Konstytucja została uchwalona 15 kwietnia 1992. Zgromadzenie Narodowe składa się z 498 posłów (458 członkówKomunistycznej Partii Wietnamu, 40 posłów niezależnych). Powołuje rząd i prezydenta.
WedługAmnesty International rządząca partia stosuje masowe represje wobec opozycji, ograniczane są wolność słowa i zgromadzeń[6]. Według uciekinierów więźniowie są wykorzystywani do pracy przymusowej. Powszechne są naruszenia praw pracowniczych i praw człowieka[7].
Wietnam podzielony jest na 34 prowincjonalne jednostki administracyjne, w tym 28 prowincji (Wiet:tỉnh) i 6 miast zarządzanych centralnie (Wiet:Thành phố trực thuộc Trung ương).
W skład jednostki administracyjnej prowincji wchodzą dzielnica i gmina.
Powierzchnia Wietnamu wynosi około 331 210 km². Długość granic kraju to 4639 km. Najwyższą górą jestPhan Xi Păng 3143 mn.p.m., najdłuższa rzeka toRzeka Czerwona (450 km na terytorium Wietnamu).
Ze względu na znacznie rozciągnięty w kierunku południkowym kształt terytorium i specyficzne ukształtowanie terenu w Wietnamie wyróżnia się kilka stref klimatycznych. Wedługklasyfikacji klimatu Köppena klimatTonkinu zalicza się dowilgotnych podzwrotnikowych. W Wietnamie środkowym na północ odprzełęczy Hải Vân i na południu kraju (półwysepCà Mau,delta Mekongu) występujeklimat zwrotnikowy wilgotny, w odmianiemonsunowej. Klimat Wietnamu Środkowego, na południe od przełęczy Hải Vân, zalicza się do klimatu zwrotnikowego z poramisuchą ideszczową (typsawanna). Znacząco różnicuje to sezonową atrakcyjność turystyczną poszczególnych regionów[8].
Pierwsze protopaństwo wietnamskie powstało w I tysiącleciu p.n.e. na północy Wietnamu. Văn Lang założone zostało przez plemiona Lạc Việt. W drugiej połowie III wieku p.n.e. Văn Lang podbite zostało przez lud Tây Âu i włączone do sąsiedniego królestwa Âu Lạc. Âu Lạc upadło w drugim wieku przed naszą erą gdy zostało podbite przez dynastięQin z Chin. Na skutek podboju Wietnamczycy znaleźli się w cywilizacyjnym kręgu Chin. W okresie rządów chińskich doszło do kilku powstań, które w VII wieku naszej ery poskutkowały czasowym odrodzeniem się państwowości wietnamskiej. W X wieku Wietnamczycy wyzwolili się spod chińskiego państwa i utworzyli odrębne państwo Đại Cồ Việt, które zdołało ochronić swoją niepodległość przed Chinami oraz narzucić panowanieCzampie. W XIII wieku Wietnam odparł najazdymongolskie. Na początku XV wieku kraj został na krótko zajęty przez Chińczyków, którzy opuścili go na skutek powstania. Od początku XVI wieku umacniały się w Wietnamie wpływyeuropejskie. W połowie XIX wiekuFrancja przypuściła atak na Wietnam, a pod koniec wieku kraj wraz z Kambodżą i Laosem został włączony w składIndochin Francuskich. PoI wojnie światowej nasiliły się tendencje niepodległościowe. W 1927 powstała związana zKuomintangiem Narodowa Partia Wietnamu, natomiast w 1930 rokuKomunistyczna Partia Wietnamu, na czele której przez wiele lat stałHồ Chí Minh. W 1930 doszło do nieudanego antyfrancuskiego powstania. Po nieudanym powstaniu przewagę w ruchu antykolonialnym zyskali komuniści[9].
