Długość Wisły podawana w źródłach ulega zmianie na przestrzeni lat. Do 2009 Główny Urząd Statystyczny podawał, że rzeka ta ma 1047 km długości[2], natomiast w 2010 GUS podał nową długość, wynoszącą 1022 km, która została wyliczona na podstawie mapy cyfrowej podziału hydrograficznego Polski[3]. Długość Wisły wynoszącą 1022 km GUS podawał także w kolejnych latach[4]. Według pomiarów z 2005 roku Wisła ma długość 1023,5 km[5], natomiast niektóre współczesne opracowania naukowe nadal podają tę wcześniejszą długość (np. 1047,5 km w pracy z 2021[6]).Kilometraż Wisły nie jest liczony od jej źródeł, lecz od ujściaPrzemszy, a więc miejsca w pobliżu początku jej funkcji, jakodrogi wodnej. W tym ujęciu jej ostatni, ujściowy punkt to kilometr 941[7].
Hydronim „Wisła” ma ponad 2000 lat. Pierwsza wzmianka spisana po łacinie pochodzi z7–5 r. p.n.e. i znajduje się na wystawionej w Porticus Vipsania mapieMarka Agrypy oraz wHistorii naturalnej Pliniusza Starszego, który nazwał rzekęViscla. Od V wiekuVistla (Divisio orbis terrarum). W okresie tym dorzecze Wisły zasiedlone było od południa przez plemiona celtyckie, a od północy przez plemiona wschodniogermańskie.
W wiekach od II do IV występuje nazwaViscla (Gajusz Juliusz Solinus,Pliniusz Starszy,Klaudiusz Ptolemeusz). Ptolemeusz podał także nazwy i siedziby plemion nad Wisłą:Wenedów,Gythonów,Galindów. Wisła u rzymskich historyków uchodziła do Morza Swebów (łac.Mare Suebicum, Tacyt I wiek), czyli Bałtyku, a ściślej Zatoki Wenedzkiej (II wiek), czyli obecnej Zatoki Gdańskiej –de internis eius partibus Alba, Guthalus, Viscla amnes latissimi praecipitant in oceanum. W germańskiej tradycji pisanej (Widsidh) nadwiślańskie lasy są ojczyzną Wandalów, Sasów i innych plemion germańskich, chociaż w rzeczywistości ludy te pochodzą z południowej Skandynawii[8].
Wincenty Kadłubek nazywał WisłęVandalus, wyprowadzając nazwę rzeki od imieniaWandy, a tę od wyrazuvanduo, oznaczającą w języku litewskimwodę, podobnie jakOuiádou (=woda, rzeka)Ptolemeusza (rzeka Odra). NatomiastJan Długosz wRocznikach, czyli kronikach sławnego Królestwa Polskiego (1455–1480) nazywa Wisłę „rzeką Białą”:a nationibus orientalibus Polonis vicinis, ab aquae condorem Alba aqua... nominatur.
Najdawniejszą formę można próbować odtwarzać jako*Wīstlā, czy wykazać związek z pierwiastkiem*weys „płynąć”, lecz z braku nawiązań wtoponimii i brakumorfemu*Wīstl- w historycznych językach, można przyjąć, że jest to nazwa przejęta przezludy indoeuropejskie od wcześniejszych mieszkańców[9].
W sensie geograficznym Wisła ma dwa potoki źródłowe:Białą Wisełkę iCzarną Wisełkę[11]. Natomiast w sensiehydrologicznym rzeka Wisła zaczyna się w miejscu połączenia potoku Malinka z potokiem Wisełka powstałym z połączenia Białej i Czarnej Wisełki uchodzących doJeziora Czerniańskiego[12][13]. Górny odcinek Wisły aż do ujściaPrzemszy nie jest żeglowny i nosi nazwęMałej Wisły[12].
W miejscowościBiała Góra kołoSztumu około 50 km od ujścia, rozdzielając się na dwa ramionaLeniwka (lewe) iNogat (prawe), tworzy szerokądeltę, zwanąŻuławami. W miejscu noszącym obecnie nazwęGdańska Głowa od Leniwki oddziela się w kierunku wschodnim kolejne ramię zwaneSzkarpawa, w celu ochrony przeciwpowodziowej zamknięte śluzą. Kolejne ramięMartwa Wisła oddziela się wPrzegalinie. Uchodzi doZatoki Gdańskiej.
