Wiosna Ludów – serialudowych zrywówrewolucyjnych inarodowych, jakie miały miejsce wEuropie w latach 1848–1849. W kontekście „Wiosny Ludów” można wyróżnić trzy główne nurty:
społeczny – dotyczący warstw społecznych chcących polepszenia warunków bytowych,
Ruchy rewolucyjne w jednym państwie oddziaływały na inne narody. Informacje o wystąpieniach rozchodziły się stosunkowo szybko, prowadząc do kolejnych powstań. Można w takim wypadku mówić o rewolucji europejskiej. Wielu aktywistów Wiosny Ludów działało na terenie różnych państw i porozumiewało się ze sobą.
Pierwszym krajem, w którym wybuchła rewolucja, była Francja. Jeszcze przed wybuchem rewolucji rozpoczęła się kampania na rzecz reformy wyborczej. Na wielu dziedzińcach Paryża zorganizowano bankiety, a przy okazji wznoszenia toastów wygłaszano mowy polityczne. Porewolucji lipcowej tron francuski objąłLudwik Filip I, pochodzący z bocznej linii Burbonów Orleańskich. Bardzo trudne warunki życia, nędzaproletariatu i rosnąca liczba bezrobotnych (ok. 30 000) były przyczyną częstych demonstracji biedoty i robotników, z których najważniejsze (i najkrwawiej stłumione) to I i IIpowstanie lyońskie (odpowiednio w 1831 i 1834 roku). Żądano ochrony praw robotników oraz zmiany dotychczasowej ordynacji wyborczej. We Francji korzystało z niej do tej pory zaledwie 200 tysięcy najbogatszych obywateli.
Gdy w lutym 1848 roku podczas jednej z licznych manifestacji padł strzał (dziś trudno stwierdzić z której strony), wojsko otworzyło ogień do zgromadzonego tłumu. Padli zabici. Rozpoczęto wznoszenie barykad, a walki uliczne trwały od 22 do 24 lutego. Ludwik Filip abdykował, zaś władzę przejąłrząd tymczasowy, który ogłosił Francjęrepubliką. Nowe władze ograniczyły czas pracy do 10 godzin w stolicy (11 godzin na prowincji) i zorganizowały dla prawie 100 tysięcy bezrobotnych paryżan warsztaty narodowe. Pozwolono na organizowanie zgromadzeń i zniesiono całkowicie cenzurę. Utworzono specjalną komisję, zwanąKomisją Luksemburską, której zadaniem było czuwanie nad poprawą bytu najbiedniejszych obywateli. Jednocześnie rząd wprowadził powszechne prawo wyborcze i zagwarantował swobody polityczne. Nie pomogło to w przezwyciężeniu kryzysu gospodarczego.
W wyborach do nowego parlamentu zwyciężyliburżuazja imonarchiści. Gdy nowy rząd zlikwidował warsztaty i zdecydował o wysłaniu części bezrobotnych do pracy na prowincji, w dzielnicach zamieszkanych przez biedotę i proletariat 23 czerwca 1848 wybuchło kolejne powstanie, nazwane „dniami czerwcowymi”. Zostało ono krwawo stłumione przez wojsko i policję. Zabito kilka tysięcy ludzi, w tym 1500 jeńców, 11 tysięcy ludzi osadzono w więzieniach, a następnie prawie połowę z nich zesłano do pracy wkoloniach.
Utratę poparcia republikańskich władz wykorzystałLudwik Bonaparte, bratanekcesarza Napoleona. To on wygrał wybory prezydenckie, które odbyły się 10 grudnia 1848 roku w powszechnym głosowaniu. O jego zwycięstwie zadecydowało poparcie chłopów, wciąż przywiązanych do tradycji napoleońskich. Obietnicami wprowadzenia ładu społecznego zyskał także głosy części mieszczaństwa, a zapowiedzią wprowadzenia demokracji częściowe poparcie robotników.
