Ilustracja przedstawiajaća wikingów płynąych długą łodzią, około roku 1100[1]Zrekonstruowanydługi dom z epoki wikingów
Wikingowie –najemniwojownicy, którzy od VIII wieku podejmowali dalekie wyprawy o charakterze kupieckim, rabunkowym lub osadniczym. Główne siedziby posiadali w basenie Morza Bałtyckiego iPółwyspu Skandynawskiego[2].
Pochodzenie słowa „wiking” nie jest jasne. Możliwe, że pochodzi od słowavik, czyli zatoka lub od nazwy prowincjiViken nad zatokąOslofjorden[3]. W formiewicinga, wicingas zostało po raz pierwszy użyte dla określenia małych gruppirackich w anglosaskim poemacieWidsith z VII wieku[4].
Słowo to pojawiło się jeszcze w VIII wieku (przed okresem napaści wikingów na wybrzeżaAnglii,Irlandii iFrancji) w postacistaroangielskiegowicingsceada istarofrancuskiegowitsing. Od tamtej pory zaczęto łączyć nazwę wiking z tym właśnie obszarem językowym, wskazując na staroangielskiwic oznaczający obóz handlowy. Pierwszy raz tego określenia użyto na długo przed epoką wikingów, wobec osadnikówsaskich (saksońskich).[potrzebny przypis]
Staronordycki rzeczownik żeńskiviking oznacza wyprawę zamorską. Pojawiał się w inskrypcjachrunicznych epoki wikingów i późniejszych pismachśredniowiecznych (np. w ustalonym wyrażeniufara í víking „wyruszyć na ekspedycję”). W tekstach późniejszych, jakSagi islandzkie, stwierdzenie „wyruszyć naviking” oznacza udział w wyprawie łupieżczej lubpiractwie. Wywiedziony od tego staronordycki rzeczownik męskivíkingr, odnoszący się dożeglarzy bądź wojowników biorących udział w wyprawach zamorskich, pojawia się wpoezji skaldów oraz nakamieniach runicznych, znajdowanych wSkandynawii[5]. Przed zakończeniem epoki wikingów nie niosło negatywnych konotacji. Niezależnie od etymologii było używane jako określenie aktywności i związanych z nią osób, bez uwzględnienia przynależności etnicznej czy kulturowej[6].
Wikingowie byli znani wśródNiemców jakoAscomanni („ludziejesionu” od rodzaju drewna, z którego budowali łodzie)[7],Lochlannach („ludzie wody”) wśródCeltów orazDene („Duńczycy”) wśródAnglosasów.
Słowianie,Arabowie orazGrecy bizantyjscy nazywali ichRusami lub Rhosami (stgr.Ῥῶς), co prawdopodobnie wywodzi się odrōþs-, związanego z wiosłowaniem lubRoslagen, środkowo-wschodnim rejonem Szwecji, skąd pochodziła większość wikingów odwiedzających ziemie Słowian.
Słowianie i Grecy nazywali ich takżeWaregami (ze staronordyckiegoVæringjar „zaprzysiężeni ludzie” lubprasłowiańskiego trzonu*war – „zysk”).
Pierwszy odnotowany napad wikingów miał miejsce w 793 na wybrzeżachAnglii (Lindisfarne). Początkowo ich wyprawy nie wychodziły poza obrębMorza Północnego i wysp szkockich –Orkadów,Szetlandów,Hebrydów. Około roku 800 po raz pierwszy wylądowali naWyspach Owczych, które szybko zostały przez nich skolonizowane. W 874 dotarli również doIslandii. Kolejny wiek przyniósł odkrycieGrenlandii (ok. 982) iAmeryki (półwysepLabrador iNowa Fundlandia – ok. 1000[8]), gdzie również założyli swoje osady. Jednak walki z tubylcami i kłótnie wewnętrzne rychło spowodowały porzucenie osad wNowym Świecie.
Dotarli także w głąb dzisiejszychRosji iUkrainy (Kijów znany jakoKanugård był ich faktorią handlową) oraz do Wielkiej Brytanii i Europy kontynentalnej.
Na początku XI wieku zdołali opanować niemal 80% terytorium Anglii, tworząc własne królestwo, którego królem byłKanut Wielki, po czym zostali wyparci na skutek rebeliiAnglów i Sasów. Po 1066 królestwo anglosaskie zostało jednak ponowniepodbite przez Normanów z Normandii, którzy również wywodzili się od wikingów, a królem Anglii został ponownie wiking z pochodzenia –Wilhelm Zdobywca – który stał się założycielemdynastii normandzkiej, władającej Anglią przez 88 lat[potrzebny przypis].
