Wellington (maor.Te Whanga-nui-a-Tara[4]) –stolicaNowej Zelandii, trzecie pod względem wielkości i liczby ludności miasto w tym państwie (poAuckland iChristchurch), najgęściej zaludniona stolica wOceanii i najbardziej wysunięta na południe stolica na świecie. Znajduje się na terenie regionuWellington, naWyspie Północnej, w pobliżu geograficznego środka Nowej Zelandii.
Ma rozbudowany system przedmieść, na który składa się ponad 60 dzielnic o ogólnej liczbie 192 800 mieszkańców. W dzielnicy Miramar znajduje się centrum przemysłu filmowego, miejsce produkcji hitu kinowego „Władca Pierścieni”. W Wellingtonie znajduje sięUniwersytet Wiktorii oraz filiaUniwersytetu Masseya.
Obszar miasta obejmuje zarówno tereny nizinne, jak i górzyste pomiędzy dwiema cieśninami –Porirua Basin iHutt Valley(inne języki) (w pobliżu Wellingtonu znajduje się takżeCieśnina Cooka, oddzielająca Wyspę Północną odPołudniowej). Miasto i przyległe tereny wiejskie są administrowane przez cztery niezależne urzędy administracyjne. Region Wellingtonu jest obszarem daleko rozleglejszym. Rozciąga się od półwyspu Kapiti poprzezWairarapa aż do podnóża górRimutaka. Zamieszkuje go ok. 473 700 mieszkańców.
Nazwa miasta upamiętniaArthura Wellesleya, zwycięzcębitwy pod Waterloo i pochodzi od jego tytułu – pierwszego księcia Wellington. Tytuł dotyczy zaś angielskiego miastaWellington usytuowanego w brytyjskim hrabstwieSomerset.
Wjęzyku maoryskim Wellington nazywany jest trojako. NazwaTe Whanga-nui-a-Tara odwołuje się doPortu morskiego w Wellington i oznacza dosłownie „Wielki port Tara”[4]. Druga nazwa –Pōneke to skrót od zwrotu Port Nick i oznaczamaoryskie miejsce kultu (z ang.marae). Nawiązuje do niej również nazwa maoryskiego obchodu, zwanego Ngāti Pōneke[5]. Ostatnia nazwa toTe Upoko-o-te-Ika-a-Māui, oznaczająca dosłownie „Król ryb Māui” (ang.The Head of the Fish of Māui; maor.Te Upoko-o-te-Ika). Ta ostatnia nazwa jest powszechnie używana w celu określenia południowego wybrzeżaWyspy Północnej (związane jest to z legendą o maoryskim bożku Māui, który podobno zwykł łowić ryby na wybrzeżu wyspy).
Miasto jest również nierzadko nazywane Portową Stolicą (ang.The Harbour Capital), Wellywood i, dziś już rzadziej, Wietrznym Miastem (ang.Windy City).
Określenie Wellywood[6] miasto zaskarbiło sobie po premierze filmu „Władca Pierścieni: Drużyna Pierścienia” wEmbassy Theatre oraz po zaprezentowaniu kolejnych dwóch częścisagi. Zdjęcia do filmu robione były w pobliżu Wellington. Miasto ponadto zasłynęło z nakręcenia i wyprodukowania filmuKing Kong (oba filmy reżyserii nowozelandzkiego reżyseraPetera Jacksona). Nazwa Wellywood pochodzi od połączenia nazwa miast: Wellington iHollywood, miasta uważanego za światową stolicę kina. Wytwórnie filmowe znajdują się na przedmieściach miasta, w dzielnicy zwanej Miramar.
Parlament nowozelandzki, znany jakoThe Beehive (ul pszczeli)Budynek w którym niegdyś znajdowała się siedzibaSądu Najwyższego Nowej ZelandiiWydział prawa Uniwersytetu Wiktorii, największy drewniany budynek na półkuli południowej
Za pierwszych mieszkańców obszarów zajmowanych współcześnie przez Wellington uznaje się polinezyjskie plemiona Kupe i Ngahue, które dotarły w pobliże obecnego Wellingtonu pod koniec X wieku. W XI wieku n.e. do obecnych już plemion dołączyły dwa kolejne: Tara i Tautoki[7]. Na terenie obecnych przedmieść miasta pod koniec XII wieku osiedlili się, wywodzący się z plemienia Tara, przedstawiciele ludu Whatonga[7]. Od nazwy plemienia Tara pochodzi jedna z maoryskich nazw Wellingtonu: Te Whanganui-a-Tara.
Zaawansowane osadnictwo rozpoczęło się od przybycia na wyspę statku Tory wraz z kilkudziesięcioma członkamiNew Zealand Company (organizacji zajmującej się kolonizacją Nowej Zelandii) 20 września 1839 roku. Następnych 150 osadników przybyło w okolice dzisiejszego Wellington 22 stycznia 1840 roku. Pierwsi osadnicy stworzyli osadę Petone (przez pewien czas zwaną Britannia) w pobliżu rzeki Hutt. Ekspansja osadnictwa była powolna, ograniczały ją górzyste tereny wewnątrz wyspy.
