Naczelnym dowództwem Wehrmachtu byłoOberkommando der Wehrmacht (OKW) utworzone na podstawie dekretu Hitlera z dnia 4 lutego 1938. Do 1938 Naczelnym Dowódcą Wehrmachtu był minister wojny feldmarszałekWerner von Blomberg, a od 27 stycznia 1938 do 30 kwietnia 1945Adolf Hitler, przy czym jednocześnie zostało utworzone stanowisko szefa Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu, które objął gen.Wilhelm Keitel.
Wehrmacht został rozbudowany ze 100 tys. żołnierzy do 3,92 mln w 1939, a w 1944 do 11 mln żołnierzy. Łącznie między 1939 i 1945 w jego szeregach służyło około 17 mln osób, na wszystkich frontach walki w czasie trwaniaII wojny światowej zginęło około 4,7 mln. Naczelne dowództwo Wehrmachtu razem ze sztabami generalnymi przygotowywało plany agresji niemieckiej przy współpracy zGestapo iSS. Wiele z obozów jenieckich Wehrmachtu jest zaliczanych do miejsc masowej zagłady.
W 1939 w chwili wybuchu II wojny gotowych do działań było 46 dywizji piechoty, 4 dywizje zmotoryzowane, 4 lekkie i 7 pancernych.
W 1935 roku do niemieckiego kodeksu karnego wojskowego dodano nowe przestępstwo karane śmiercią:Zersetzung der Wehrkraft (dosłownie: rozkładanie siły bojowej). Jego niesprecyzowany charakter spowodował łatwość osądzania żołnierzy, w wyniku czego w latach 1940–1945 w niemieckim Wehrmachcie wykonano łącznie około 11 700 wyroków śmierci. Dla porównania w czasie I wojny światowej z wyroków niemieckich sądów polowych śmierć poniosło 48 żołnierzy własnych, a w czasie II wojny światowej w US Army orzeczono zaledwie jeden wyrok śmierci za przestępstwa wojskowe i 69 za przestępstwa cywilne (morderstwa, gwałty)[potrzebny przypis].
Żołnierze Wehrmachtu w czasie działań zbrojnych popełnili wiele zbrodni wojennych, m.in. podczasagresji na Polskę w roku 1939. Przez 55 dni, od 1 września do 26 października, kiedy to dowództwo Wehrmachtu sprawowało władzę wojskową na zajętych polskich terytoriach (27 października przekazano ją cywilnej administracji niemieckiej), Wehrmacht uczestniczył w 311 zbiorowych egzekucjach[5] na polskiej ludności cywilnej i żołnierzachWojska Polskiego. Ogółem, w okresie od 1 września do 26 października, różne siły niemieckie wykonały 764 egzekucje[5] w których zginęło 24 tys.[5] obywateli polskich. Żołnierze Wehrmachtu stanowili także osłonę dla tysięcy innych masowych mordów dokonywanych przez oddziałyniemieckiego Selbstschutzu i bojówekvolksdeutschów oraz jednostki policji iGrup Operacyjnych SD, przydzielanych jeszcze przed agresją naPolskę do każdej armii Wehrmachtu[5].
OkreślenieWehrmacht (wym.niem. IPA: [ˈve:ɐ̯maxt]) w języku niemieckim oznaczało tyle cosiły zbrojne, niekoniecznie niemieckie. Przed 1935 rokiem termin ten był używany w sensie ogólnym dla określenia sił zbrojnych każdego państwa. Na przykład terminemPolnische Wehrmacht określano siły zbrojneKrólestwa Polskiegoaktu 5 listopada, istniejące w latach 1917–1918. TerminWehrmacht w tym pierwotnym swym znaczeniu pojawiał się również w niemieckiej terminologii prawniczej, między innymi w art. 47Konstytucji Republiki Weimarskiej z 11 sierpnia 1919 roku, który stanowił:Der Reichspräsident hat den Oberbefehl über die gesamte Wehrmacht des Reiches[6], co oznacza: „Prezydent Rzeszy sprawujenaczelne dowództwo nad całymi siłami zbrojnymi Rzeszy”. W węższym znaczeniu po roku 1935 oznaczał niemieckie siły zbrojnenarodowo-socjalistycznejIII Rzeszy.
