 Bliźniak „Watta” – „Fresnel” w 1914 roku | |
| Klasa | |
|---|---|
| Typ | |
| Historia | |
| Stocznia | |
| Położenie stępki | 19 sierpnia 1907 |
| Wodowanie | 18 czerwca 1909 |
 Marine nationale | |
| Wejście do służby | 15 marca 1910 |
| Wycofanie ze służby | 1 grudnia 1919 |
| Los okrętu | sprzedany w 1921,złomowany |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność • na powierzchni • w zanurzeniu |
|
| Długość | 51,12 metra |
| Szerokość | 4,955 metra |
| Zanurzenie | 3,045 metra |
| Zanurzenie testowe | 40 metrów |
| Rodzaj kadłuba | |
| Materiał kadłuba | |
| Napęd | |
| 2maszyny parowe potrójnego rozprężania 2kotły, łączna moc 700 KM 2silniki elektryczne o łącznej mocy 450 KM 2śruby | |
| Prędkość • na powierzchni • w zanurzeniu |
|
| Zasięg | powierzchnia: 1500 Mm przy prędkości 9 węzłów |
| Uzbrojenie | |
| 6torped | |
| Wyrzutnie torpedowe | 6 × 450 mm (zewnętrzne) |
| Załoga | 25 |
Watt (Q75) –francuski oceanicznyokręt podwodny z okresuI wojny światowej, jedna z 18 zbudowanych jednostek typuPluviôse. Okrętwypierał 404 tony w położeniu nawodnym i 553 tony pod wodą, a jego główną bronią było sześćtorped kalibru 450 mm wystrzeliwanych z sześciuwyrzutni zewnętrznych. Napędzanamaszynami parowymi jednostka rozwijała na powierzchni prędkość 12węzłów, osiągając zasięg 1500 Mm przy prędkości 9 węzłów.
„Watt” zostałzwodowany 18 czerwca 1909 roku w stoczniArsenal de Rochefort(inne języki) wRochefort, a do służby wMarine nationale wcielono go 15 marca 1910 roku. Okręt służył naMorzu Północnym iAtlantyku, a także naMorzu Śródziemnym, nie odnosząc podczas działań wojennych sukcesów bojowych. Jednostka została skreślona z listy floty 1 grudnia 1919 roku, po czym w 1921 roku sprzedana i następniezłomowana.
Osobny artykuł:Okręty podwodne typu Pluviôse.W przyjętym 9 grudnia 1900 roku przezParlament Francji „Prawie o flocie” znalazł się zapis o budowie 26, a po późniejszych zmianach 44 okrętów podwodnych[1]. W 1901 roku zamówiono 20 niewielkich jednostek typuNaïade, jednak były to okręty o niewielkiej wartości bojowej[2]. Kolejny typ okrętów zbudowanych w ramach programu –Sirène – zaprojektował inż.Maxime Laubeuf, ulepszając swój pierwszy udany projekt („Narval”)[2]. Pojawienie się możliwych do zamontowania na okrętach podwodnychsilników wysokoprężnych zaowocowało skonstruowaniem przez Laubeufa jednostek typuAigrette[3]. Ministerstwo Floty popierało wysiłki konstruktorów, dążąc do wcielenia doMarine nationale jak największej liczby pełnomorskich i silnie uzbrojonych jednostek[4]. Efektem tego było powstanie sześciu okrętów typuÉmeraude (konstrukcji inż.Gabriela Maugasa(inne języki)) oraz dwóch typuCircé (projektu Laubeufa)[4].