Stolicą Nowej Zelandii Wellington stał się w 1865 roku (wcześniejszą stolicą byłoAuckland, ustanowione stolicą przezWilliama Hobsona w 1841 r.). Pierwsze obrady parlamentu nowozelandzkiego w Wellingtonie miały miejsce 7 lipca 1862 (jeszcze w czasie, gdy stolicą formalnie był Auckland; sam fakt odbywania posiedzeń parlamentu w danym mieście nie dawał mu prymatu w państwie i tytułu stolicy). W listopadzie 1863 premierAlfred Domett wygłosił mowę przed parlamentem, w której wyraził wolę przeniesienia stolicy z Auckland do Wellingtonu:
Potrzebnym stało się przeniesienie miejsca obrad parlamentu w bardziej dogodne miejsce w Cieśninie Cooka (do Wellington) (ang.: „...it has become necessary that the seat of government ... should be transferred to some suitable locality in Cook Strait”)
W tym samym czasie istniało zagrożenie odłączenia się Południowej Wyspy od kolonii, gdyż odkryto tam znaczne złoża złota. Kilkunastu delegatów zAustralii stwierdziło, że zmiana stolicy na Wellington jest korzystna dla kraju ze względu na przynoszący wielkie zyskiport morski, a także ze względu na centralne położenie miasta. Pierwsze obrady parlamentu w Wellington jako stolicy Nowej Zelandii odbyły się 26 lipca 1865 roku. W mieście mieszkało wtedy 4900 ludzi[8]. Wellington uzyskałprawa miejskie w 1886 r. Na zjeździe w Wellington w 1893 r. zdecydowano o nadaniu kobietom praw wyborczych, co uczyniło Nową Zelandię pierwszym krajem na świecie, który dopuścił do głosowania kobiety[8].
Miasto nie ucierpiało poważnie w żadnej z wojen światowych[7]. WII wojnie światowej Nowa Zelandia walczyła po stroniepaństw alianckich (z ramieniaWielkiej Brytanii). W Wellingtonie nie zanotowano dużych strat z powodu niewygodnego dlapaństw osi położenia (najbliższym przeciwnikiem Nowej Zelandii byłaJaponia). Dwudziesty wiek zaowocował wprowadzeniem dwóch zasadniczych reform prawnych: reforma społeczna (lata 30.), zwiększająca zasiłki dla bezrobotnych[7], oraz reforma ekonomiczna restrukturyzująca całą nowozelandzką gospodarkę (przełom lat 80. i 90.). Obie reformy były wzorowane na reformach przeprowadzanych w tym samym okresie w Wielkiej Brytanii.
Wellington plasuje się na dwunastym miejscu wśród miast świata pod względem jakości życia ludzkiego (według badania przeprowadzonego w 2007 przez firmę Mercer). Wśród miast anglojęzycznych zajmuje czwartą pozycję[13].
Ponadto w Wellingtonie znajduje się siedzibaSądu Najwyższego (ang. Supreme Court of New Zealand[14]). Pierwotna siedziba Sądu Najwyższego została odnowiona i dzisiaj jest ponownie używana.
Government House, siedziba gubernatora z ramienia Wielkiej Brytanii, znajduje się w jednej z dzielnic Wellington, Newton, naprzeciwkoBasin Reserve, narodowego stadionu do gry wrugby.
Parlament nowozelandzki zatwierdził Herb Wellington w 1878, jednak nigdy nie zrobiono tego oficjalnie[15]. Herb przedstawialwa,strusia i rybę walczących o tarczę. Złoty krzyż i pięć srebrnych kropek pochodzi z herbu rodu Wellesley (ku pamięciArthura Wellesleya). Od czasu, gdy Wellington jest stolicą Nowej Zelandii, herb zawiera również symbole narodowe: statek, sukmanę oraz róg. Zwierzęta widoczne w herbie to brytyjski lew i wymarły ptakmoa. Na znak, że Wellington jest najważniejszym miastem Nowej Zelandii, na herbie widnieje delfin (symbol morza) i korona (symbol przodownictwa na lądzie[15]).
Wellington położony jest na najbardziej wysuniętym na południe wybrzeżuWyspy Północnej wCieśninie Cooka[16], która oddziela wyspy:Północną iPołudniową Nowej Zelandii. W bezchmurne dni widoczny jestłańcuch górskiKaikoura z Wyspy Południowej[16]. Na północy miasta znajduje się piaszczysta plaża. Na wschodzie rozciągają się pasma górRimutaka, które oddzielają Wellington od pasma rozległych równinWairarapa.