Wkrótce po zakończeniu I wojny światowej przystąpiono w Niemczech do faktycznej rozbudowy armii niemieckiej wbrew postanowieniom traktatu wersalskiego z 1919 roku. Już w 1922 Niemcy i Związek Radziecki zawarłyukład w Rapallo, umożliwiający Niemcom obejście zakazu posiadania lotnictwa i broni pancernej.
W lutym 1923 roku odbyły się wMoskwie tajne rozmowy przeprowadzone przez szefa urzędu do spraw wojskowychTruppenamt generałmajoraOtto Hasse na temat wojskowej współpracy niemiecko-rosyjskiej. Niemcy wspomogły rozwój radzieckiego przemysłu, a oficerowieArmii Czerwonej byli kształceni w Niemczech na oficerów sztabu generalnego. W zamianReichswehra uzyskała możliwość zaopatrywania się w amunicję artyleryjską w Związku Radzieckim, a specjaliści lotnictwa i broni pancernej byli szkoleni na terenie ZSRR, gdzie również umożliwiono produkcję broni chemicznej.
Na podstawie porozumienia z dnia 15 kwietnia 1925 w miejscowościLipieck w Rosji wyszkolono około 300 pilotów, którzy stanowili następnie kadrę lotnictwa myśliwskiego. W pobliżu miejscowościKazań od 1930 szkolono specjalistów broni pancernej, jednak tylko około 30. W okolicachSaratowa prowadzono prace rozwojowe nad gazami bojowymi.
Niemieccy i sowieccy specjaliści zbrojeniowi opracowywali wspólnie i w porozumieniu nowe prototypy czołgów pod pozorem rozwijania produkcji traktorów.
Natomiast w Niemczech organizowanoReichswehrę jako trzon kadrowy przyszłej armii niemieckiej. Udział podoficerów i oficerów wReichswehrze w całości składu osobowego był nadzwyczaj wysoki, co umożliwiło następnie w ciągu kilku lat wielokrotne zwiększenie liczebności armii niemieckiej.
Flaga ministra Reichswery (1933–1935)
Flaga ministra wojny i naczelnego dowódcy Wehrmachtu (1935)
2 sierpnia 1934 zmarł prezydent NiemiecPaul von Hindenburg. WtedyAdolf Hitler, urzędujący od 30 stycznia 1933 jako kanclerz, wbrew (faktycznie zawieszonej) konstytucjiRepubliki Weimarskiej ogłosił połączenie funkcji prezydenta Niemiec z funkcją kanclerza i tym samym przejął funkcję prezydenta, mianując się jednocześnie jakoFührer und Reichskanzler (wódz i kanclerz Rzeszy). Wobec tego stał się najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych Niemiec składających się zReichswehry iKriegsmarine.
W lipcu 1939 Adolf Hitler wydał zarządzenie o ustanowieniu święta armii niemieckiej w dniach 2 sierpnia (dla uczczenia 25. rocznicy wybuchu I wojny światowej) oraz 27 sierpnia (jako rocznicabitwy pod Tannenbergiem 1914)[7].
Osobisty sztandar Adolfa Hitlera jako naczelnego wodza Wehrmachtu
Struktura organizacyjna Wehrmachtu ulegała zmianom w czasie wojny. Dotyczyło to zwłaszcza wojsk lądowych, które stanowiły najliczniejszy element sił zbrojnychIII Rzeszy.