Do XIV wieku ujście Wisły dzieliło się na Wisłę Elbląską (główne wschodnie ramię) i Wisłę Gdańską (mniejsze zachodnie ramię). Od roku 1371 głównym ramieniem stała się Wisła Gdańska. W czasach nowożytnych główne ramię Wisły nazywanoSamicą, a drugieLachą[15] Po powodzi w 1840 roku utworzyło się dodatkowe ramięWisła Śmiała. W latach 1891–1895 wykonanoprzekop ujściowy kołoŚwibna.
W 1972 na podstawie zarządzenia Prezesa Centralnego Urzędu Gospodarki Wodnej wyznaczono odcinki Wisły o różnejklasie czystości. Pierwszą klasę wyznaczono dla odcinków od ujściaDunajca doPuław, od ujściaRadomki doWarszawy oraz od ujściaNarwi doPłocka. Dla pozostałych odcinków przyjęto drugą klasę[24].
Na podstawie rzeczywistych pomiarów na początku lat 90. XX wieku żaden odcinek Wisły nie spełniał ówczesnychkryteriów czystości wód dla pierwszej klasy. Kryteria drugiej klasy spełniały kilkukilometrowe odcinki od źródeł do okolicGoczałkowic, leżące na zmianę z odcinkami spełniającymi kryteria trzeciej klasy ipozaklasowymi. Wody pozaklasowe miały odcinki odCzechowic-Dziedzic do ujścia Dunajca, w okolicach ujściaBrnia, ujściaWieprza, ujściaRadomki oraz prawie cały odcinek od Warszawy doŻuław. Jako trzecioklasowe klasyfikowano wówczas pozostałe odcinki, tj. okolice ujściaNidy, od ujściaWisłoki do Warszawy (z krótkimi odcinkami pozaklasowymi) i krótkie odcinki przyKępie Wykowskiej, w dolnej częściZbiornika Włocławskiego i odcinek przyujściowy[25]. W połowie lat 90. XX wieku wody Wisły nie spełniały norm żadnej klasy czystości na prawie całej długości, łącznie z odcinkiem źródłowym, pod kątem kryteriów bakteriologicznych (sanitarnych) i fizykochemicznych, klasę trzecią miał tylko odcinek między ówczesnymwojewództwem radomskim alubelskim. Z kolei pod kątem zawartości substancji organicznych normom nie odpowiadał jedynie odcinek na Górnym Śląsku, podczas gdy większość długości spełniała kryteria drugiej klasy, a odcinek źródłowy i między Włocławkiem a Bydgoszczą były według ówczesnych kryteriów w tym zakresie klasyfikowane jako pierwszoklasowe. Pod kątem substancji biogennych, czyli kryterióweutrofizacji, większość wód Wisły mieściła się w trzeciej klasie, odcinek przy ujściuPilicy i od ujściaWdy w dół w klasie drugiej, podczas gdy wody pozaklasowe były na odcinku od Zbiornika Goczałkowickiego do ujścia Nidy i w okolicach Warszawy[26].
W 2011 roku, nie powołując się na żadne źródła, organizacja ekologicznaWorld Wildlife Fund oceniała, że wody Wisły na 56% długości biegu nie mieszczą się w żadnej klasie czystości[27].
Według danychInspekcji Ochrony Środowiska w ciągu 2012 roku poprzez Wisłę do Morza Bałtyckiego trafiła duża ilośćmetali ciężkich, a mianowicie 28,0 ton cynku, 70,0 ton miedzi, 26,1 ton ołowiu, 0,9 tony kadmu, 11,3 ton chromu, 25,2 ton niklu oraz około 200 kg rtęci[28].