Wellington, leżąc naszerokości geograficznej 41°S, jest najbardziej na południe wysuniętą stolicą świata[16].Region Wellington jest najbardziej zaludnionym regionem w Nowej Zelandii, pomimo niewielkiej przestrzeni przeznaczonej pod budowę miejsc zamieszkania (usytuowanej pomiędzyportem a terenami górzystymi)[16]. W rejonie miasta Wellington niewiele jest przestrzeni do zagospodarowania, co spowodowało powstanie w przeszłości grupy niewielkich miasteczek w sąsiedztwie. Ponieważ miasto położone jest pomiędzy 40°S a 50°S (tzw.ryczące czterdziestki) – jest narażone na ciągłe i uciążliwe wiatry. Z tego też powodu znane jest wśród mieszkańców jako „Wietrzny Wellington” (ang. „Windy Wellington”)[16].
Miejscem pracy dla wielu mieszkańców Wellingtonu jest dzielnica biznesowa (ang. „central business district (CBD)”), gdzie zatrudnionych jest około 62000 mieszkańców miasta[17]. Życie nocne i kulturalne miasta skupia się wokół Courtenay Place, głównej ulicy Wellington[17], ulokowanej w południowej części dzielnicy biznesowej. Znanym w Nowej Zelandii miejscem rozrywek jest dzielnica Te Aro na przedmieściach[17].
Charakterystycznymi elementami krajobrazu Wellingtonu jest malowniczo położony port morski oraz dzielnica z ekskluzywnymiwillami (w której mieszka m.in.Peter Jackson). Dzielnica biznesowa znajduje się blisko Portu Lambdon, częściPortu morskiego Wellington. Port Wellington rozciąga się wzdłuż długiegouskoku geologicznego, co można łatwo rozpoznać po prosto zarysowanym zachodnim wybrzeżu. Zachodnia część miasta jest położona kilkadziesiąt metrów wyżej nad poziomem morza niż centrum[16].
W centrum miasta znajduje się m.in. park oraz sieć zadrzewionych dróżek spacerowych patrolowanych przez Wellington City Council. Parki,rezerwaty przyrody i lasy w regionie Wellington zajmują obszar 500 kilometrów kwadratowych[16].
Na wschodzie miasta położone jest nadmorskie przedmieście – Miramar Peninsula. Morskie wejście do miasta położone jest na wschód od tej dzielnicy i osłonięte płytkimi skałami (miejsce zwane Barrett Reef).
W zachodniej części miasta znajduje sięUniwersytet Wiktorii i Ogród Botaniczny Wellington. Do obu obiektów można dojechać za pomocą kolejki elektrycznej (ang.Wellington Cable Car).
Obszar portu Wellington dzieli się na trzy wyspy:Matiu/Somes,Makaro/Ward iMokopuna. Jedynie Matiu/Somes ze względu na swe dostatecznie duże rozmiary nadaje się do zamieszkania[16]. Wyspę wykorzystywano jako teren obozu dla internowanych w czasie I i II wojny światowej[16]. Obecnie jest to miejsce, gdzie oferowane jest schronienie dla zagrożonych gatunków zwierząt, podobnie jak wyspaKapiti. Teren ten jest administrowany przez rząd Nowej Zelandii.
Okolice miasta wyróżniają się wyjątkowo dużą aktywnością sejsmiczną, zważywszy nawet nowozelandzkie standardy w tym zakresie[18]. Głównyuskok geologiczny biegnie niemal przez samo centrum miasta, a poza tym Wellington przecięte jest przez kilkaset zidentyfikowanych dotychczas innych uskoków[19]. Mieszkańcy zwłaszcza wysokich budynków odczuwają zwykle każdego roku kilka niewielkichtrzęsień ziemi[19].
Miasto zostało poważnie zniszczone przez potężne trzęsienie ziemi w 1848[20] roku i następnie w 1855. Szczególnie ważne następstwa miało trzęsienie z 1855 roku, kiedy to trzęsienia wystąpiły na uskoku geologicznym od północy po południe miasta. Było to najsilniejsze trzęsienie ziemi odnotowane w nowozelandzkiej historii[21] (8,2 stopnia wskali Richtera). Teren dotknięty trzęsieniem został gruntownie odbudowany i przeznaczony pod urządzenie centrum biznesowego miasta, gdzie obecnie znajdują się siedziby największych firm na świecie.
Obecnie poważne trzęsienia ziemi odnotowywane są sporadycznie. Ostatnie trzęsienie ziemi miało miejsce 30 grudnia 2004 (miało związek ztrzęsieniem ziemi i tsunami, które kilka dni wcześniej nawiedziło wyspy na Oceanie Indyjskim). W usuwaniu skutków trzęsienia (niewielkie zniszczenia) uczestniczyło kilkanaście zastępów lokalnej straży pożarnej. Miasto przekazało pieniądze na renowację kilku budynków mieszkalnych położonych bliskoportu, zniszczonych przez wstrząsy.