Struktura organizacyjna wojsk lądowych (1941):
Trupp (sekcja) – mała grupa przeznaczona do specyficznych zadań, np.Nachrichtentrupp – oddział łączności dołączony do sztabu batalionu, na stałe (Funktrupp – oddział radiowy) albo ad hoc (Aufklärungstrupp – oddział/patrol rozpoznawczy)
Gruppe (drużyna) – najmniejsza stała jednostka w formacjach piechoty, z reguły złożona z 8 do 12 ludzi pod dowództwem starszego szeregowca albo podoficera; jej najcięższą bronią był karabin maszynowy albo 2rkm-y, na których opiera się cała taktyka; czasami używana była jako skrót dla Kampfgruppe
Zug (pluton) – złożony z 3 drużyn i sztabu, dowodzony przez starszego podoficera albo młodszego oficera; jako główne wsparcie służył lekki moździerz; w artyleriiZug składał się z dwóch dział, zwykle dwa plutony składały się na baterie; w wojskach pancernych składał się z reguły z 5 czołgów
Kompanie (kompania) – złożona z 3 plutonów oraz sztabu, dowodzona przez Oberleutnanta lub Hauptmanna; w artylerii polowej odpowiednikiemKompanie była bateria, pod dowództwem Hauptmanna; kompanie były numerowane kolejno cyframi arabskimi w regimencie; w wojskach pancernych kompanie składały się z 4 plutonów i sztabu
Bataillon (batalion) – w piechocie składał się zazwyczaj z 3 kompanii i kompanii wspierającej (schwere Kompanie) z karabinami maszynowymi i moździerzami oraz sztabu, z niewielkim oddziałem łączności i zaopatrzenia; w artylerii, kawalerii oraz wojskach pancernych używano pojęciaAbteilung; w 1941 rokuPanzerabteilung składał się z 3 lekkich i 1 ciężkiej kompanii (odpowiednio wyposażone w Panzer III i IV), oddziału rozpoznawczego z Panzer II oraz sztabu z czołgiem dowódczym; w artylerii standardowyAbteilung składał się z 3 baterii, łącznie z 12 działami, z reguły dowodzony przez Majora, okazjonalnie przez Oberstleutnanta; bataliony były numerowane kolejno rzymskimi liczbami w regimencie; samodzielne bataliony (przydzielone np. do dywizji) były numerowane cyframi arabskimi, odpowiednio do numerów macierzystych jednostek
Regiment (pułk) – w piechocie składał się z reguły z 3 batalionów, kompanii wsparcia i sztabu, natomiast w artylerii z 4Abteilung (3 lekkich i 1 ciężkiego); regiment składał się zazwyczaj z 14 kompanii, 12 w 3 batalionach (9 – piechoty, 3 – wsparcia), kompanii dział przeciwpancernych oraz kompanii dział piechoty jako wsparcie całego regimentu; z reguły dowodzony przezObersta;
Brigade (brygada) – w 1941 roku składała się z 2 regimentów piechoty zmotoryzowanej w dywizjach pancernych; zwykle dowodzona przezObersta alboGeneralmajora; z biegiem wojny stawały się coraz rzadsze
Division (dywizja) – składała się z 3 regimentów i regimentu artylerii – dywizje piechoty albo brygady, regimentu czołgów i artylerii; zwykle dowodzona przezGeneralmajora, alboGeneralleutnanta; w armii niemieckiej była to najmniejsza jednostka mogąca działać samodzielnie, bez dodatkowego wsparcia; w jej skład wchodziły ponadto takie jednostki, jak: batalion przeciwpancerny (Panzerjägerbatallion), rozpoznawczy (Aufklärungsabteilung), saperów (Pionierbatallion) oraz mniejsze jednostki: poczta polowa, żandarmeria wojskowa, jednostki łączności, zaopatrzenia, medyczne, piekarnie polowe, rzeźnie:
Korps (korpus) – grupa 3 do 4 dywizji z własnym sztabem; sztabowi korpusu podlegało znacznie więcej jednostek łączności niż sztabowi dywizji oraz miał znacznie większe rolę w sprawach zaopatrzeniowych podległych mu jednostek; poza dywizjami mógł kontrolować samodzielne jednostki Heerestruppen; zwykle dowodzony przez Generalleutnanta:
Arko (Artilleriekommandeur) – samodzielne dowództwo artylerii z licznymi jednostkami wsparcia (łączności, kierowania ogniem) służące do kontrolowania oddziałów artylerii na poziomie ponaddywizyjnym dla lepszej koncentracji ognia; zwykle o stanie dywizji lub brygady; przydzielane najczęściej do korpusu lub armii;