W punkcie reperowym w okolicach Krakowa w 2009 stwierdzono spełnianie ówczesnych kryteriów bardzo dobrego stanu ekologicznego dla zawartościchlorofilu a, temperatury, rozpuszczonego tlenu, ogólnegowęgla organicznego, odczynu, dobrego stanu ekologicznego dla BZT5,siarczanów, azotu ogólnego, fosforu ogólnego,cynku ifenoli lotnych, a przekraczanie norm dobrego stanu dla przewodności elektrolitycznej, substancji rozpuszczonych,chlorków i kilku form azotu. Stan chemiczny poniżej dobrego sklasyfikowano z powodu przekroczeń norm zawartościkadmu,ołowiu i niektórychWWA. Woda spełniała normy w zakresieantracenu,fluorantenu,naftalenu,niklu i niektórych WWA. W tym samym roku w Warszawie stan bardzo dobry spełniały parametry opisujące zasolenie, stężenie tlenu i większości substancji biogennych. Norm stanu dobrego nie spełniało stężenie azotu Kjeldahla orazutlenialność wody wyrażona jako BZT5 i ChZTCr. O złym stanie zadecydowała wartość chlorofilu a. O stanie chemicznym poniżej dobrego zadecydowały przekroczenia norm dla zawartościrtęci i niektórych WW, natomiast spełnione były kryteria dla kadmu,endosulfanu, ołowiu, niektórych innych WWA i sumypestycydów z grupyaldryny i jej pochodnych. W Kiezmarku większość badanych parametrów fizyczno-chemicznych mieściła się w granicach pierwszej lub drugiej klasy, a granice stanu dobrego przekraczało ChZT. Nie badano wówczas żadnego elementu biologicznego. Zawartość badanychsubstancji priorytetowych i innych podobnych zanieczyszczeń spełniała normy[29]. Według oceny z roku 2016 w jednolitej części wód Wisła od Skawy do Skawinki (punkt w okolicachKopanki) jej potencjał ekologiczny określono jako słaby ze względu na klasyfikację stanumakrozoobentosu (fitobentos imakrofity sklasyfikowano jako będące w stanie umiarkowanym). Ówczesnych norm stanu dobrego nie spełniały przewodność, twardość i odczyn oraz zawartość chlorków, siarczanów i azotu azotynowego. Stan chemiczny oceniono jako poniżej dobrego. W tej samej ocenie Wisła od Jeziorki do Kanału Młocińskiego na podstawie punktu Warszawie przyMoście Łazienkowskim stwierdzono zły potencjał ekologiczny, o czym zadecydował zły stan bezkręgowców bentosowych (stan fitoplanktonu był słaby). Wśród wskaźników fizykochemicznych ówczesne normy stanu dobrego przekraczały zawartość zawiesiny i chlorków, BZT5 i odczyn. Spośród badanych substancji priorytetowych normy przekroczono dla niektórych WWA. W odróżnieniu od niektórych wcześniejszych badań, tym badaniu zawartość rtęci nie przekraczała norm. Potencjał ekologiczny i stan chemiczny jednolitej części wód Wisła od Wdy do ujścia (Kiezmark) oceniono jako dobry. Oprócz oceny w tych trzech punktach w roku 2016 oceniono stan lub potencjał ekologiczny w 27 jednolitych częściach wód na Wiśle. W żadnej elementy biologiczne klasyfikowane łącznie nie osiągnęły kryteriów bardzo dobrego stanu (1. klasa). Pojedyncze elementy osiągnęły bardzo dobry stan w przypadku fitoplanktonu w jednolitej części wód Martwa Wisła do Strzyży oraz fitobentosu i zooboentosu w Wiśle do Dobki bez Kopydła. Zły stan najczęściej osiągał zoobentos, a słaby również fitoplankton i ichtiofauna. Często przekraczane były kryteria zasolenia chlorkami, a w Małopolsce również siarczanami. Zawartość azotu i fosforu często mieściła się w kryteriach klasy pierwszej lub drugiej i tylko rzadko niektóre formy przekraczały normy stanu dobrego. Dobry potencjał ekologiczny osiągnęły jednolite części wód Wisła od Raby do Dunajca, Wisła od Wdy do ujścia i Martwa Wisła do Strzyży. Zły stan lub potencjał ekologiczny osiągnęły jednolite części wód Wisła od Skawinki do Podłężanki, Wisła od Pilicy do Jeziorki, Wisła od Jeziorki do Kanału Młocińskiego, Wisła od Narwi do Zbiornika Włocławek i Wisła od Białej do Przemszy. W tej ostatniej przekroczono szczególnie dużo parametrów klasyfikacji, zarówno biologicznych, jak i fizykochemicznych. Dobry stan chemiczny osiągnięto w jednolitych częściach wód Wisła od raby do Dunajca, Wisła od Sanu do Sanny, Wisła od Sanny do Kamiennej, Wisła od Kamiennej do Wieprza i Wisła od wypływu ze Zb. Włocławek do granicy Regionu Wodnego Środkowej Wisły, Martwa Wisła do Strzyży, Wisła Królewiecka, Wisła od Wdy do ujścia. W pozostałych albo nie uzyskano dobrego stanu chemicznego, albo nie był on badany. O tej ocenie decydowały najczęściej przekroczenia niektórych WWA (zwłaszczabenzo(a)piren), rzadziejheptachloru, rtęci czypolibromowanych difenyloeterów, przy czym nie wszystkie substancje były badane we wszystkich punktach[30].