W 1850 wprowadzono ustawy ograniczające prawa wyborcze, co spotkało się z niezadowoleniem. Zgromadzenie Prawodawcze wprowadzające ograniczenia było coraz bardziej niepopularne w społeczeństwie francuskim. Na wniosek Napoleona Zgromadzenie nie zgodziło się na zmianę konstytucji. W nocy z 2 na 3 grudnia 1851 Ludwik Bonaparte dokonał zamachu stanu. Wprowadzona w styczniu 1852 konstytucja była wzorowana na ustawie zasadniczejPierwszego Cesarstwa.
Wydarzenia rewolucyjne miały również miejsce wCesarstwie Austriackim. 12 marca 1848 r. wWiedniu doszło do poważnych zajść ulicznych. W ich efekcie cesarzFerdynand I udzielił dymisji znienawidzonemu kanclerzowi,Klemensowi Metternichowi, wyraził zgodę na utworzenie gwardii narodowej i złożył obietnicę uchwalenia konstytucji.
Konsekwencją wydarzeńWiosny Ludów w Cesarstwie Austriackim była także abdykacja cesarza Ferdynanda I i wstąpienie na tronFranciszka Józefa I, którego panowanie miało trwać aż do początku XX wieku. Nowy władca, nieobciążony żadnymi zobowiązaniami, rozpoczął pełną pacyfikację swojej monarchii.
Ostatecznie wydarzenia wKrólestwie Pruskim, i w innych państwach niemieckich, zostały stłumione. Parlament ustalił projekt zjednoczenia Niemiec pod przewodnictwem Prus. Jednak na jego uchwałę z prośbą o przyjęcie korony cesarskiej król pruski,Fryderyk Wilhelm IV odparł, iż nie będzie podnosił korony z błota. Chciał w ten sposób zaakcentować, iż władzę nad całymi Niemcami przyjąć może jedynie z rąk równych mu królów i książąt niemieckich, a nie z rąk reprezentacji ludu. Wkrótce potem wojskawirtemberskie rozpędziły parlament wStuttgarcie, gdzie pod koniec obradował.
W 1848 roku rewolucja wybuchła także wKrólestwie Obojga Sycylii. Jego władca,Ferdynand II Burbon, nie mogąc stłumić rozruchów, wprowadził w państwie reformy polityczne i nadał mu konstytucję. Podobny przebieg miała rewolucja wKrólestwie Sardynii, gdzie królKarol Albert wyraził zgodę na przeprowadzenie reform. Nawetpapież Pius IX zgodził się na przyznanie praw politycznych ludnościPaństwa Kościelnego. Gdy jednak stanowczo odmówił zgody na zjednoczenie Włoch, wRzymie wybuchło powstanie przeciwko jego władzy. Powstanie szybko ogarnęło pozostałe państwa włoskie, a nawet prowincje należące doAustrii –Lombardię iWenecję. Na czele powstania stanęliGiuseppe Mazzini iGiuseppe Garibaldi. Powstańcy, pod hasłem zjednoczenia ziem włoskich, rozpoczęli walkę o wyzwolenie spod panowania austriackiego. Poparcia udzielił im władcaPiemontu (Królestwa Sardynii) Karol Albert, lecz jego wojska zostały pokonane przez Austriaków podNovarą. Wojska austriackie wkrótce przywróciły dawne porządki na północy Włoch, a w Państwie Kościelnym zaprowadziły je wojska francuskie, przysłane przezLudwika Napoleona Bonaparte na pomocpapieżowi.