Armee – grupa 2 albo więcej korpusów, zwykle dowodzona przezGeneral der (wstawić rodzaj broni, np.Kavallerie) alboGeneraloberst, sztab armii miał liczne jednostki łączności i zapewniał wsparcie logistyczne:
Heeresgruppe – grupa 2 albo więcej armii, zwykle dowodzona przezGeneralfeldmarschall, sztab grupy armii miał liczne jednostki łączności i zapewniał wsparcie logistyczne; ich nazwa pochodzi od kolejnych liter alfabetu lub kierunku/obszaru działań:
Heerestruppe – samodzielne bataliony przeznaczone do zapewniania wyspecjalizowanego wsparcia, np. baterie artylerii nadbrzeżnej, bataliony dział samobieżnych; były wyznaczane czasowo do wsparcia konkretnej jednostki;
Kampfgruppe – jednostka wojskowa tworzona tymczasowo, w miarę powstających potrzeb, z reguły wokół sztabu regimentu, czasami batalionu; jej nazwa pochodziła z reguły od nazwiska dowódcy; jak tylko zadanie zostało wykonaneKampfgruppe była rozwiązywana, a tworzące ją formacje wracały do swoich macierzystych jednostek;
Kolonnenraum – samodzielne jednostki zaopatrzeniowe na szczeblu armii;
Korück (Kommandeur Rückwärtiges Armeegebiet) – dowódca obszarów, obejmujących zaplecze armii był odpowiedzialny za instalacje znajdujące się na tyłach i ich bezpieczeństwo; w jego dyspozycji znajdowały się jednostki zabezpieczenia
Finlandia (do lutego 1944) (z powodu wspólnego przeciwnika – ZSRR; pomiędzy Finlandią a III Rzeszą dochodziło do różnych zatargów np. gdy Niemcy zażądali wydania Żydów – minister SW przekazał pięciu, którzy nie mieli fińskiego obywatelstwa – wybuchł skandal, a minister podał się do dymisji[potrzebny przypis]),
stopień pośredni między szeregowym a starszym szeregowym; nadawany po roku służby w czasie pokoju lub po pół roku służby w czasie wojny żołnierzom nieawansowanym do stopniagefrajtra.
Hauptgefreiter używany tylko wLuftwaffe Stabsgefreiter został zniesiony w 1934 r., ale dotychczasowi posiadacze stopnia zachowali go. Awanse wznowiono w 1942 r.
Marszałek Rzeszy – stopień otrzymał jedynieHermann Göring; za odpowiednik w innych państwach można uznać tytułgeneralissimusa; brak polskiego odpowiednika
Historiamundurów Wehrmachtu sięga czasówReichswehry i 1915 roku. Pierwszych poważnych zmian umundurowania dokonywalinaziści na przełomie 1934/1935 roku, wprowadzili wtedy nazistowskie insygnia, zmienili krój kurtek oraz wprowadzili tzw.Stahlhelm typ M35, który z czasem stał się charakterystyczny dla niemieckiegomilitaryzmu. Od 1934 r. na czapkach i na prawej piersi munduru miały być noszone nazistowskieParteiadlery –orły zeswastyką wzorowane na orłachlegionów rzymskich[13].
Niemieckie siły zbrojne były częściowo wyposażone w nowoczesny sprzęt, jednak ograniczone zasoby powodowały, że to nowoczesne wyposażenie nie było dostępne dla wszystkich jednostek. Tylko 40% sił Wehrmachtu było zmotoryzowane lub zmechanizowane, reszta korzystała z transportu konnegotaborów, a przemieszczanie wojska odbywało się transportem kolejowym. Można było zaobserwować, że jednostki frontowe były wyposażone w uzbrojenie bardziej nowoczesne niż oddziały na terenach okupowanych, gdzie do zwalczania partyzantów stosowanouzbrojenie zdobyczne, pochodzące z różnych krajów.
Sukcesy w pierwszych latach wojny wynikały między innymi z przewagi dzięki nowoczesnemu uzbrojeniu uderzeniowemu wojsk pancernych i lotnictwa, a przede wszystkim nowych koncepcji taktycznych, wypróbowanych w wojnie domowej w Hiszpanii pod kryptonimemLegion Condor.
Uzbrojenie poszczególnych części sił zbrojnych było uzależnione, a częściowo wymuszone od ich wzajemnego współdziałania, przede wszystkim lotnictwa z armią lądową i marynarką wojenną.