Według badań osadów w latach 2016 i 2017 przekroczenia proponowanych norm stwierdzono na stanowiskach w okolicachOświęcimia (kadm, ołów, cynk,naftalen,acenaften,DDT),Sandomierza (chrom, cynk, mangan, pochodne DDT),Tyńca (kobalt, acenaften, pochodne DDT),Annopola (mangan),Gołąba (mangan),Jankowic (cynk), Kopanki (cynk, pochodne DDT),Opatowca (pochodne DDT). Podwyższone zawartości niektórych substancji występują też w innych punktach (np. pochodne DDT w okolicachMłocin, a ołów poniżej zapory weWłocławku). W przypadku osadów często badania z różnych lat znacznie się różnią[32].
Rekonstrukcja delty Wisły w 1300 roku, autor Hugo Bertram
Historycznie Wisła odgrywała znaczącą rolę w transporcie towarów. Służyła przede wszystkim do eksportu zboża z terenów Rzeczypospolitej, przez Gdańsk, do Europy Zachodniej. W drodze powrotnej na jednostki rzeczne zabierano takie towary jak np. przyprawy, tytoń, wino, oliwa, żelazo czy bursztyny[33]. O roli Wisły świadczą m.in. liczne odniesienia w tekstach kultury, czy też utwory jej dedykowane, jak np. barokowy poematFlis, to jest Spuszczanie statków Wisłą i inszymi rzekami do niej przypadającymi. O znaczeniu Wisły w transporcie towarów przypominają także odkrycia archeologiczne, jak np. wydobycie elementów fontann czy kolumn z rabowanych przez wojska szwedzkie pałaców, które to elementy wywożono z Warszawy w trakciepotopu szwedzkiego korzystając z transportu rzecznego[34].
W czasach I Rzeczypospolitej Wisła stanowiła na krótkim odcinku kołoOświęcimia granicę między Polską a Śląskiem (Imperium Habsburskim). W 1772, poI rozbiorze Polski Wisła stała się rzeką graniczną między Polską a Imperium Habsburskim aż poZawichost. Taki stan rzeczy utrzymał się doIII rozbioru Polski (1795). Od 1809 Wisła ponownie stanowiła granicę, tym razem między Księstwem Warszawskim (następnie Królestwem Polskim) a Cesarstwem Austriackim.
Wzmożony ruch handlowy i działania wojenne doprowadziły do zatopienia na Wiśle niezliczonej ilości jednostek. Większość z nich była usuwana lub niszczona na bieżąco, by nie utrudniać ruchu innym jednostkom. W ostatnich latach, w związku z rekordowo niskimi poziomami wody, udało się odkryć wiele nieznanych wcześniej wraków. Oto kilka z najbardziej znanych wiślanych wraków:
Statek odkryty w 2009 roku. Został odnaleziony w stawie, w starorzeczu Wisły. W 2018 wydobyto go i poddano renowacji pod nadzorem Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie[42][43][44].
Fragment statku został odkryty na wysokościStarego Miasta, podczas testu sonaru przed poszukiwaniami w 2020 roku[45].