Dwa dni po wybuchu zamieszek w Wiedniu, 15 marca 1848 r. rozpoczęło się powstanie na Węgrzech, które miało doprowadzić do wyzwolenia kraju spod panowania austriackiego. Powołano parlament i niezależny od Austrii rząd, na którego czele stanąłLajos Kossuth. Gdy tylko władzom austriackim udało się stłumić powstanie w Wiedniu, cesarzFranciszek Józef skierował wojska na Węgry. Po zajęciuPesztu (wtedy jeszcze osobne miasto, teraźniejszyBudapeszt), ogłoszono włączenie Węgier do Austrii. W odpowiedzi na to parlament węgierski zdetronizował cesarza, któremu oficjalnie przysługiwał tytuł króla Węgier. Wojska węgierskie stanęły po stronie parlamentu i rozpoczęły walkę z wojskami austriackimi. Sytuacja powstańców pogorszyła się, gdyCesarz WszechrusiMikołaj I przysłał na prośbę Franciszka Józefa 200 tys. armię rosyjską. Zobowiązywało Rosjan do tegoŚwięte Przymierze. Dowodzone przez feldmarszałkaIwana Paskiewicza siły rosyjskie stłumiły w krwawych walkach powstanie na Węgrzech. Była to ostatnia akcja przeprowadzona w imię Świętego Przymierza.
Banknot emitowany podczas Wiosny Ludów na Węgrzech
Ostatni dowódca powstania, PolakJózef Bem, ranny 9 sierpnia 1849 r. wbitwie pod Temeszwarem przeprawił się z ocalałymi oddziałami węgierskimi przez rzekęDunaj doTurcji.
Na sejmie wPreszburgu, który zaczął się 7 listopada 1847 r., wiadomość o powstaniu wParyżu wywołała chaos, sprzeczki, a także nieukończenie projektu obiecanych reform, w założeniu mających znaleźć dobry odzew w społeczeństwie węgierskim. Szczególnie wtedy można było zauważyć rozłamy polityczne i rozdźwięk pomiędzy programami politycznymi, politycy nie potrafili połączyć się ponad podziałami, aby walczyć o dobroWęgier. Jednak w 1847 r. nie spodziewano się jeszcze rewolucji, o czym może świadczyć, iż na sejmie w listopadzie 1847 r. król Węgier – cesarzFerdynand I wygłosił jego otwarcie w języku węgierskim.
Obrady sejmu nie miały atmosfery pozwalającej na zjednoczenie Węgier. Wtedy jednak nadeszła wiadomość, że we Francji rewolucja zwyciężyła. W związku z tymLajos Kossuth – późniejszy lider rewolucji, oświadczył, że monarchia będzie miała dalej rację bytu gdy pójdzie zdecydowanie w kierunku konstytucyjnym i wyzwoli narody będące pod jej rządami. Wszystkie kraje będące poddanemonarchiiHabsburskiej powinny posiadać konstytucję, a Węgrom należy się rząd narodowy. Po tym oświadczeniu i obradach sformułowano żądania w 12 punktach, domagano się: zwoływania sejmu doPesztu, swobód obywatelskich, zniesieniapańszczyzny, niezależnego rządu węgierskiego, uwolnienia więźniów politycznych, wprowadzenia sądów przysięgłych, utworzenia niezależnego rządu węgierskiego oraz zmian w polityce podatkowej. Publicznie czytano treść manifestu, a nawet przekonano radę miejską Pesztu do przyjęcia go w dniu 15 marca 1848 r. Dzień ten uznaje się za początek rewolucji węgierskiej, na ulice wyległo wielu ludzi, aby demonstrować swoje poparcie dla manifestu.