Wojska pancerne dysponowały typami czołgów, które jednak pod względem technicznym nie przewyższały sprzętu alianckiego. W czasie kampanii w Polsce 1939 i we Francji 1940 walczyły przeważnie lekkie czołgiPzKpfw I,PzKpfw II oraz czeskie, oznaczone przez Niemców jako PzKpfw 35(t), które były znacznie słabsze od średnich czołgów brytyjskich Matilda i francuskichB1. Również na froncie wschodnim 1941 okazało się, że nowsze typy czołgówPzKpfw III iPzKpfw IV nie są w stanie sprostać radzieckimT-34 i ciężkiemu czołgowiKW-1, zwłaszcza w walce z tymi ostatnimi niemieckie czołgi były bez szans. Odnosi się to do początkowego okresu wojny. W 1942 roku, po zmodyfikowaniu PzKpfw IV do wersji F2 i strategicznemu wykorzystywaniu tego sprzętu Niemcy byli w stanie odnosić sukcesy zarówno na froncie wschodnim, jak i froncie afrykańskim.
Sukcesy Wehrmachtu, w początkowej fazie wojny na froncie wschodnim, wynikały z lepszej organizacji i znacznej przewagi lotnictwa. Zgrupowania czołgów strony przeciwnej były niszczone przez bombowce nurkujące. Radzieckie czołgi w tym okresie wojny zazwyczaj nie były wyposażone w radiostacje[14]. Załogi radzieckie były też niedostatecznie wyszkolone, ponieważ wielu doświadczonych dowódców, na polecenieStalina, w drugiej połowie lat trzydziestych ubiegłego stulecia, zostało uwięzionych w łagrach lub rozstrzelanych.
Jako standardowe uzbrojenie piechoty w 1939 r., obok nielicznych pistoletów maszynowych, stosowano pięciostrzałowy karabinKarabiner 98 k oraz karabin maszynowyMG 34, a od 1942 roku typuMG 42.
Nowoczesne i szybkie samoloty myśliwskieMesserschmitt Bf 109 oraz bombowceHeinkel He 111 i bombowce nurkująceJunkers Ju 87 wraz z innymi typami samolotów zapewniały na początku wojny pełną dominację w powietrzu, co umożliwiło pomyślne akcje bojowe w Polsce, weFrancji i wNorwegii, oraz zajęcie Danii, Luksemburga, Belgii i Holandii.Bitwa o Anglię w 1940 r. zakończyła się klęskąLuftwaffe.
Przewaga Aliantów w rozmiarze produkcji lotniczej doprowadziła w kolejnych latach do rozbicia siłLuftwaffe. W roku 1944 niemieckie siły lotnicze stały się całkowicie bezradne i utraciły panowanie w powietrzu.
W skład lotnictwa niemieckiego wchodziła elitarna formacjaspadochroniarzy, która brała udział wdesancie na Krecie. Wobec znacznych strat zaniechano tego rodzaju operacji, a spadochroniarzy kierowano do walki jako elitarne oddziały piechoty, między innymi do obronyMonte Cassino, gdzie walczyli zPolakami.
Wobec wzmagających się nocnych bombardowań obszarów Rzeszy zostały rozwinięte formacje myśliwców nocnych wyposażonych w samoloty dwusilnikoweMesserschmitt Bf 110 zradarem i inne. Zespoły myśliwców nocnych były kierowane do akcji na podstawie rozpoznania nadlatujących bombowców przez łańcuch stacji radarowych rozmieszczonych od Norwegii do szwajcarskiej granicy.
Osiągnięciem ostatnich lat wojny stało się wyposażenieLuftwaffe w jedne z pierwszychodrzutowców, oraz brońrakietową.
PlanZ przewidywał rozbudowę floty do roku 1947, zgodnie z układem z 18 czerwca 1935 zawartym zWielką Brytanią do wielkości 35% tonażu floty brytyjskiej, a odnośnie do okrętów podwodnych – do 45%. Jak się okazało planZ był kompletnie nierealny co do czasu i możliwości zbrojeniowych III Rzeszy.