Wellington leży na podobnej szerokości geograficznej na półkuli południowej, coRzym iSalt Lake City na półkuli północnej[22].Klimat w Wellington jest jednak łagodniejszy (chłodniejsze lata, cieplejsze zimy) ze względu na wpływ Oceanu Spokojnego. Klimat lokalny charakteryzuje się małymi amplitudami temperatur dziennych i rocznych oraz porywistymi wiatrami[22]. Częste wiatry wiejące z południa na północ[23] spowodowały nadanie miastu przydomku „wietrznego Wellington” (ang.Windy Wellington). W latach 1938 i 1968 przez miasto przeszły dwacyklony, podczas których prędkość wiatru sięgała 267 km/h[23].
Średnia temperatura dzienna w Wellington to ok. 12,8 °C[23]. W ciągu roku w Wellington jest 169 dni (ponad 2000 godzin) słonecznych[24]. Jest to wynik zbliżony doAuckland iChristchurch[23].
Rada Miasta Wellington (ang.Wellington City Council) składa się z burmistrza i czternastu radnych wybieranych w wyborach powszechnych[25]. Rada sprawuje władzę ustawodawczą, wprowadza w życie stosowne reformy i kreuje ogólną wizję miasta[25]. Samorząd wraz z burmistrzem wybierają naczelnego komisarza[25] (ang.Chief Executive Officer (CEO)), który odpowiedzialny jest za koordynację działań rady i kontrolę administracji. Komisarz ma prawa przyznane mu przez parlament (prawa nadawane są każdorazowo na początku kadencji komisarza) oraz nadane mu przez burmistrza Wellington. Odpowiedzialny jest on także za udzielanie radburmistrzowi i Radzie w sprawach politycznych i gospodarczych oraz wprowadzanie w życie i kontrola uchwał Rady[25].
Burmistrz jest najwyższym organem ustawodawczym w mieście oraz przewodniczącym Wellington City Council. Burmistrz Wellingtonu w rzeczywistości zaporządza jedynie tym miastem – inne metropolie w regionieWellington, jakLower Hutt,Upper Hutt iPorirua, mają swoich własnych burmistrzów[26]. Od czasu unowocześnienia przepisów prawnych funkcję burmistrza sprawowały 34 osoby[26]. Obecnym burmistrzem jestKerry Prendergast, druga kobieta na tym stanowisku w historii[26].
Sytuację demograficzną z reguły oblicza się w sposób zbiorczy dla czterech miast: Wellington,Lower Hutt,Upper Hutt iPorirua. Według danych z roku 2008 wszystkie cztery miasta mają populację równą 385 600[27], zaś aglomeracja miasta Wellington skupia 99% tej ludności. Pozostałe tereny są to przeważnie obszary górzyste, położone poza obszarem zurbanizowanym, często przekształcone na farmy. Jako że statystyki dla miasta Wellington są trudno dostępne[27], przedstawione tutaj są dane dla wszystkich czterech miast z aglomeracji Wellington.
Trzyprocentowy udział ludzi w wieku powyżej osiemdziesiątego roku życia jest spowodowany zaludnieniem wyspyKapiti, która jest w 7% zamieszkana przez osoby w tym wieku. Struktura wiekowa dla aglomeracji Wellington najlepiej obrazuje strukturę wiekową w całym kraju.
Według statystyk z 2006 roku, aglomerację Wellington zamieszkuje 87 000 kobiet[28], co stanowi 48,4% populacji (dla porównania w całej Nowej Zelandii kobiety stanowią 48,8% ogółu[28])[28] i 92 500 mężczyzn[28].
Od końca XIX wieku do końca XX wieku większość mieszkańców Wellington była pochodzeniabrytyjskiego[29]. Dopiero w 2006 roku struktura etniczna osiągnęła miano zróżnicowanej. Zauważa się napływ do stolicy Maorysów oraz mieszkańców wysp otaczających Nową Zelandię. Pod koniec XX wieku nastąpił duży napływ ludności pochodzenia azjatyckiego, przede wszystkimChińczyków iHindusów[29], ale także napływ imigrantów zKorei Południowej,Kambodży iWietnamu. W połowie lat 90. do Wellington wyemigrowało kilkanaście tysięcy mieszkańcówSomalii[29].
Większość mieszkańców deklaruje znajomość języka angielskiego w stopniu zaawansowanym[28]. Jedynie część obywateli (głównie pochodzeniamaoryskiego) posługuje się językiem maoryskim[28]. Nieliczni mieszkańcy przybyli z otaczających Nową Zelandię wysp pacyficznych posługują się językami lokalnymi (wśród tych języków przoduje samoański[28]).
Średnia zarobków mieszkańców Wellington jest najwyższa w Nowej Zelandii[30]. Miasto ma również największą w państwie liczbę ludzi o wyższym wykształceniu[31].