Prawdopodobnie główne przyczyny ekspansji wikingów to:
nagły wzrost populacji w Skandynawii pod koniec VII wieku na skutek ocieplenia klimatu i rozwinięcia technik rolniczych, który spowodował deficyt ziemi uprawnej;
słabość najbliższych krajów:Szkocji, Anglii i Francji, w których nie istniały jeszcze silne zjednoczone królestwa lub występował kryzys istniejących struktur państwowych.
Sukcesy odnosili dzięki dużej mobilności, jaką dawały im ich łodzie (drakkary) oraz zwartej formacji zwanej murem tarcz. Posługiwali się jednoręcznymimieczami,toporami,włóczniami, okrągłymi drewnianymitarczami o obitych metalem brzegach.
Prawa dzielnicowe z końca ery wikingów w wypadkupospolitego ruszenia nakazywały w Szwecji każdemu uczestnikowi być uzbrojonym w miecz, tarczę,hełm oraz włócznię, trzeba było mieć także jednąkolczugę,łuk i dwa tuziny strzał na ławkę wioślarską. W Norwegii należało mieć trzy tuziny strzał na ławkę wioślarską, a zamiast miecza można było mieć topór. W Danii natomiast łuk mógł być zastąpionykuszą, lecz jeśli samemu nie było się dobrym strzelcem, trzeba było mieć kogoś do jej obsługi.
Główną siłą była piechota, rzadko stosowano konnicę. Podczas bitew morskich związywano burty statków i przystępowano doabordażu, walczono, aż załoga jednego ze statków nie została całkiem pokonana. Pochłaniało to znacznie więcej ofiar niż bitwy lądowe.
Ich ekspansja była możliwa głównie dzięki rozwojowi technik budowy statków – płaskodennych łodzi wiosłowych, wyposażonych w prostokątne żagle,drakkarów (przybrzeżnych szybkich łodzi bojowych) i knorrów czyknar (pełnomorskich statków dalekiego zasięgu o niezwykle wysokiej jak na owe czasydzielności morskiej), a także wynalezieniu technikiżeglowania na wiatr, całkowicie nieznanej w Europie południowej[potrzebny przypis]. Oprócz knar wikingowie używali jeszczebyrdingów, na których żeglowali w celach handlowych do głównych portów bałtyckich: duńskiegoHaithabu, szwedzkiejBirki, słowiańskichWolina iJomsborga, pruskiegoTruso. Umożliwiło to nie tylko dalekie wyprawy morskie, ale również wpływanie rzekami w głąb atakowanego terytorium.
Wikingowie często też osiedlali się w nowych miejscach na stałe, zakładając zwykle swoje własne miasta portowe. Dotyczy to szczególnie Anglii środkowej i północnej,Bretanii, Irlandii (gdzie założyli m.in.Dublin) oraz południowej Rosji iUkrainy. Ich wyprawy przyczyniły się także dokolonizacji nowych lądów oraz eksploracji mórz. Wikingowie, którzy zdołali utworzyć swoje własne państwa, zostali później wchłonięci przez okoliczną ludność.
Wikingowie byli wytrawnymi kupcami, podróżowali daleko poza Skandynawię. Mieszkańcom innych krain oferowali drewno, żelazo (niezbędne do wyrabiania narzędzi oraz broni), skóryfok iwielorybów, futra zwierząt, kły i kościmorsów (przydatne rzeźbiarzom). Swoje towary wikingowie przewozili na znaczne odległości za pomocą statków handlowych (nazywanychbyrdingami).
Własne dobra wikingowie wymieniali na towary miejscowe[9]. Z Wysp Brytyjskich przywozili srebro, pszenicę i odzież; z krajów śródziemnomorskich –wino,ceramikę, złoto i sól. Żeglowali przezBałtyk i dalej rzekami przezRuś, aż doKonstantynopola iJerozolimy. Z dalekich krain sprowadzali towary egzotyczne, jak przyprawy czyjedwab.
Wikingowie handlowali takżeniewolnikami (najczęściej byli to jeńcy chrześcijańscy iSłowianie). Niektórzy niewolnicy zabierani byli do Skandynawii, do ciężkich robót budowlanych i na rolę, lecz większość była sprzedawana za srebro do krajów arabskich.
Wbrew temu, co zobrazowano na stworzonych w XIX wieku romantycznych rysunkach, wikingowie nie nosili na hełmach rogów. Ubierali się w mało wyrafinowane ubrania. Ważniejsze od mody były ciepło i wygoda. Ubierali się warstwowo, żeby zapobiec oddawaniu ciepła. Ubiór bogatych wikingów nie różnił się wiele od biedniejszych. O pozycji społecznej świadczyły biżuteria oraz ozdoby, np. bogato zdobione brosze do spinania. Zarówno kobiety, jak i mężczyźni nosili zimą ciepłe rękawice oraz wełniane czapki[10].