2015
Warszawa
Maristo
Przycumowana w okolicach Trasy Łazienkowskiej barka służyła jako dyskoteka. W 2015 została porzucona przez właściciela. Statek był podtapiany w wyniku podnoszenia się wody i dewastowany, w 2018 roku padł ofiarą podpalacza, w tym samym roku wrak został rozebrany[46][47][48].
1901 !XX w.
Toruń
Statek typu Berlinka
Szkielet barki znajduje się w okolicachWinnicy, widoczny jest przy niskim stanie wody[49].
Parowiec zatopiony przez bolszewików w sierpniu 1920 roku. Wkrótce po zatopieniu został wydobyty, wyremontowany i wrócił do służby. Pływał prawdopodobnie do 1951 roku[50][51].
Okręt wysadzony przez Szwedów 6 lipca 1628 roku w okolicy twierdzy Wisłoujście. Podczas jego poszukiwań udało się odnaleźć kilka innych wraków, sam Żółty Lew nie został jeszcze odnaleziony[52][53][54].
1951 !Druga połowa XX w.
Gdańsk
Prom samochodowy
100-tonowy wrak promu został odkryty w 2001 roku, wydobyto go w 2013.[55]
1980
Gdańsk
Meduza
Pogłębiarka została wycofana ze służby w 1980 roku, od tego czasu niszczała. Elementy wystające z wody zostały ukradzione przez złomiarzy. Wrak został odkryty w 2017 roku, wydobyty w 2022. Jego kadłub został zezłomowany, a dwa silniki przekazane do Kołobrzeskiego Skansenu Morskiego[56].
Na odcinku od Połańca do Kozienic Wisła jest żeglowna tylko w teorii, gdyż w rzeczywistości są tam dwie przeszkody uniemożliwiające żeglugę, przy których nie ma śluz. Pierwszą jest próg piętrzący wodę dla chłodzeniaelektrowni w Połańcu, mający postać gumowego rękawa przegradzającego rzekę: przy niskich stanach wody (które na Wiśle są regułą) jest on wypełniany wodą i działa jak zapora. Teoretycznie w przypadku przepływania tamtędy statku powinien być opuszczany, w praktyce się to nie zdarza, gdyż głębokości wypłyconej rzeki wykluczają żeglugę większych statków, a dla mniejszych jednostek elektrownie progu nie opuszcza[58]. Drugim jest stalowy próg podpiętrzający wybudowany wŚwierżu Górnym dlaelektrowni Kozienice, drugiej wielkiej elektrowni nad Wisłą. Próg nazywany jest „tymczasowym”, ale w rzeczywistości nie jest planowana ani jego likwidacja, ani zastąpienie go inną konstrukcją. Wybudowany został mimo braku wymaganej decyzji środowiskowej i stanowi zagrożenie dla żeglugi, a odcinek Wisły obejmujący próg został oficjalnym komunikatem nawigacyjnym zamknięty dla żeglugi i stan ten trwa nieprzerwanie od roku 2018[59][60][61][35].
Z kolei odcinek poniżej stopnia wodnego Włocławek nie spełnia wymogów klasy żeglugowej Ib, którą teoretycznie ma, gdyż z powoduerozji dennej poziom Wisły poniżej śluzy Włocławek obniżył się na tyle, że dolny próg śluzy nie spełnia nawet wymogów klasy Ia (1,2 m głębokości). Przy niskiej rzędnej poniżej śluzy (która występuje przez większość sezonu nawigacyjnego) śluzowania są wstrzymane[62].
W 1996 roku w porozumieniu AGN (European Agreement on Main Inland Waterways of International Importance)[63] ustalono sieć europejskiego systemu dróg wodnych. Fragmenty rzeki Wisły zaliczono do dwóch dróg wodnych międzynarodowego znaczenia[63]:
E40 – droga wodna łącząca Morze Bałtyckie zMorzem Czarnym. W Polsce przebiega na Wiśle od Gdańska do Warszawy, a dalejNarwią iBugiem doBrześcia, gdzie łączy się z drogą wodną prowadzącą przezPolesie doDniepru.