Wellington jest miastem, w którym znajduje się wiele kościołów wszelakich wyznań: odprotestantyzmu przezbaptyzm pobuddyzm ihinduizm. Z powodu mieszanki etnicznej ludności mieszkającej w stolicyNowej Zelandii jest to miejsce, gdzie spotyka się wiele wyznań. Według badań przeprowadzonych w 2007 roku wynika, że najpopularniejszą religią w Wellington jest chrześcijaństwo (z przewagąanglikanizmu, co wynika z faktu obecności w Wellington dużej liczby ludności pochodzeniabrytyjskiego). Na drugim miejscu plasują się bezwyznaniowcy.
Budowle Wellington są mieszanką wielu stylów w architekturze XIX i XX wieku, np. drewniane fundamenty (zastosowane np. w domu rodzinnymKatherine Mansfield), nurty styluart déco (Wellington Free Ambulance) oraz elementypostmodernizmu w dzielnicy biznesowej (CBD). Najstarszy dom w Wellington toThe Colonial Cottage Museum[34] (usytuowany na Nairn Street). Najwyższy budynek to Majestic Centre[35] (znajduje się przy ulicy Willis Street), wznoszący się na wysokość 116 metrów. Drugi pod względem wysokości budynek w mieście to zbudowany w stylumodernistycznym BNZ Tower[36]. Futuna Chapel został zbudowany jako pierwszy budynek w mieście łączący style architektoniczne różnych kultur świata i jest postrzegany jako jeden z najoryginalniejszych tworów naszegoglobu.
Biblioteka Narodowa Nowej Zelandii oraz budynek zwany w języku maoryskim Te Puni Kokili (oba usytuowane na głównej ulicy miasta – Lambton Quay) zdają się być unikalne, jeśli chodzi o estetykę i zastosowany styl architektoniczny. „Skrzydlata” część budynków parlamentu nowozelandzkiego została zbudowana w połowie lat 60. XX wieku i znana jest jakoThe Beehive. W pobliżu budynków Parlamentu znajduje się wydział prawaUniwersytetu Wiktorii, który jest największym drewnianym budynkiem napółkuli południowej[37]. Duża liczba budynków innowacyjnych zredukowała liczbę obiektów historycznych do minimum.
Wiele budynków położonych w centrum metropolii ma fundamenty drewniane[38]. Odrestaurowany w 1996 rokuParlament Nowozelandzki[39] jest największym biurowym budynkiem zbudowanym z drewna na półkuli południowej.
Grób nieznanego żołnierza (ang.Tomb of the Unknown Warrior)[41] – grób nieznanego nowozelandzkiego żołnierza poległego na froncie podczas II wojny światowej. Grób zaprojektowałKingsley Baird. Zbudowany jest zbrązu i kamienia.
National War Memorial[42] – budynek wspominający żołnierzy poległych w trakcie dwóch wojen światowych oraz w trakcie wojny w Wietnamie[42]. Budowla składa się z dwóch części: The War Memorial Carillon[42] (zbudowany w styluart déco, ukończony w 1932 roku[42]) i Hall of Memories[42] (ukończony w 1964 roku).
Gospodarka na dużą skalę zaczęła rozwijać się w drugiej połowie XX wieku, wraz z wycofaniem z użytkutramwajów[44]. Od końca lat 60. XX wieku gospodarka (dotąd dobrze rozwinięta i niemal w pełni zależna od gospodarki brytyjskiej) zaczęła przynosić coraz mniejsze zyski i stawała się coraz mniej wydajna. Wygrana Partii Pracy w wyborach w 1984 r. spowodowała gwałtowne zahamowanie w rozwoju gospodarki[44]. Dopiero w drugiej poł. lat 80. XX wieku rządNowej Zelandii podjął próbę odbudowania gospodarki i przywrócenia hegemonii Wellington w Nowej Zelandii. Rząd zrestrukturyzował gospodarkę, zlikwidował cła między Nową Zelandią a Australią oraz pomiędzy wyspami. Wiele prywatnych przedsiębiorstw przeniosło się w tym czasie doAuckland, gdyż nie mogli liczyć na pomoc ze strony rządu. Z tego powodu to Auckland jest obecnie faktyczną finansową i gospodarczą stolicą kraju[44].
Na początku lat 90. zlikwidowano cła importowe dotyczące samochodów, przez co firmy samochodowe wLower Hutt iPorirua najpóźniej w poł. lat 90. zakończyły swoją działalność[44]. W 1993 r. rząd Nowej Zelandii zapewnił niezatrudnionym mieszkańcom Wellington wysokie zasiłki, przez co odsetek bezrobotnych gwałtownie wzrósł – do kilkunastu procent w poł. lat 90.[44] Dopiero pod koniec lat 90. XX wieku gospodarka Wellington ustabilizowała się, wybudowano wiele nowych fabryk, w tym przedsiębiorstwmotoryzacyjnych. Wraz z rozwijaniem się w Wellington przemysłufilmowego, wybudowaniem wielu innowacyjnych i funkcjonalnych budynków przemysłowych i biurowców, rozwojem biotechnologii, gospodarka Wellington pokonała kłopoty lat 70. i 80. XX wieku i wkroczyła w wiek XXI z największą wydajnością od 1976 r.[44]
Współczesna gospodarka regionu Wellington oparta jest na sektorze usług. W 2006 r. administracja rządowa zatrudniała 24 950 pracowników na pełny etat[44], co stanowiło 12% wszystkich zdolnych do pracy ludzi w regionie (w 2001 roku liczba ta wynosiła 21 300).