Na początku wojny w 1939 w skład floty wchodziły większe jednostki, między innymi:
Ze względu na wyraźną przewagę przeciwnika w ciężkich okrętach bojowych większość potencjału skierowano na budowę okrętów podwodnychU-Boot – do roku 1945 wykonano 1153 jednostek różnych typów.
Pierwsze zbrodnie oddziałów Wehrmachtu zostały dokonane już w początkach września 1939 roku. W dniu 4 września żołnierze niemieckiego 42. pułku piechoty zamordowali w Częstochowie co najmniej 227 osób (więcej:Krwawy poniedziałek w Częstochowie). W koszarach wZambrowie w dniu 11 września żołnierze Wehrmachtu zabili z karabinów maszynowych około 100 wziętych do niewoli polskich żołnierzy z 18. Dywizji Piechoty (więcej:zbrodnia w Zambrowie). PodCiepielowem w dniu 8 września niemieccy żołnierze 11. kompanii 15. Pułku Piechoty Zmotoryzowanej zamordowali około 300 polskich żołnierzy z batalionów 7. Dywizji Piechoty. Dokonywano takżelicznych zbrodni w Bydgoszczy, a także m.in. miejscowościachKońskie,Krasnosielec,Kajetanowice,Urycz,Śladów,Szczucin,Wyszanów i wielu innych[15]. Wehrmacht ponownie uczestniczył w terrorze na terytorium okupowanej Polski od wiosny 1942[16]. W okresie 1939–1942 w niewielkim stopniu był zaangażowany w akcje przeciwko ludności polskiej, jednak już w maju 1942 wziął udział w dużej akcji pacyfikacyjno-partyzanckiej naLubelszczyźnie. RozkazyWilhelma Keitla z 23 lipca 1942 iAdolfa Hitlera z 18 sierpnia 1942 nakładały na niemieckie dowództwo wojsk lądowych obowiązek wydzielenia odpowiednich sił i uczestniczenia w likwidowaniu różnych form oporu na ziemiach polskich. WGeneralnym Gubernatorstwie Wehrmacht od 1942 brał udział w kolejnych zbrodniach[16]:
Akcje pacyfikacyjno-przeciwpartyzanckie połączone z rozstrzeliwaniem ludności cywilnej i paleniem osiedli.
Rozstrzeliwanie ukrywającej się przed zagładą ludnościżydowskiej, tłumieniupowstania warszawskiego oraz likwidacją buntu w obozie koncentracyjnymSobibor w październiku 1943.
Zbrodnie popełnione na ludności polskiej podczas powstania warszawskiego – żołnierze Wehrmachtu uczestniczyli w masowych egzekucjach ludności cywilnej na warszawskimMarymoncie w dniu 14 września 1944.[17][18] Podobne egzekucje Wehrmacht przeprowadzał także w sierpniu 1944 na warszawskim cmentarzuPowązki[17], gdzie likwidowano tylko mężczyzn.
Aktywne uczestnictwo włapankach ludności polskiej, która kierowana była następnie w celu eksterminacji doobozów koncentracyjnych. Według odtajnionych w 1996 raportów wywiadubrytyjskiego, opublikowanych w 2007 przez niemieckiego historyka prof. Sönke Neitzela w książce „Podsłuchane” (niem. „Abgehört”), generałowie Wehrmachtu wiedzieli oHolocauście[19].
Rozkazy niemieckiego dowództwa wojsk lądowych przeznaczonych dla Wehrmachtu dotyczące pacyfikacji wsi, miejscowości czy regionów i niszczenia grup partyzanckich z reguły dotyczyły także likwidowania kobiet, dzieci oraz starców[16]. Działania takie miały miejsce w przypadkuakcji Werwolf podczaspacyfikacji Zamojszczyzny (1942–1943), w której wzięły udział siły Wehrmachtu w liczbie 10 tys. żołnierzy – w jej toku zniszczono dziesiątki wsi, zamordowano ok. 1000 ludzi, 60 tys. wywieziono oraz porwano setki dzieci. Kulminacja działań pacyfikacyjno-przeciwpartyzanckich Wehrmachtu nastąpiła w listopadzie 1943, przeprowadzono wtedy ponad 100 akcji tego typu, zakończonej śmiercią wielu Polaków.
