Ten artykuł dotyczy wsi w powiecie radomskim. Zobacz też:Wierzbica.| wieś | |||
 Panorama Wierzbicy | |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Liczba ludności (2021) | |||
| Strefa numeracyjna | 48 | ||
| Kod pocztowy | 26-680[4] | ||
| Tablice rejestracyjne | WRA | ||
| SIMC | 0641182[5] | ||
Położenie na mapie gminy Wierzbica  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||
Położenie na mapie powiatu radomskiego  | |||
 51°14′56″N 21°04′57″E/51,248889 21,082500[1] | |||
| |||
| Strona internetowa | |||
Wierzbica –wieś (właściwieosiedle przemysłowe)[6] wPolsce położona wwojewództwie mazowieckim, wpowiecie radomskim, wgminie Wierzbica[5][7]. Siedzibagminy Wierzbica. W latach 1469–1870 miastoklasztoru cystersów wąchockich wwojewództwie sandomierskim w ostatniej ćwierci XVI wieku[8].W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie dowojewództwa radomskiego.
Na terenie wsi utworzono dwa sołectwaWierzbica iWierzbica-Osiedle[9].
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0641207 | Osiedle | część wsi |
Przez miejscowość przebiegadroga wojewódzka nr 744.
Wieś jest siedzibąrzymskokatolickiej parafiiśw. Stanisława[10] orazparafii Kościoła Starokatolickiego Mariawitów pw. Przemienienia Pańskiego. Natomiast wierni mieszkający przy ulicy Leśnej należą do parafiiśw. Judy Tadeusza w Dąbrówce Warszawskiej[11].
W 1198 został wydany dokument przez kancelariędiecezji krakowskiej, w którym biskupGedko uregulował zasady poborudziesięciny przez klasztory bożogrobców wMiechowie i cystersów w Wąchocku. To właśnie ten klasztor wystawił, prawdopodobnie drewniany,kościół św. Idziego w Wierzbicy i prosił władze diecezjalne o uregulowanie sprawy dziesięcin na terenie nowej filii parafii klasztornej.
Wierzbica w tym okresie stanowiła dobra kościelne w posiadaniuklasztoru wąchockiego. Na prośbę tamtejszych opatówksiążęta krakowscy nadawali wsi kolejne przywileje. W ten sposóbLeszek Biały nadał wsi bliżej nieznane obecnie przywilej.Bolesław V Wstydliwy nadał w 1247 przywilejpropinacji dobrom wąchockich cystersów – tj.Iłży,Tarczkowi i Wierzbicy. W 1229 roku miał tu miejsce zjazd księżnejGrzymisławy z synemBolesławem i księciaKonrada oraz dostojników świeckich i kościelnych[12]. W 1229 wieś została wymieniona w dokumencie księżnejGrzymisławy. Ostatecznie całość dóbr wierzbickich (a więc nie tylko wieś, ale i okoliczne tereny uprawne) klasztor wWąchocku otrzymał w 1275 od braciOttona iKrystyna ze Skrzynna, na mocy testamentu ich ojca,Piotra. Wierzbica pozostawała w rękach cystersów wąchockich do końca XVIII w.
Miasto w okolicy osady Wierzbica o takiej samej nazwie zostało ulokowane w 1414, zaś prawa miejskie nadał WierzbicyKazimierz IV Jagiellończyk na sejmie radomskim 12 lipca 1469 na wyraźną prośbę opata wąchockiego o. Jakuba i posłówziemi żarnowskiej. Dokument ten potwierdzał prawa mieszczan wierzbickich do samorządu na wzórmagdeburski. Dodatkowo przywilej zawierał nadanie cotygodniowego targu (w soboty) oraz trzech jarmarków (11 kwietnia – św. Filipa Apostoła,25 lipca – św. Jakuba Większego i 14 września – Podwyższenia Krzyża św.). Równocześnie z nadaniem prawa niemieckiego nastąpiła parcelacja gruntów folwarcznych. Miasto cysterskie rozwijało się prężnie i w pewnym okresie miasto przewyższało nawet liczbą mieszkańców sąsiedniRadom iIłżę. W 1502Aleksander Jagiellończyk potwierdził wszystkie dotychczasowe przywileje miasta. Ze względu na uciążliwe świadczenia pańszczyźniane wynikające ze zwiększania powinności mieszczan przez o. Rafała, wierzbiczanie zgłosili protest do króla. W odpowiedzi na toZygmunt I Stary w 1540 potwierdziłkonstytucję sejmową regulującą pańszczyznę mieszkańców dóbr kościelnych. W dziesięć lat później jego syn,Zygmunt II August potwierdził wszystkie wydane dotąd przywileje miasta, a także rozciągnął je na wieśRzeczków tworząc z niej przedmieścia mające udział w samorządzie miejskim.