W czasieII wojny światowej kolaboracyjny względemIII Rzeszy rządFrancji Vichy zawarł porozumienie zJaponią, na mocy którego w 1940 zezwolono na stacjonowanie wojsk japońskich na północy Wietnamu. W 1941 rozszerzono japońską kontrolę wojskową na cały obszar Indochin, zachowano przy tym francuską administrację kolonialną. W tym samym roku z inicjatywy Hồ Chí Minha powołano niepodległościową organizację partyzancko-politycznąViệt Minh, która zdobyła wsparcie ze stron Chin iStanów Zjednoczonych. W 1945 Việt Minh zorganizował ogólnonarodowe powstanie antyjapońskie, w wyniku którego utworzony przez ruch oporu Komitet Wyzwolenia Narodowego Wietnamu ogłosił utworzenieDemokratycznej Republiki Wietnamu. 6 marca 1946 w Paryżu, rządy Demokratycznej Republiki Wietnamu i Republiki Francuskiej podpisały porozumienie, uznając Wietnam Północny za państwo wolne, z własnym rządem, parlamentem i wojskiem, ale stanowiące część indochińskiej Unii Francuskiej[10]. Na południu kraju z kolei Francja przywróciła swoją administrację[11].Po wkroczeniu wojsk francuskich do Hanoi doszło do incydentu pomiędzy żołnierzami francuskimi a wietnamskimi wHajfongu, efektem czego było wysunięcie przez Francję żądania przekazania portu. Wobec braku odpowiedzi osiem dni później wojska francuskie zajęły port siłą zabijając kilka tysięcy osób i w nocy z 19 na 20 listopada 1946 obaliły rząd Hồ Chí Minha. Komuniści wycofali się z miast i przystąpili do pierwszych uderzeń odwetowych[12]. Działania Francji wsparte zostały przez USA, które zapewniło Francuzom nalot na pozycje Việt Minhu za pomocą bombowców. Wsparcie to nie przydało się jednak na tyle, na ile spodziewali się tego Francuzi, a wojska kolonialne zaczęły ponosić kolejne straty[13].Francuskie Siły Zbrojne ustąpiły ostatecznie z północnego Wietnamu w 1954 po przegranejbitwie pod Dien Bien Phu, która oznaczała koniec kolonialnego statusu Wietnamu[9][14].
Na mocyporozumień genewskich z 1954 Wietnam został tymczasowo podzielony wzdłuż 17. równoleżnika. Na północy powstało socjalistyczne państwo, a na południu niekomunistyczne państwo pod nazwąRepublika Wietnamu pod rządami marionetkowego cesarzaBảo Đạia, którego w 1955 odsunął od władzy jego premierNgô Đình Diệm, stając się prezydentem z woli Amerykanów[15]. W wyniku porozumień z Genewy na rok 1956 zalecono przeprowadzenie wyborów, w których rozstrzygnąć się miała przyszłość państwa. Wybory nie odbyły się jednak, gdyż południowy rząd Ngô Đình Diệma wycofał się z pomysłu ich organizacji obawiając się wyborczej porażki. Umocnienie władzy przez Ngô na południu zdestabilizowało ponownie sytuację w kraju i pod koniec lat 50. na terenie południowego Wietnamu utworzona została lewicowa partyzantkaVietcong, wsparta przez komunistyczny rząd na północy. Ngô Đình Diệm nie radził sobie z postępującym rozkładem państwa, a ponadto wszedł w konflikt ze stanowiącymi większość mieszkańców krajubuddystami, czego źródłem był jegofanatycznykatolicyzm[16]. Represje wobec buddystów spowodowały utratę przez Ngô poparcia Stanów Zjednoczonych. W 1963CIA zorganizowała pucz, w wyniku którego rząd Południa zastąpiono jeszcze bardziej uzależnionym od woli amerykańskiego rządu[17]. Utworzenie nowego rządu umożliwiło interwencję wojsk amerykańskich w Wietnamie Południowym. Wojska amerykańskie rozpoczęły akcje przeciwko lewicowym partyzantom, co wywołałoII wojnę indochińską. Wojska amerykańskie i południowowietnamskie nie były w stanie konkurować z oddziałami Wietkongu, który w 1969 powołał Tymczasowy Rząd Rewolucyjny Wyzwolenia Wietnamu Południowego. W 1975 wojna zakończyła się zwycięstwem sił Wietkongu. Przejęcie władzy na południu przez Wietkong umożliwiło w 1976 utworzenie zjednoczonej Socjalistycznej Republiki Wietnamu[9].
W 1978 wojska wietnamskie dokonałyinterwencji w rządzonej przezCzerwonych Khmerów Kambodży. W wyniku interwencji Wietnamczycy obalili reżimPol Pota, jednak interwencja spowodowała pogorszenie relacji z Chinami, które popierały Czerwonych Khmerów, a w konsekwencji wybuch trwającej miesiącwojny chińsko-wietnamskiej. Ciągłe konflikty osłabiły wietnamską gospodarkę, co w latach 80. XX w. skłoniło rząd wietnamski do liberalnych reform gospodarczych, w ramach których dokonano dekolektywizacji rolnictwa i pozwolono na zagraniczne inwestycje oraz prywatną działalność gospodarczą. W kolejnej dekadzie doszło do normalizacji stosunków z Chinami i Stanami Zjednoczonymi. W 1995 Wietnam został członkiemStowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej[9].