W marcu 1848 r. cesarz Ferdynand uległ presji węgierskich liberałów i zgodził się na utworzenie samodzielnego rządu na Węgrzech. Korzystając z rozległej autonomii, parlament w Peszcie rozpoczął reformowanie państwa („ustawy marcowe”). W ich ramach uchwalono m.in. zniesienie pańszczyzny i dziesięciny na rzecz Kościoła, wprowadzenie powszechnego podatku.7 kwietnia 1848 utworzono gabinet ministrów złożony z dotychczasowych przywódców rewolucjiLajosa Kossutha,Bertalana Szemere(inne języki),Istvána Széchenyiego,Istvána Deaka,Józsefa Eötvösa iLajosa Batthyány’ego jako premiera. Rząd Węgier był w dużym stopniu niezależny od austriackiego, choć nie posiadał własnej armii i ministerstwa spraw zagranicznych, a także niezmieniona została osoba rządzącego, jednak mógł on wydawać rozporządzenia jedynie w porozumieniu z rządem węgierskim. Po uchwaleniu ustaw marcowych sejm preszburski rozwiązał się, następny miał się później zebrać według ustanowionej nowej ordynacji wyborczej. Jednak przyjęte reformy i zmiany nie zadowalały społeczeństwa. Ludzie zdawali sobie sprawę z tego, iż ustępstwa Habsburgów były połowiczne i niezdecydowane. Widać było, że tworząc je dbano głównie o interesy szlachty i zachowanie jej monopoli. W kwietniu przyznano Węgromkonstytucję. Dwór wiedeński był zastraszony narastającym niezadowoleniem Węgrów, dodatkowo siły cesarstwa były związane weWłoszech. W Wiedniu również trwała rewolucja. W późniejszym czasie próbowano jednak ograniczać znaczenie rządu węgierskiego, co wywołało niezadowolenie i manifestacje antykrólewskie w Peszcie. Słabością Węgier było niezdecydowanie wśród szlachty. Stare rody, a także generalicja widziały autonomię w obrębie cesarstwa. Biedniejsze warstwy domagały się całkowitej niezależności. Niekończąca się polityka obietnic i ograniczanie swobód Węgrów doprowadziły do wybuchu powstania. Walczyli w nim równieżPolacy, którzy nadciągali głównie zGalicji i wstępowali w szeregi powstańców jako ochotnicy. Istniał legion polski pod dowództwem gen.Józefa Wysockiego. Do wojska przyjęto również generałówJózefa Bema iHenryka Dembińskiego. Jesienią 1848 r. nowy cesarz –Franciszek Józef rozpoczął przygotowania do uśmierzenia węgierskiego ruchu narodowego. W odpowiedzi we wrześniu 1848 r. powołany został Komitet Obrony Narodowej z Lajosem Kossuthem na czele.
Pozostałym ludom mieszkającym na tym samym terenie, co Węgrzy (czyliSłowacy,Chorwaci,Serbowie,Włosi,Niemcy) nie podobała się wizja dominacji Węgrów. Węgrzy uchwalając konstytucję i powołując rząd chcieli także dominować nad innymi ludźmi narzucając im swój język i kulturę. Najbardziej nie spodobało się to Chorwatom, którzy 11 września 1848 roku rozpoczęli wojnę (wojna chorwacko-węgierska). W pierwszej fazie działań Chorwaci nie odnieśli zwycięstwa i musieli wycofać się doWiednia. Coraz więcej osób odwracało się od polityki Kossutha, gdyż zaczął on prezentować ideę lojalizmu wobec austriackiego cesarstwa.
Rok 1849 rozpoczął się niekorzystnie dla powstańców. W tym roku wojska austriackie rozpoczęły ofensywę i zajęłyBudę iPeszt. W dniu 4 marca 1849 roku na mocymanifestu ołomunieckiego Franciszek Józef włączył Węgry do ziem cesarstwa. Rząd i sejm węgierski wycofały się doDebreczyna. Pod wpływem Kossutha, 14 kwietnia 1849 r. parlament ogłosił detronizację Habsburgów i proklamowałrepublikę. Generalicja nie wierzyła jednak w sens powstania i rozważała możliwość kapitulacji.
Ostatecznie o klęsce powstańców zadecydowała postawaRosji. Wobec trudności ze stłumieniem powstania, Austriacy zwrócili się o pomoc do Rosji. Cesarz WszechrusiMikołaj I obawiał się, że gdy Węgry zwyciężą, upadnie autorytet Habsburgów. Wtedy Niemcy zjednoczyłyby się pod berłem pruskim, co dawałoby Rosji groźnego sąsiada.Prusy zachwiałyby równowagę w tej części Europy i mogłyby zająć pozycję hegemona. Cesarz Wszechrusi zdecydował się pomóc Austrii w tłumieniu powstania. W sierpniu centralne dowództwo wojsk węgierskich objął gen.Józef Bem, ale uległPaskiewiczowi podTemeszwarem 9 sierpnia 1849. Generalicja podjęła decyzję o kapitulacji 13 sierpnia 1849. Kossuth i grupa działaczy węgierskich, a także Bem, Wysocki i Dembiński uciekli na terytoriumTurcji.
