| 1544–1821 | |||||
| |||||
| Ustrój polityczny | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Data powstania | 1528 (nadanie) | ||||
| Data likwidacji | 28 czerwca 1821 | ||||
| Język urzędowy | |||||
| Religia dominująca | |||||
Położenie na mapie.svg) | |||||
| |||||
.png)
Wicekrólestwo Peru –koloniahiszpańska założona w1544 roku, ze stolicą wLimie. Początkowo obejmowała wszystkie hiszpańskie zdobycze wAmeryce Południowej, z wyjątkiem wybrzeży dzisiejszejWenezueli. Nazywana też Wicekrólestwem Nowej Kastylii.
Wicekrólestwo podzielone było na audiencje z siedzibami wPanamie,Bogocie,Charcas,Quito,Santiago (wChile) iBuenos Aires. W latach 1569–1581 wicekrólestwem rządził wicekrólFrancisco de Toledo, który usprawnił administrację, nadał pozbawionym dotąd wszelkich prawIndianom ograniczonąautonomię, doprowadził do unowocześnienia metod eksploatacjisrebra, największego bogactwa kolonii. W 1717 (niektóre źródła podają rok 1718) z północnej części Wicekrólestwa Peru wyodrębnionoWicekrólestwo Nowej Granady, obejmujące dzisiejsze terytoria:Kolumbii,Ekwadoru,Panamy iWenezueli. W 1776 wyodrębnionoWicekrólestwo La Platy, obejmujące tereny dzisiejszejArgentyny,Urugwaju,Paragwaju i częściBoliwii. Wyzysk Indian doprowadził do zaostrzenia sytuacji wewnętrznej. W 1780 roku wybuchło powstanie pod wodząTúpaca Amarú. Mimo iż w 1781 Hiszpanie pojmali i zabili Túpaca, walki trwały aż do 1783, powodując ogromne zniszczenia w całym wicekrólestwie. W 1821 generałJosé de San Martín zajął Limę i ogłosił niepodległość Peru. W 1824 interweniująca armia hiszpańska została pokonana przez powstańców pod wodząAntonio José de Sucre.
Na czele niewielkiej, złożonej z ok. 200 osób armii podboju Peru dokonał doświadczony hiszpański żołnierzFrancisco Pizarro. Osiadłszy wcześniej na terytorium Panamy uczestniczył w wyprawach badawczych mających za zadanie eksplorację zachodnich wybrzeży Ameryki Południowej. Prawdopodobnie w ten sposób dowiedział się o istnieniupaństwa inkaskiego i w okresie późniejszym bez problemu odnalazł drogę do jego granic. Zanim jednak podjęto wyprawę Pizarro uzyskał patronat hiszpańskiego władcyKarola V (zachęconegopodbojami Corteza w Meksyku) oraz tytułkapitana generalnego i gubernatora Nowej Kastylii, czyli regionu który miał zostać podbity[1][2].
Uzbrojeni w żelazo, broń palną i dosiadający koni Hiszpanie bez większych problemów (często w sposób brawurowy) podbili państwo Inków w latach 1531–1533. Sprzyjał im fakt, że wyprawa przypadła na okres wewnątrz dynastycznych wojen jakie prowadzili między sobą synowie zmarłego w 1526 królaHuayna Capac,Atahualpa iHuascar. Uwięziwszy i zamordowawszy Atahualpę konkwistadorzy zajęli cały kraj, ze słynną stolicą słońcaCuzco włącznie[1][3].
W zamian za rozszerzenie władztwa króla Hiszpanii zdobywcy obdarowani zostali nadziałami ziemi zwanymiencomiendas, a miejscowa ludność została zobowiązana do pracy na ich korzyść (obowiązkiemencomenderos była konwersja tubylców na katolicyzm). Miał to być również sposób na uczynienie z tych awanturniczych postaci lojalnych poddanych korony oraz zapewnienie nowym terytoriom zdolnych do ich obrony żołnierzy[4][5].
Różnice pomiędzy europejską, dziedziczną arystokracją, a statusemencomenderos były jednak duże. Obdarowani nie mieli prawa własności do ziem, z których czerpali korzyści, a takżejurysdykcji prawnej nad swoimi poddanymi. Próby uczynienia zencomiendas dziedzicznych majątków wobec oporu hiszpańskiego dworu okazały się daremne[4].
Krokiem milowym w konsolidacji kolonialnej administracji okazało się uchwalenie w 1542 tzw. „Nowych Praw”, których podstawowym celem było wprowadzenie zmian w funkcjonowaniuencomiendas. Zgodnie z nowym rozporządzeniem wraz ze śmiercią ostatniego użytkownika wszystkie parcele miały wrócić do korony. Próba przeprowadzenia tak przygotowanej reformy nie powiodła się pod wpływem rewolty peruwiańskichencomenderos. Udała się jednak zakładana przez nowe ustawodawstwo centralizacja władzy, w wyniku której powołano do życia Wicekrólestwa Peru ze stolicą w Limie[4][6][7].
Wicekrólestwo podzielone było na audiencje. Na Wicekrólestwo Peru składały się początkowo audiencje Panamy (1535) i Limy (1542), jednak wraz z postępującym podbojem tworzono kolejne: w 1549Santa Fe de Bogota, 1559 Charcas (dzisiejszaBoliwia), 1563Quito, 1609Chile i 1661Buenos Aires[8].
W skład audiencji wchodziły rady miejskie zwanegobernaciones, na czele których stałgobernador (np. audiencja Limy miała ich pięć: Huarochiri, Tarma, Huancavelica, El Callao i Cuzco). Każdy gubernator miał do swojej dyspozycji grupę niższych urzędników a spośród nich:corregidores,tenientes de gobernador (asystent gubernatora) ialcaldes mayores (burmistrz). Najniżej w hierarchii znajdowali sięgobernador de indios (zarządca Indian) oraz radni:cabildo de españoles (gmin hiszpańskich) icabildo de indios (gmin indiańskich)[5].
Francisco Pizarro założył Limę w 1535. Jej ulokowanie na wybrzeżu było nieprzypadkowe i miało zepchnąć w polityczny niebyt starą stolicę państwa inkaskiegoCuzco (położoną w głębi lądu[9]).
Lima zwana „Miastem królów” (La Ciudad de los Reyes) stała się wraz z ustanowieniem wicekrólestwa głównym miastem południowej części hiszpańskiej Ameryki. Wraz zMeksykiem stanowiła główny ośrodek kulturalny, finansowy i duchowy (kościelna metropolia) wicekrólestw. Znajdowały się tu szkoły średniecolegios, a w 1551 powołano do życiaUniwersytet Świętego Marka (otwarty 25 lat później). Statusu miasta podkreślała monumentalna architektura zkatedrą i pałacem wicekrólów włącznie[10].
Wicekrólestwo podzielone było na audiencje, każda zarządzana przez jednego prezydenta.
Lista audiencji Wicekrólestwa Peru (w nawiasie data utworzenia):
-Version_of_the_Flag.svg)