Dalszą rozbudowę sił podwodnych hamowała jednak dostępność silników wysokoprężnych, które Francja musiała zamawiać u swojego głównego wroga na kontynencie europejskim – wNiemczech[4][a]. Aby uniezależnić się od dostaw niemieckich jednostek napędowych, Minister Floty wydał Laubeufowi polecenie zaprojektowania ulepszonych w stosunku do typuCircé okrętów, jednak napędzanych na powierzchni sprawdzonymi i dostępnymisilnikami parowymi[5]. Rozwiązanie to traktowano jako tymczasowe – jednostki miały zostać przebudowane na spalinowe, gdy tylko francuski przemysł dostarczy wystarczającą liczbę niezawodnych silników Diesla[5]. Okręty podwodne z napędem parowym, oprócz zalet takich jak duża prędkość nawodna i niezawodność, miały wiele wad: zwiększoną wyporność spowodowaną masą i wielkością siłowni, znacznie mniejszy zasięg oraz długi czas zanurzania, spowodowany koniecznością zatrzymania maszyn ikotłów[5]. Zamówiono jednak aż 18 okrętów nowego rodzaju, nazwanego odprototypowej jednostki typemPluviôse, co stanowiło najliczniejszą we francuskiej flocie podwodnej serię do czasu zbudowania w okresie międzywojennym 31 okrętów typuRedoutable[6].
„Watt” został zamówiony 29 października 1906 roku wArsenale w Rochefort(inne języki) w ramach budżetu na 1906 rok wraz z dwiema siostrzanymi jednostkami zbudowanymi w tej stoczni (wcześniejsze trzy zamówiono tam 26 sierpnia 1905 roku)[7][8].Stępkę okrętu położono 19 sierpnia 1907 roku[8][b]. Jednostka zostałazwodowana 18 czerwca 1909 roku[8][9]. Okręt otrzymał nazwę na cześć wybitnegoszkockiego naukowca z przełomuXVIII iXIX wieku –Jamesa Watta[7]. Jednostka otrzymałanumer ewidencyjny Q75 i kod identyfikacyjny WT[10][11]. 21 grudnia 1909 roku podczas prób morskich nastąpiła awaria siłowni, w wyniku czego okręt zmuszony został do przerwania prób i powrotu do Rochefort[12]. Na początku marca 1910 roku w Rochefort „Watt” doznał uszkodzeń po zderzeniu znorweskimparowcem „Torgnay”[13].
„Watt” był średniej wielkości oceanicznym okrętem podwodnym o konstrukcjidwukadłubowej[14][15].Długość całkowita wynosiła 51,12 metra (50,75 metramiędzy pionami i 50,04 metra nawodnicy),szerokość 4,955 metra, a średniezanurzenie 3,045 metra (narufie 3,153 metra)[14][16]. Wykonany zestali o wytrzymałości 50kG/cm²kadłub sztywny miał 43,781 metra długości i 3,8 metra szerokości, ukształtowany z pasów o grubości od 12 do 16 mm[16]. Wysokość (odstępki do szczytukiosku) wynosiła 5,782 metra;luk wejścia do kiosku znajdował się 2,55 metra nad wodnicą[17][18]. Powierzchnia przekroju wodnicowego przy wyporności normalnej wynosiła 453 m²[19].
Kadłub lekki otaczał na całej długości kadłub sztywny, z wyjątkiemśródokręcia, gdzie nie obejmował jego dolnej części wraz ze stępką[19]. Między kadłubem sztywnym a lekkim znajdowały sięzbiorniki balastowe, po osiem na każdą burtę[7][20]. Napełnianie zbiorników odbywało się poprzezzawory denne, a za usuwanie powietrza podczas napełniania odpowiadały zawory odpowietrzające o średnicy 100 mm (po jednym na zbiornik)[20]. Czas napełniania wszystkich zbiorników wynosił 4 minuty, a mogły one pomieścić 149 ton wody (wraz ze zbiornikami wyrównawczymi)[21]. Osuszanie zbiorników odbywało się za pomocą dwóch elektrycznych pomp odśrodkowych Maginot o wydajności 150 m³/h; w przedziale dziobowym znajdowały się też dwie butle zesprężonym powietrzem o pojemności 17 i 35litrów[20]. Umieszczony w stępcebalast awaryjny miał masę czterech ton[20]. Okręt miał dwa zbiorniki wody słodkiej, trzy zbiorniki wyrównawcze i zbiornik zastępczy (montowany na dziobie zamiast torpedy)[22].