Schwytani generałowie i politycy byli rozstrzeliwani. Nastąpiły represje oraz fala germanizacji. Wycofano wszystkie reformy, jakie udało się Węgrom wywalczyć, pozostawiono nierozwiązaną kwestię Węgier i ziem korony św. Stefana. Dążono do obalenia rządów absolutnych.
Czako członka Gwardii Narodowej we Lwowie w 1848 r.
20 marca 1848 r. – utworzenie Komitetu Narodowego w Poznaniu, który uzyskał od Prus zgodę na mianowanie polskich urzędników i wprowadzenie języka polskiego jako urzędowego
doszło do działań zbrojnych pod dowództwem Ludwika Mierosławskiego
rząd pruski nie dotrzymał obietnicy i nakazał likwidację oraz wysłał wojska pruskie do stłumienia powstania polskiego w Wielkopolsce
przewaga wojsk pruskich doprowadziła do upadku powstania
Józef Bem – generał artylerii. Wpowstaniu listopadowym odznaczył się niezwykłą odwagą. Podczas Wiosny Ludów kierował obroną Wiednia, a następnie węgierskimi wojskami. Stał się węgierskim bohaterem narodowym. Po upadku rewolucji węgierskiej służył w armii tureckiej, po przejściu naislam jakoMurat Pasza. Zmarł w Aleppo w Syrii, wołając: „Polsko! Polsko! Ja Cię już nie zbawię!”
Wojciech Chrzanowski – dowódca sił piemonckich pod Novarą w 1849 r. Były uczestnik powstania listopadowego.
Henryk Dembiński – głównodowodzący armią węgierską w powstaniu 1849 roku.
Ludwik Sułkowski – członek bielskiego Towarzystwa Demokratycznego, twórca i komendant Gwardii Narodowej wBielsku. Po zorganizowaniu w październiku 1848 wyprawy naWiedeń aresztowany. Zdoławszy zbiec przebywał na emigracji w Szwajcarii i Stanach Zjednoczonych.
Maksymilian Sułkowski – w marcu na terenie rodzinnego majątku w Słupnej nad Przemszą organizował oddział strzelców dla mającego wybuchnąć powstania w Krakowie. Zginął 6 października 1848 w Wiedniu, dowodząc oddziałem zrewoltowanych mieszczan, podczas ataku na Arsenał przy Renngasse.
objęła swym zasięgiem kraje Europy pod hasłem rewolucji francuskiej: „Wolność – równość – braterstwo”
wkroczyła na arenę politycznąklasa robotnicza, która walczy o „republikę socjalną” i „sprawiedliwość społeczną”
wzrosło znaczenie burżuazji po kapitalistycznych przeobrażeniach w Europie, jednocześnie zwiększył się jej strach przed robotnikami i ich aspiracjami politycznymi
wprowadzono rządy konstytucyjne w wielu krajach Europy, poszerzono swobody obywatelskie
wydarzenia te stały się mocnym doświadczeniem dla wszystkich narodów walczących o zjednoczenie i niepodległość oraz podwaliną ruchów niepodległościowych w latach następnych
Krzysztof Groniowski, Jerzy Skowronek, Historia Polski 1795–1914, Warszawa 1977
Mieczysław Żywczyński, Historia powszechna 1789–1870, Warszawa 1979
Marian Zgórniak, Za Waszą i naszą wolność. Polacy w europejskiej Wiośnie Ludów 1848–1849, Warszawa 1987 (Dzieje Narodu i Państwa Polskiego, t. III, zeszyt 48)
.svg)