Zapotrzebowanie na energię stolicyNowej Zelandii stopniowo wzrasta, więc władze były zmuszone zastosować alternatywny dlaelektrowni cieplnych sposób pozyskiwania energii. Jednym z rozwiązań sąelektrownie wiatrowe, które zostały skupione w projekcie „West Wind” („zachodni wiatr”). Miasto ma 66 turbin wytwarzających energię – łącznie 140MW[45] (megawatów). Turbiny są ulokowane kilka kilometrów na zachód od centrum biznesowego miasta, na wzgórzu nazywanym Meridian’s Quartz Hill.
W 2006 roku rząd ogłosił plan kolejnej restrukturyzacji gospodarki regionu Wellington, co ma prowadzić do ustanowienia jej najwydajniejszą w Nowej Zelandii. Według planów, gospodarka ma skupiać się wokół sektoratransportowego[45].
Elektryczny pociąg na trasieHutt Valley LineTrolejbus w WellingtonMapa linii kolejowych w Wellington
Miasto otaczają dwie drogi krajowe:State Highway 1 na zachodzie iState Highway 2 na wschodzie. Krzyżują się one w węźle drogowymNgauranga Interchange na północ od centrum miasta[46], gdzie State Highway 1 prowadzi w kierunku centrum i dalej do lotniska[47]. Natężenie ruchu w Wellington jest mniejsze niż w kilku innych dużych miastach Nowej Zelandii (np. Auckland)[48]. Między Wellington i półwyspemKapiti State Highway 1 biegnie, wzdłuż Centennial Highway, odcinek drogi, który, podobnie jak bardzo wąski i stromy odcinek między Wellington i Wairarapa State Highway 2 prowadzący przez góryRimutaka, słynie z dużej liczby wypadków. W pobliżu biegną dwieautostrady:Johnsonville-Porirua Motorway iWellington Urban Motorway, która łączy Porirua z Wellington (z wyjątkiem kilkukilometrowego odcinka, który jest drogą szybkiego ruchu).
Transport autobusowy jest obsługiwany przez kilkunastu operatorów, zaś cały system kontrolowany przez korporacjęMetlink Wellington[49]. Autobusy obejmują swym zasięgiem wszystkie dzielnice; linie mają wspólny przystanek nastacji kolejowej Wellington (ang.Wellington Railway Station), położony w północnej części centrum miasta. Ponadto, jest to jedyne miejsce w kraju, gdzie kursują trolejbusy.
Miasto położone jest na południowym krańcu linii kolejowejNorth Island Main Trunk Railway łączącej Wellington zAuckland i liniiWairarapa Line, łączącej Wellington z Wairarapa. Obie linie zbiegają się na stacji kolejowej Wellington. Ze Stacji odchodzą dwie dalekobieżne linie kolejowe:Capital Connection (łącząca Wellington z Palmerston North) iThe Overlander (łącząca Wellington z Auckland).
Cztery podmiejskie kolejowe linie elektryczne rozchodzą się promieniście od stacji kolejowej Wellington w kierunku peryferii miasta:
Wairarapa Connection(inne języki) (linia kolejowa użytkowana jedynie przez pociągi napędzane ropą naftową) łączy Wellington z Masterton. Droga prowadzi przez najdłuższy w Nowej Zelandii, 8,8-kilometrowyRimutaka Tunnel[51].
Port lotniczy Wellington to głównelotnisko, położone 6 kilometrów na północny wschód od miasta. Lotnisko obsługuje loty krajowe oraz połączenia zAustralią i wyspami pacyficznymi. Większość połączeń międzynarodowych (np. z miastami Europy) jest realizowana z lotniska w Auckland z powodu krótkiego (1936 metrów)pasa startowego[52].
Znajdują się tu dwa duże uniwersytety (Uniwersytet Masseya iUniwersytet Wiktorii), trzy instytuty[53], w tym Instytut Techniczny (ang.Wellington Institute of Technology), szkoły językowe uczące angielskiego młodzież z całego świata[53] oraz kilkanaście szkół średnich i kilkadziesiąt podstawowych.
Uniwersytet Wiktorii jest największym uniwersytetem w Wellingtonie, w języku maoryskim zwany Te Whare Wānanga o te Ūpoko o te Ika a Māui[55]. Uniwersytet powstał w 1897 na mocy zarządzenia parlamentu, wydanego na cześć 60. rocznicy koronacjikrólowej Wiktorii na tronie brytyjskim. Uniwersytet miał być następcą Uniwersytetu Nowej Zelandii (ang.University of New Zealand). Na uczelni studiuje 21889 studentów, w tym 2966 międzynarodowych. Zatrudnionych jest 1985 osób kadry. Według badań rządowych z 2003 roku szkoła plasuje się na trzecim miejscu pod względem jakości nauczania w Nowej Zelandii[56].