Wnętrze okrętu podzielone było na sześć pomieszczeń: I – przedziałdziobowy, mieszczącykubryk marynarzy[c]; II – przedział bateriiakumulatorów; III – przedział centralny, podzielony wzdłużnągrodzią na dwie części, mieszczącemesę oficerską (po lewej) igłówne stanowisko dowodzenia (po prawej); IV – przedziałmaszynowni, mieszczącykotły, maszynę parową,zbiornik paliwa itoaletę; V – przedziałsilników elektrycznych isprężarek i VI – przedział rufowy, mieszczący kubrykpodoficerski[16]. Pomieszczenie oficerskie wyposażone było w dwiekoje, dwie szafy, dwie umywalki, płytę elektryczną i stół; w dziobowym kubryku znajdowało się osiem odchylanych koi, sześćhamaków, dwie umywalki i rozkładany stół, a w kubryku rufowym zamontowano cztery odchylane koje, umywalkę i rozkładany stół[25]. Do wnętrza kadłuba jednostki prowadziły cztery luki: jeden w przedziale baterii akumulatorów, jeden w dziobowej części przedziału maszynowni, luk komina i luk roboczy[17].
Wyporność w położeniu nawodnym wynosiła 404 tony, a w zanurzeniu 553 tony,zapas pływalności natomiast 27%[17][d].
Sterowanie odbywało się za pomocą trzech rufowychsterów kierunku (głównego, górnego[e] i dolnego) o łącznej powierzchni 6,2169 m² oraz trzech par sterów zanurzenia (dziobowych, śródokręcia i rufowych) o powierzchni odpowiednio 5,199 m², 6,5182 m² i 5,5644 m²[17]. Stery głębokości poruszane były ręcznie lub z wykorzystaniem napędu elektrycznego[20].Dopuszczalna głębokość zanurzenia wynosiła 40 metrów[11], a czas wykonania manewru zanurzenia 4,5–5 minut[27].
Załoga okrętu składała się z 2oficerów oraz 23podoficerów i marynarzy[28][f].
Okręt napędzany był na powierzchni przez dwietrzycylindrowe nawrotnemaszyny parowe potrójnego rozprężania z wymuszonym smarowaniem produkcji zakładów wSaint-Denis[20]. Średnica cylindra wysokiego ciśnienia wynosiła 225 mm, cylindra średniego ciśnienia – 340 mm, a cylindra niskiego ciśnienia 550 mm; skoktłoka wynosił 270 mm[20]. Łączna maksymalna moc maszyn wynosiła 700 KM przy 400obr./min i ciśnieniu roboczym pary 15,5kG/cm²[20]. Parę dostarczały dwadwuwalczakowe, jednopaleniskowekotłydu Temple(inne języki) ze zwrotnym przepływem spalin, o maksymalnym dopuszczalnym ciśnieniu 16,5 kG/cm²[22]. Spaliny trafiały do wspólnego stacjonarnego komina o średnicy 620 mm, umieszczonego w wodoszczelnej osłonie wychodzącej na wysokość jednego metra powyżej kadłuba sztywnego, w którym z kolei zamontowany był wysuwany komin tej samej wysokości[22]. Każda z maszyn poprzez oddalone od siebie o 1,4 metralinie wałów napędzała trójskrzydłowąśrubę wykonaną zbrązu[29]. Średnica śruby wynosiła 1,5 metra, a średni skok 1,084–1,085 metra; śruby były przeciwbieżne – prawoburtowa obracała się w prawo, a lewoburtowa w lewo[30].