W okresie wczesnonowożytnym utrwalił się zwyczajowy trakt lokalnyOpoczno –Skrzynno –Szydłowiec –Jastrząb – Wierzbica, gdzie powstały dwie odnogi: do Iłży oraz w kierunkuSkaryszew –Zwoleń. Na podstawie takiej sieci komunikacyjnej rozwinął się w mieście lokalny handel, którego głównymi towarami były poza płodami rolnymi: wapienie i garbowane skóry. Miejscowa gospodarka rzemieślnicza rozpoczęła produkcję oleju rzepakowego, który w pełni zaspokajał potrzeby terenów międzyWisłą,Pilicą aNidą.
27 grudnia 1775Stanisław August Poniatowski ostatecznie podtrzymał wszystkie przywileje Wierzbicy.
Po upadkupowstania styczniowego w 1870 Wierzbica utraciła prawa miejskie, a po pożarach w 1873 i 1904 znacznie podupadła. WXIX wieku powstały tugarbarnia,olejarnia,wiatrak i piece do wypalania wapna. Wierzbica nie odzyskała praw miejskich, a z dawnego miasta pozostał charakterystyczny trójkątny rynek.
Podczas okupacji hitlerowskiej, pod koniec 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 500 Żydów z Wierzbicy, Przytyku, Pruszkowa, Mogielnicy i Grójca. W październiku 1942 zostali wywiezieni do getta w Kozienicach i Szydłowcu, a stamtąd doobozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani[13].
1 stycznia 2003Kolonia Wierzbica, dotychczasowaczęść wsi Wierzbica, uzyskała statuswsi, która przyjęła wówczas nazwęWierzbica-Kolonia[14].
W latach 1952–1955 powstała tu Cementownia Przyjaźń w oparciu o miejscowe kopalnie wapienia i radziecką technologię. Po 1989 nazwa została zmieniona na Cementownia „Wierzbica”. W 1996 właścicielem cementowni został koncernLafarge, który 12 października 1997 wygasił piece. Francuska firma zaoferowała najwyższą cenę za akcje, ale zarazem najgorsze warunki inwestycyjne. Umowa przedwstępna pomiędzy XI Narodowym Funduszem Inwestycyjnym a grupą Lafarge została podpisana 30 czerwca 1996, a wygasała 30 listopada 1996. Jeśli do tego czasu nie zostałaby podpisana umowa wstępna, przetarg byłby nieważny. Prezes cementowni Jacek Kuna, zarząd oraz związki zawodowe walczyły o unieważnienie przetargu, którego finalizacja oznaczała szybki koniec zakładu. W tym okresie spółka zatrudniała ponad 1000 osób, a drugie tyle było zatrudniane w mniejszych lokalnych firmach współpracujących z cementownią. W latach 1992–1995 zakład był rentowny i nie przynosił strat. 17 września 1996 Jacek Kuna zginął wypadku samochodowym, kilkanaście dni po jego śmierci nowe władze podpisały umowę wstępną, która zapoczątkowała upadek i całkowitą rozbiórkę cementowni Wierzbica. W 2008 powstał plan ponownego uruchomienia cementowni, a miejscowe złożamargla szacowane są jako jedne z największych w Polsce. Po wojnie działały tu też Zakłady Azbestowe zamknięte z uwagi na szkodliwość dla ludzi i środowiska. Wobec odkrycia kopalnikrzemienia pasiastego z okresumezolitu istnieją plany otwarcia rezerwatu geologicznego.
W Wierzbicy ma siedzibę parafiaKościoła rzymskokatolickiego[16] oraz parafiaKościoła Starokatolickiego Mariawitów[17]:
W miejscowości działa klub sportowyOrzeł Wierzbica założony w 1952. Prowadzi on sekcje:piłkarską,lekkoatletyczną izapaśniczą. W sezonie 2024/2025 piłkarze grają w Tymex Lidze Okręgowej w grupie Radom[18].
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta |
|
| Osiedla (1954–72) |
|
| Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75) |
|
| Gromady (1954–72) |
|
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
|
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).
_COA.png)