Uniwersytet Masseya jest największą uczelnią w Nowej Zelandii pod względem liczby filii oraz edukowanych uczniów (40 000)[57]. Ma filie wPalmerston North,Auckland. Jest jedynym uniwersytetem w kraju przeprowadzającym egzaminy z lotnictwa,mediacji,medycyny weterynaryjnej. Pierwszy nowozelandzki satelita zwany KiwiSAT został wybudowany przy jego wsparciu[57].
Instytut Techniczny w Wellingtonie został wybudowany w 1904. Powstał w wyniku połączenia Central Institute of Technology i Hutt Valley Polytechnic. Edukuje średnio ok. 12 000studentów rocznie. Oferuje ponad 140 rodzajów kursów, w tym sztuki wizualne, inżynierię, medycynę, ekonomię. Jego budynek znajduje się w dzielnicy Petone. Ma filie w Auckland i Christchurch.
Jest centrum kulturalnym i rozrywkowym Nowej Zelandii, siedzibą wielu muzeów, teatrów i kin. Ponadto ma sieć restauracji, kafejek i barów (większą niż w Nowym Jorku)[58]. W Wellington korzenie ma wiele znanych na całym świecie grup muzycznych. Odbywa się tutaj wiele festiwali i obchodów świątecznych – zarówno ogólnokrajowych, jak i międzynarodowych.
W mieście znajduje się także najstarszy nowozelandzki ogród zoologiczny,Wellington Zoo[59].
Wellington jest centrum krajowego przemysłu filmowego. Za sprawą takich twórców jakPeter Jackson (sławny dzięki trylogii pt. „Władca Pierścieni”) i Richard Taylor stolicaNowej Zelandii stała się jednym z największych ośrodków filmowych na świecie (konkretnie przedmieścia Miramar, gdzie znajdują się wytwórnie filmowe). Poza wymienionymi, znani reżyserzy produkujący w Wellington to:Jane Campion,Vincent Ward, Robert Sarkies,Taika Waititi, Costa Botes, Jennifer Bush-Daumec[60].
Miasto jest organizatorem wielu imprez kulturalnych. Wellington gości m.in. New Zealand International Arts Festival (Nowozelandzki Międzynarodowy festiwal Sztuki), International Jazz Festival (Międzynarodowy Festiwal MuzykiJazzowej), New Zealand International Comedy Festival (Nowozelandzki Festiwal Filmów Komediowych), The Wellington Folk Festival (Festiwal MuzykiFolk).
Ponadto powstają miejskie projekty przy współpracy Nowozelandzkiej Szkoły Muzycznej iUniwersytetu Wiktorii. Nowozelandzka Orkiestra Symfoniczna mająca swoją siedzibę w Wellington koncertuje na całym świecie, często w towarzystwie Królewskiej Sekcji Baletowej[70], która tworzy swoje indywidualne projekty sceniczne i prezentuje je na obszarze zarównoNowej Zelandii, jak i całego świata.
W Wellingtonie znajduje się siedziba Nowozelandzkiej Orkiestry Symfonicznej,Galeria Sztuki (City Gallery)[71], Nowozelandzka Sekcja Baletowa,St. James Theatre. W Wellington działa stowarzyszenie zrzeszające pisarzy tzw. „nowej generacji”, którego założycielem i przewodniczącym jest poeta Bill Manhire. Grupa rozpoczęła projekt „Kreatywne pisanie” na terenieNowej Zelandii.
W mieście siedziby ma kilkanaście redakcji gazet, kilka stacjiradiowych (w tym stacja obsługiwana przez Uniwersytet Wiktorii – Active 89FM[74]), kilka dużych stacji telewizyjnych, m.in. Triangle Television[75], Prime TV[76], TV3 i TV4 (siedziba w dzielnicy Te Aro[77]), nadająca w języku maoryskim[78] Te Upoko O Te Ika, mająca siedzibę na wyspie Kapiti Mvv tv[79]. Wśród gazet wydawanych w Wellington znajdują się:
Aardvark Daily – najstarsza nowozelandzka gazeta internetowa, powstała w 1994 roku[80]
The Deer Farmer – biznesowa gazeta opisująca również zagadnienia związane z rolnictwem[81]
The Dominion Post – informacyjna gazeta, w której codziennie zamieszczane są bieżące informacje. Firma będąca właścicielem gazety jest notowana na nowozelandzkiej giełdzie[82]
The Newsroom – gazeta publikująca artykuły z zakresu historii. W gazecie zamieszczane są również informacje bieżące. Gazeta nierzadko opisuje tematy związane zMaorysami ijęzykiem maoryskim[83]
Nursing Review – gazeta stworzona z myślą o pielęgniarkach związana z medycyną. Powstała w 1999 roku[84]
The Opinion – gazeta codzienna obsługująca sklep internetowy[85]
Firmy sportowe funkcjonujące w Wellington to m.in. Rebel Sport, Sport & Exercise Science New Zealand, Sport & Workfit Physio, Sport & Recreation NZ, SFRITO Sport Fitness & Recreation Industry Training Organisation. W mieście znajdują się takie obiekty jak:Basin Reserve (narodowy stadion do gry wkrykieta, mający status zabytku),Westpac Stadium (stadion zespołuWellington Phoenix),TSB Bank Arena (kryta hala sportowa, w której odbywają się przede wszystkim rozgrywkikoszykarskie) i Wellington Stadium, stadion do gry w piłkę nożną używany przede wszystkim w celu organizacji imprez kulturowych; na stadionie tym grali tacy artyści jak:Robbie Williams,David Bowie,Elton John,Neil Diamond,The Police iThe Rolling Stones.