Według różnych koncepcji Mieszko miał być wikingiem, który przejął władzę wpaństwie Polan. Hipoteza ta nawiązywała do faktu utworzenia kilku państw we wczesnośredniowiecznej Europie, w tymRusi Kijowskiej, przezNormanów (Waregów)[11], jak też teorii normandzkiejKarola Szajnochy z 1858 roku[12]. Jedna z hipotez powstała w Niemczech w latach 30. XX wieku nie miała jednak wystarczających podstaw i „rychło upadła śmiercią naturalną razem z ustrojem, który ją wyhodował”[13]. W 1937 roku tezę o normańskich wpływach na ziemiach zachodniosłowiańskich zakwestionował H. Arban (Schweden und das Karolingische Reich) i wkrótce poparł go B. Ehrlich. Tacy naukowcy jak L. Koczy, Z. Wojciechowski, V. Chaloupecký, J. Widajewicz, K. Tymieniecki także podjęli polemikę z hipotezą normańską wykazując brak adekwatnych źródeł i opowiedzieli się za koncepcją o skandynawskim podmiocie wymiany handlowej, popartą materiałem źródłowym. Archeolog dr Leszek Gardeła z Centrum Średniowiecza i Kultury w Reykholt na Islandii twierdzi, że wikingowie z pewnością pojawiali się na polskich ziemiach, ale ich największa aktywność skupiała się na obszarachPomorza i obecność ta miała charakter handlowy (np.Truso,Wolin). Twierdzi też, że trudno o jednoznaczne dowody silnej obecności Skandynawów na terenie obecnej Polski. Nie skłaniają go do tego źródła pisane lub archeologiczne, w których czytelny byłby jakiś konflikt czy zdecydowany wpływ z Północy. „Ostrożna ocena wszystkich przesłanek wskazuje, że Skandynawowie nie mieli większego wpływu na ukształtowanie się polskiej państwowości. W materiale archeologicznym brak śladów konfliktu z obcą siłą – z najeźdźcą”[14]. W miejscowościBodzia znaleziono cztery groby wikingów z drużynyŚwiętopełka, którzy, jak to wynika z detali rzemieślniczych, przybyli do Polski z okolic Kijowa (prawdopodobnie byli wygnańcami). Mauzoleum najważniejszego spośród nich, wedle teorii badaczy, miało dać początek unikatowemu cmentarzysku wBodzi[15].
Vicky – wielki mały wiking – film fabularny prod. niemieckiej w reżyseriiMichaela Herbiga z 2009 roku na podstawie książki dla dzieci szwedzkiego pisarza Runera Jonnsona,
↑Proceedings of the Sixth Viking Congress, Uppsala, 3-10 August, Bonaes, Dalarna, 10-12 August, 1969, Almqvist & Wiksell, 1971 str. 101; Philip Parker. Furia ludzi Północy, Dzieje świata wikingów.ISBN 978-83-8062-015-5; Wydanie: 1 (2016) str. 16
zbyteczna; żadna z pozycji nie była wykorzystana w treści artykułu. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się wdyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon{{Dopracować}} z tej sekcji.
Tony Allan: Wikingowie: życie, legendy i sztuka. Warszawa: Wydawnictwo G+J RBA, 2003.ISBN 83-89019-30-2. Brak numerów stron w książce
Władysław Duczko: Ruś wikingów. Historia obecności Skandynawów we wczesnośredniowiecznej Europie Wschodniej. Warszawa: Trio, 2006.ISBN 978-83-7436-098-2. Brak numerów stron w książce
Peter Godfrey Fote, David Mackenzie Wilson: Wikingowie. Warszawa: PIW, 1975. Brak numerów stron w książce
Gwyn Jones: The Vikings. ze wstępem Magnusa Magnussona. London: The Folio Society, 1998. Brak numerów stron w książce
Lech Leciejewicz: Normanowie. Wrocław: Ossolineum, 1979.ISBN 83-04-00200-0. Brak numerów stron w książce
Andrzej Michałek: Wyprawy krzyżowe: Normanowie. Warszawa: Bellona, 2004.ISBN 83-11-09479-9. Brak numerów stron w książce
Else Roesdahl: Historia Wikingów: narody i cywilizacje. Gdańsk: Marabut, 2001.ISBN 83-87135-09-7. Brak numerów stron w książce
Wolfgang Tarnowski: Piraci: rozboje morskie. Wrocław: Atlas, 1991.ISBN 83-900260-5-8. Brak numerów stron w książce