E70 – europejski szlak wodny wschód-zachód łączącyAntwerpię (Belgia, wybrzeżeMorza Północnego) zKłajpedą (Litwa, wybrzeże Bałtyku). Prowadzi poprzez Holandię, Niemcy, Polskę, Rosję do Litwy. W Polsce droga E70 przebiega na Wiśle na odcinku 114 km częściowo pokrywając się z drogą E40. Prowadzi od ujściaBrdy w Bydgoszczy do Malborka, a następnieNogatem iZalewem Wiślanym do granicy z Rosją.
Pomimo wpisania Wisły do umowy AGN jako drogi wodnej międzynarodowego znaczenia nie są wykonywane żadne działania mające na celu podniesienie najniższej I[64] klasy drogi wodnej obowiązującej na większości długości rzeki – ponadto klasa I również nie jest zachowana, ze względu na brak wymaganych głębokości tranzytowych. Dodatkowo przegrodzenie rzekijazem wŚwierżu Górnym faktycznie zamknęło żeglugę między Sandomierzem a Warszawą[65].
Czynniki te sprawiają, że żegluga wiślana uprawiana jest wyłącznie w zakresie transportu urobku z dna rzeki, przewozu towarów ponadgabarytowych oraz turystyki.
Polska przystąpiła do Porozumienia AGN dopiero z dniem 15 lutego 2017[66].
Zagospodarowanie turystyczne i inicjatywy społeczne
Od 2008 roku organizowane jest „Święto Wisły”, będące wodną imprezą na Wiśle, którego celem jest promocja wszelkich form aktywności wodnej. Podczas święta mają miejsce spływy kajakowe, krótkie rejsy po Wiśle, koncerty, wystawy, prezentacje, pokazy ratownictwa, gry i zabawy. Impreza organizowana jest przezUrząd Miasta Stołecznego Warszawy[67].
Oprócz warszawskiego Święta Wisły organizowane są także takie imprezy jak warszawskieRegaty o Puchar Dzielnicy Wisła[68],Dookoła Wody Festival[69] wSandomierzu,Flis Festiwal[70] wGassach, czyFestiwal Wisły[71] w województwie kujawsko-pomorskim. Od kilkunastu lat odbywa się też corocznyKrólewski Flis na Wiśle od ujścia Przemszy do Gdańska[72].
Na Wiśle organizowane są także pielgrzymki rzeczne – np.Pielgrzymka św. Zygmunta[75] oraz pielgrzymka na Wzgórze Tumskie w Płocku do relikwii św. Barbary[76].
Wody Wisły często wzbierają, powodując powodzie. W górnym biegu rzeki dzieje się tak zwykle w lipcu, pod wpływem obfitych opadów w górach, a w środkowym i dolnym biegu w marcu, pod wpływem roztopów wiosennych. Naturalnypolder zalewowy na Nizinie Ciechocińskiej zalewany jest często dwukrotnie – wiosną i latem w rejonieOtłoczyna, gdzie znajduje się naturalnybród przez Wisłę (szlak bursztynowy).
↑Praca zbiorowa pod kierunkiem HalinyP.H.CzarneckiejPraca zbiorowa pod kierunkiem HalinyP.H.,IMGW,Warszawa,Atlas podziału hydrograficznego Polski Część 2. Zestawienia zlewni, 2005. Brak numerów stron w książce
↑AdamA.ŁajczakAdamA. i inni,Współczesne przemiany rzeźby koryta i równiny zalewowej Wisły, [w:]AndrzejA.Kostrzewski i inni red.,Współczesne przemiany rzeźby Polski, Wydanie II rozszerzone, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2021,ISBN 978-83-7986-382-2 [dostęp 2023-10-06]. Brak numerów stron w książce
↑Obrzeża germańskiego osadnictwa północno-zachodniego, które ostatecznie ustaliło się w południowej Skandynawii, według: J. Czarnecki,The Goths in Acient Poland, Miami, 1975;Norman Davies,Boże igrzysko, 2002, s. 64.
↑Zbigniew Babik: Najstarsza warstwa nazewnicza na ziemiach polskich w granicach średniowiecznej Słowiańszczyzny. Kraków: Uniwersitas, 2001, s. 313–315.ISBN 83-7052-597-0.
