 1000 mieszkańców (2021 r.)[12].
Lista miejscowości zamieszkanych przez 10 000 lub więcej osób (2021 r.)[12]:
W 2020 roku stan zamieszkiwało ponad 21 tys.amiszów[15]. Populacja amiszów podwoiła się na początku XXI wieku, ponieważ wiele rodzin wyemigrowało zPensylwanii, aby uzyskać tańszą ziemię dla swoich rozwijających się rolniczych rodzin[16].
Oprócz rolnictwa, budownictwo, przemysł spożywczy, maszynowy i chemiczny są głównymi składnikami produktu krajowego brutto (PKB) stanu[17]. Od ponad wieku gospodarka stanu Wisconsin pozostaje silnie uzależniona od przemysłu papierniczego i poligraficznego[18].
W 2015 roku do największych pracodawców w stanie należą[19]:
Urodzajne gleby i silna gospodarka rolna stanu sprawiają, że jest on liderem pod względem wartości rynkowej produktów rolnych[17].
Wisconsin produkując ponad 1,4 mln ton sera rocznie, jest największym producentem w USA, a miasteczkoPlymouth jest uznawane za „Światową Stolicę Sera”[20][21]. W 1890 roku Uniwersytet Wisconsin w Madison otworzył pierwszą w kraju szkołę mleczarską[20]. Produkty mleczne przyniosły w 2020 roku 5,7 miliarda dolarów przychodu[22].
Do innych produkowanych na dużą skalę produktów rolnych należą (w nawiasach wielkość sprzedaży w 2020 roku):bydło (1,7 mld $),kukurydza (1,4 mld $),soja (660 mln $),ziemniaki (294,8 mln $),trzoda chlewna (150 mln $),żurawina (136,5 mln $), siano (133,4 mln $), kurze jaja (113,1 mln $) ibrojlery (110,9 mln $)[22].
W 2020 r. węgiel stanowił około dwóch piątych produkcjienergii elektrycznej w stanie Wisconsin. Jednak produkcja węglowa w stanie systematycznie spada, a przed rokiem 2019 węgiel odpowiadał za ponad połowę produkcji energii. Elektrownie opalanegazem ziemnym przyczyniają się do drugiego co do wielkości udziału w produkcji stanowej i produkują ponad jedną trzecią energii. Dwa obecnie aktywne reaktory jądrowe welektrowni jądrowej Point Beach dostarczają około 16% produkcji[17].
W 2020 rokuodnawialne źródła energii dostarczyły 10% produkcji w stanie Wisconsin. Dziesiątki zapór w całym stanie dostarczają energię hydroelektryczną (5%), a większość zasobów wiatrowych (3%) znajduje się we wschodniej i południowej części stanu[17].
Polskie doświadczenia w Wisconsin różniły się od innych społeczności w USA: większość przybyła przed 1890 rokiem i prawie wszyscy pochodzili z obszarów rządzonych przezNiemcy. Pierwszą dużą osadą polską w Wisconsin była Polonia whrabstwie Portage w latach 50. XIX wieku[25]. W 1866 roku zbudowali swój pierwszy kościół[26].
W 1900 roku 80% Polaków w Wisconsin pochodziło z obszarów niemieckich. Centrum polskiego życia miejskiego w Wisconsin stało się Milwaukee, które w 1890 roku miało 30 tys. Polaków. Do 1915 r. liczba ta wzrosła do 100 tys. Późniejsze migracje Polaków, począwszy od lat 90. XIX w., zdominowali Polacy austriaccy i rosyjscy[25].
W 2019 roku Polonia w tym stanie stanowi 8,6% ogółu ludności stanu (498,7 tys. osób), co jest najwyższym odsetkiem w Stanach Zjednoczonych. Jednak tylko niewielki odsetek tej grupy Amerykanów polskiego pochodzenia w Wisconsin mówi po polsku i ma głębsze związki z Polską[27].
Największa grupa Polonii mieszka w hrabstwieMilwaukee (94,7 tys.), gdzie stanowią 10% populacji. Najwyższy odsetek Polaków występuje w takich hrabstwach, jak:Portage (29,7%),Marathon (16,8%),Trempealeau (15,4%),Marinette (14,1%),Waukesha (13,2%) iOconto (13,2%)[27].
.jpg)