Z powodu dość łagodnego klimatu, to znaczy temperatury w lecie ok. 20 °C oraz w zimie powyżej zera, sezon piłkarski trwa niemal cały rok, zaś mecze międzynarodowe w wielu dyscyplinach (rugby, krykiet) są odbywane cały rok, również w okresie zimy (od czerwca do sierpnia), gdyż warunki atmosferyczne nie są dokuczliwe. Z tego powodu Wellington jest dogodnym miejscem do organizowania rozgrywek sportowych w każdej porze roku.
Miasto oferuje mieszkańcom rozbudowaną sieć dróg rowerowych (w mieście działają kluby dla miłośników tego sportu, np. Kapiti Cycling Club i Cycle Aware Wellington[94]), pływalni (pięć zadaszonych i dwie odkryte[95]) i siłowni (jak np. Bodyworks Fitness Centre)[96]. Wszystkie hale sportowe (oprócz TSB Bank Arena wykorzystywanej do organizacji profesjonalnych rozgrywek sportowych) są otwarte dla amatorów lekkoatletyki, koszykówki i piłki nożnej.
Miasto utrzymuje relacje partnerskie w ramach tzw.Miasta Partnerskiego (ang.sister city[109]) z kilkoma miastami na świecie. Współpraca obejmuje działalność w takich dziedzinach, jak: ekonomia, komunikacja, sztuka, edukacja i sport.Miasto pozostaje w ścisłych kontaktach zwłaszcza z miastami chińskimi, co jest ewenementem na arenie międzynarodowej. Głównym przedmiotem współpracy jest wspólne przeciwdziałanietrzęsieniom ziemi, powszechnym w obu krajach. Ponadto Wellington utrzymuje stosunki zTajwanem, co kilkakrotnie było przyczyną nieporozumień międzyNową Zelandią aChinami[110].
Wellington traktuje miasto Sydney jako miasto zaprzyjaźnione (ang.friendly city), co jest według władz stolicy Nowej Zelandii partnerstwem mniej formalnym niż partnerstwo na zasadzie miasta partnerskiego. Współpraca z Sydney skoncentrowana jest na handlu i biznesie[113].
↑Wellington City Council: Friendly City. [dostęp 2009-01-10]. [zarchiwizowane ztego adresu (14 października 2008)]. (ang.).
↑Sydney jest uznawane przez Wellington jako miasto zaprzyjaźnione, nie partnerskie, pomimo tego, że władze Sydney oficjalnie twierdzą, że stanowi miasto partnerskie dla Wellington. Sytuacja jest niejasna, jednak obecnie zazwyczaj rozróżnia się pojęcie „miasto partnerskie” od „miasto zaprzyjaźnione” i właśnie Sydney na arenie międzynarodowej uważane jest za miasto zaprzyjaźnione w stosunku do Wellington.
↑Według władz miasta Sydney współpraca między miastami rozpoczęła się w 1982 r.:City of Sydney: Sister City Relationships. [dostęp 2009-01-10]. (ang.).
Bogusław Nowak, Bogusław Matuszkiewicz: Nowa Zelandia daleka i bliska: przewodnik turystyczny. Słupsk: Kolumb, 2001, seria: Niezwykłe Podróże Zwykłych Ludzi.ISBN 83-88757-00-8. Brak numerów stron w książce
William Livingston: Australia, New Zealand and the Pacific Islands Since the First World War. Univ of Texas Pr, 1979.ISBN 978-0292703445. Brak numerów stron w książce
Gordon McLauchlan: Bateman New Zealand Encyclopedia: Millennium Edition. David Bateman Ltd, 1988.ISBN 978-0908610211. Brak numerów stron w książce
Keith Jackson: Historical Dictionary of New Zealand. Scarecrow Press, 1996, s. 336.ISBN 978-0810830868.
Tom McKnight: Oceania: The Geography of Australia, New Zealand, and the Pacific Islands. Prentice Hall, 1995, s. 229.ISBN 978-0131236394.
.jpg)
.JPG)