3 lutego 1994 roku USA zniosły embargo handlowe, co wpłynęło pozytywnie na wzrost produkcji i eksportu wietnamskiego na rynkach światowych. Rybołówstwo (w 2005 r. 1,9 mln ton ryb, mięczaków i skorupiaków, z tego 1,8 mln ton złowionych na Pacyfiku)[19]. Dynamicznie rozwija sięakwakultura: ryby (np.panga,tilapia,wężogłów),krewetki,mięczaki. Eksport krewetek przyniósł wietnamskiej gospodarce narodowej w 2007 roku 1,5 mld dolarów przychodów, eksport pangi kolejne 979 mln dolarów.
Emisjarównoważnika dwutlenku węgla z Wietnamu wyniosła w 1990 roku prawie 100 Mt, z czego zaledwie 20,187 Mt stanowiła emisja dwutlenku węgla. Trochę mniejsza była emisja podtlenku azotu, natomiast za przytłaczającą większość emisji odpowiadała emisjametanu. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 296 kg dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1000 dolarówPKB 204 kg. Od tego czasu emisje podtlenku azotu i metanu nieco rosną, natomiast emisja dwutlenku węgla rośnie w szybkim tempie, z ewentualnymi kilkuletnimi zahamowaniami. Różne branże gospodarki mają podobny udział w emisjach. W 2018 emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 271,474 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 2,813 t i w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 430 kg[20].
W 2015 roku kraj ten odwiedziło 7,944 mln turystów (0,9% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 7,301 mlddolarów[21].
Wietnam dysponuje trzemarodzajami sił zbrojnych: siłami lądowymi,marynarką wojenną orazsiłami powietrznymi. Wojska wietnamskie liczą 412 tys. żołnierzy zawodowych oraz 5,04 mln rezerwistów. Według rankinguGlobal Firepower (2023) wietnamskie siły zbrojne stanowią 19. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 6,237 mld dolarów (USD)[22].
Wietnam jest krajem wielonarodowościowym w wyniku wielowiekowych migracji plemiennych, trwających jeszcze wXX wieku. RdzenniWietnamczycy (Kinh) stanowią 85% mieszkańców kraju, są ludnością zamieszkałą głównie na nizinach, o długoletniej tradycji rolniczej, osiadłą w deltachRzeki Czerwonej iMekongu, na nizinach nadmorskich oraz w miastach i przywiązaną do miejsca pochodzenia swoich rodów. Ponad 10% mieszkańców to grupy plemienne, zwłaszcza żyjące w górach, należące do 53 narodowości, ukształtowanych w procesach różnorodnych migracji (głównie ekonomicznych i obyczajowych), o dużej rozpiętości poziomu cywilizacyjnego. Najliczniejsze z nich to: Tày (ok. 1,5 mln osób), Thái (1,3 mln), Mường (1,1 mln) – mieszkają głównie w północnej części kraju;Chińczycy (0,9 mln) – przeważnie w miastach oraz na pograniczuchińskim;Khmerowie (1,1 mln) – wdelcie Mekongu i wzdłuż granicy zKambodżą; oraz Nung (0,9 mln), Hmong (0,7 mln), Dao (0,6 mln). Pod względem językowym[23] narodowości Wietnamu reprezentują rodziny:austroazjatycką (Kinh,Khmerowie,Mường i inne),chińsko-tybetańską (Hoa),austronezyjską (Czamowie,Gia Rai i inne).Język wietnamski należy do rodzinyjęzyków austroazjatyckich.
↑Gordon, Raymond G., Jr. (ed.), 2005. Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International. Wersja internetowa:https://www.ethnologue.com/
Stanley Karnow: Vietnam: A History. Pimlico, 1994, s. 130-8.ISBN 0-7126-5965-X.
Najnowsza historia świata, red. A. Patek, J. Rydel, J. J. Węc, t. II. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2007, s. 86-87.ISBN 978-83-08-04050-8.
Nguyễn Khắc Viện: Vietnam, A long history. Hanoi: Thế Giới Publishers, 2009, s. 454-512.
George Esper: The Eyewitness History of the Vietnam War. New York: 1983.ISBN 0-3453-0865-4. Brak numerów stron w książce
Przemysław Benken: Ofensywa Tet 1968. Warszawa: Bellona, 2010.ISBN 978-83-11-11952-9. Brak numerów stron w książce
PiotrP.OstaszewskiPiotrP.,Wietnam: Najdłuższy konflikt XX wieku, Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2000,ISBN 83-7181-140-3,OCLC830242685. Brak numerów stron w książce
Wiesław Olszewski: Historia Wietnamu. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991.ISBN 83-04-03550-2. Brak numerów stron w książce
↑Państwoin statu nascendi;Palestyńskie Władze Narodowe to tymczasowa struktura zarządzająca obszarem Strefy Gazy i częścią Zachodniego Brzegu do czasu uzyskania niepodległości przez Palestynę
.svg)
.jpg)
_06.jpg)
.jpg)