↑abZbigniew Cienciała: 5.3. Wody powierzchniowe. Opis zabudowy ważniejszych cieków. W: Monografia Wisły. T. I: Środowisko przyrodnicze Wisły. Wisła: Galeria „Na Gojach”, 2007, s. 110.ISBN 978-83-60551-05-9.
↑Aleksander Dorda: Środowisko abiotyczne. Charakterystyka hydrograficzna. Rzeki i potoki. Dorzecze Małej Wisły. W: Dzieje Śląska Cieszyńskiego od zarania do czasów współczesnych pod redakcjąIdziego Panica. T. I: Śląsk Cieszyński w czasach prehistorycznych. Cz. pierwsza: Środowisko przyrodnicze. Cieszyn: Starostwo Powiatowe, 2009, s. 64.ISBN 978-83-926929-2-8.
↑Michał Ceran, Kamila Głowinkowska, Andrzej Hański, Alicja Kańska, Małgorzata Klejna, Magdalena Korcz, Beata Kowalska, Judyta Lasek, Agnieszka Malota, Magda Mielke, Jerzy Niedbała, Emilia Piskalska, Magdalena Retman, Tomasz Rogowski, Marek Soliwoda i inni: Słownik tematyczny pojęć stosowanych w prognozach hydrologicznych. Warszawa: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy, 2014, s. 6, seria: HYDROLOGICZNA OSŁONA KRAJU.ISBN 978-83-61102-91-5.
↑Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 4 listopada 2022 r. w sprawie Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły. s. 444, 449, 506, 515, 516, 523, 527Dz.U. z 2023 r. poz. 300.
↑Ewa AnnaE.A.DembowskaEwa AnnaE.A.,The Use of Phytoplankton in the Assessment of Water Quality in the Lower Section of Poland’s Largest River, „Water”, 13 (23), 2021, s. 3471,DOI: 10.3390/w13233471,ISSN2073-4441(ang.).
↑Zarządzenie Prezesa Centralnego Urzędu Gospodarki Wodnej z dnia 15 lutego 1972 r. w sprawie zaliczenia do klas czystości niektórych rzek (M.P. z 1972 r. nr 15, poz. 103).
↑AndrzejA.KassenbergAndrzejA.,CzesławaC.RolewiczCzesławaC.,Stan czystości i ochrony wód, [w:]StanisławS.Leszczycki,MariaM.Drzał,ZdzisławZ.Jankowski (red.),Atlas zasobów, walorów i zagrożeń środowiska geograficznego Polski, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa: Agencja Reklamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk, 1994, s. 23,ISBN 83-901355-0-7(pol.).typ?
↑Polska u progu XXI wieku, [w:]TomaszT.PodgajniakTomaszT. (red.),Agenda 21. Sprawozdanie z realizacji w Polsce w latach 1992–1998, wyd. III, Warszawa: Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 1998, s. 6–30,ISBN 83-85908-35-8(pol.).
↑Tabl. 10.6 Odpływ metali ciężkich rzekami do Morza Bałtyckiego w 2012 r.. W: Rocznik statystyczny gospodarki morskiej 2013. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2014-01-21, s. 338. Cytat: „Wyniki Państwowego Monitoringu Środowiska w zakresie Monitoringu Wód” – Główny Inspektorat Ochrony Środowiska.
↑abcdefghijklmnopqr17 statków wiślanych czeka na wydobycie i remont., [w:]Podpisany,Życie Warszawy, [w:] mbc.cyfrowemazowsze.pl, „Życie Warszawy” (1945 nr 186=255), Warszawa: Spółdzielnia Czytelnik, 8 lipca 1945, str. 4 [zarchiwizowane zadresu], Cytat: Na dnie .Wisły leżą w okolicach Warszawy pasażerskie statki: „Faust", „Stanisław", „Witeź", „Saturn", „Goniec", „Halka", „Atlantyk",, „Bajka", i holowniki: „Kordecki" i „Kozietulski". W okolicach Regowa – statki pasażerskie: „Stefan Batory", „Jagiełło", „Eleonora", koło Krakowa: „Ks. Józef”, „Reduta Ordona", „Chopin" i „Światowid". Jedne z nich padły ofiarą pocisków, inne były umyślnie zatopione.(pol.).typ?
_COA.svg)