Zbrodnie Wehrmachtu w Polsce nie były znane wNiemczech, wystawa z 2001 „Verbrechen der Wehrmacht. Dimensionen des Vernichtungskrieges 1941–1944” ograniczała się do zbrodni popełnionych na terenach ZSRR. Dopiero w 2005 otwarto w Niemczech wystawę o zbrodniach w Polsce pod tytułem „Größte Härte … Verbrechen der Wehrmacht in Polen September/Oktober 1939”.
Wehrmacht został rozwiązany po bezwarunkowejkapitulacji Niemiec 8 maja 1945, co nastąpiło formalnie na mocy ustaleńkonferencji poczdamskiej (17 lipca 1945 – 2 sierpnia 1945) – gdzie podjęto decyzję o całkowitej demilitaryzacji Niemiec. W okresie klęski III Rzeszysamobójstwo popełniło 64 generałów wojsk lądowych, 16 generałówLuftwaffe oraz 11admirałów – przyczyną oprócz świadomości klęski była chęć uniknięcia odpowiedzialności za popełnionezbrodnie wojenne[20].Jeszcze do stycznia 1946 r. stacjonowały na terenieSzlezwiku-Holsztynu 3 rozbrojone armie niemieckie (dowódcy – gen.Hans Lindemann, gen.Gunter Blumentritt, gen.Johannes Blaskowitz), utrzymywane przez Brytyjczyków na wypadek wojny z ZSRR.
Zbrodnie Wehrmachtu rozpatrywał po II wojnie światowejMiędzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze. Trybunał skazał nakarę śmierci najwyższych dowódców Wehrmachtu –Göringa,Keitla iJodla (szefa sztabu dowodzeniaOKW). DowódcówKriegsmarine,Dönitza iRaedera skazano na kary więzienia. Na podstawie późniejszych wyroków sądowych poszczególnych państw koalicji antyhitlerowskiej, skazano na karę śmierci 2feldmarszałków, 32 generałów wojsk lądowych i 16 generałów Luftwaffe[20] – wyroki zostały wykonane.
Mimo uznanego przez sądy i społeczność międzynarodową zbrodniczego charakteru wielu działań Wehrmachtu, w powojennejhistoriografii niemieckiej, książkach autobiograficznych i publicystyce byłych niemieckich oficerów i żołnierzy dochodziło do prób rehabilitacji Wehrmachtu – m.in. budowania wokół tej formacji legendy rycerskości i uczciwości, z jednoczesnym przemilczeniem i ignorowaniem faktów o jej zbrodniczej działalności w czasieII wojny światowej[20].
↑Zgodnie z zasadami polskiej ortografii wyrazWehrmacht należy pisać dużą literą jako nazwę własną niemieckich sił zbrojnych z okresuIII Rzeszy. Wersja pisowniwermacht (bez „h” niemego i zapis od małej litery) jest usankcjonowana w słownikach, jednak można ją uznać za pisownię o charakterze emocjonalnym, w związku z czym nie powinna być stosowana w encyklopedii[2] (por. hasłoGestapo w Encyklopedii PWN[3]).
↑David Clay Large: Germans to the Front: West German Rearmament in the Adenauer Era. The University of North Carolina Press, 1996, s. 25.ISBN 978-0807845394. (ang.).
↑abcdGerd R.G.R.UeberschärGerd R.G.R.,Wojskowe elity III Rzeszy,BarbaraB.Lulińska,DanielD.Luliński, Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2004, s. 41,ISBN 83-11-09880-8,OCLC69588049.
↑Jochen Böhler,Zbrodnie Wehrmachtu w Polsce. Wrzesień 1939. Wojna totalna, Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, 2009.
↑abcCzesław Madajczyk „Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce” Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1970, tom 2, s. 265–266.
↑abCzesław Madajczyk „Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce” Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1970, tom 2, s. 392.
↑Szymon Datner, Kazimierz Leszczyński: „Zbrodnie okupanta w czasie powstania warszawskiego w 1944 (w dokumentach)” Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, Wydawnictwo MON, Warszawa, 1962 s. 222–232.
.svg)
.jpg)
_1935-1945.svg)
.JPG)