W przedziale siłowni, prócz maszyn parowych i kotłów, znajdowały się także dwiepompy próżniowe napędzane bezpośrednio z maszyn o łącznej wydajności 233,3 m³/h, dwie odśrodkowe pompy obiegowe z napędem elektrycznym o mocy 134 kW o łącznej wydajności 300 m³/h, cztery pompy zasilające napędzane bezpośrednio z maszyn o łącznej wydajności 18 200 m³/h i dwaskraplacze rurowe o łącznej powierzchni chłodzącej 70,32 m²[29].Zbiornikipaliwa mieściły się w kadłubie sztywnym pod głównym pokładem: dwa (o pojemności 8250 litrów i 2560 litrów) pod pomieszczeniem siłowni, a trzeci mieszczący 1250 litrów pod głównym stanowiskiem dowodzenia[22]. Jako rezerwę paliwo można było też przewozić w dziobowej grupie zbiorników balastowych nr 1 o łącznej pojemności 3900 litrów oraz w rufowej grupie zbiorników balastowych nr 4 o łącznej pojemności 11 500 litrów[22]. Maksymalny zapas paliwa wynosił więc 27 710 litrów (24,939 tony)[22][31].
Napęd podwodny zapewniały dwa jednotwornikowesilniki elektryczne firmyCompagnie Générale Électrique(inne języki) zNancy[23].Prędkość obrotowa wynosiła od 192 do 560 obr./min, a regulowana była poprzez zmianęnapięcia (nominalnie 230 V)[23]. Silniki miały po sześćbiegunów głównych wzbudzanychrównolegle i sześć biegunów kompensujących z uzwojeniem połączonymszeregowo[23]. Każdy z silników połączony był z baterią akumulatorów; mógł je ładować jakogenerator elektryczny napędzany przez maszynę parową[23]. Łączna moc silników elektrycznych wynosiła 450 KM[14][15][g]. Energia elektryczna magazynowana była w dwóch bateriachakumulatorów firmy T.E.M. po 124ogniwa[22].
Prędkość maksymalna na powierzchni wynosiła 12węzłów, a w zanurzeniu 8 węzłów[14][32]. Zasięg wynosił 1500 Mm przy prędkości 9 węzłów (lub 900 Mm przy prędkości 12 węzłów) w położeniu nawodnym oraz 50 Mm przy prędkości 5 węzłów pod wodą[14][24].
Okręt wyposażony był w sześć zewnętrznychwyrzutni torpedkalibru 450 mm: dwie po obu stronachkiosku (odchylone o 7° od osi symetrii okrętu), dwie na rufie (odchylone o 5° od osi symetrii okrętu) i umieszczone na pokładzie rufowym dwiesystemu Drzewieckiego, z łącznym zapasem sześciutorped modèle 1906[26][23]. Torpedy miały długość 5,07 metra, a ich masa wynosiła 646 kg[33].
Jednostka wyposażona była w dwaperyskopy – dzienny i nocny[34]. Peryskop dzienny miał długość 5,8 metra i po podniesieniu wystawał 4 metry ponad poziom kiosku; podnoszenie i opuszczanie realizowane było za pomocą napędu elektrycznego z prędkością 0,4–0,45 m/s[35]. Peryskop nocny miał długość 2,5 metra i umieszczony był na dachusterówki; podnoszony był ręcznie za pomocąkołowrotu[36].
Na pokładzie zainstalowano dwakompasy: jeden mokry na rufie, umieszczony wnaktuzie i drugi w dziobowej części sterówki, zamknięty w otwartej od dołu skrzyni, którego wskazania można było obserwować także z wnętrza kiosku i z wnętrza kadłuba[36]. W dziobowej części kiosku były umieszczone elektryczne i wodoszczelne światła nawigacyjne w kolorach zielonym i czerwonym[37]. Okręt wyposażony był również wkotwicę czterołapową o masie 283 kg, z łańcuchem o długości 100 metrów, podnoszoną za pomocąkabestanu z silnikiem elektrycznym Couffinhal[37]. Na pokładzie znajdowały się też dwie szalupy Bertona, o długości 3,67 metra każda, a także awaryjnamosiężnaboja, która mogła być uwolniona z głównego stanowiska dowodzenia i połączona z aparatem telefonicznym[38]. Ogrzewanie zapewniały cztery grzejniki elektryczne, zasilane prądem o napięciu 115 V[25].
„Watt” został wcielony do służby wMarine nationale 15 marca 1910 roku[8][10]. Na początku grudnia wchodząc do portu wBreście po przeprowadzonych ćwiczeniach jednostka uderzyła wfalochron, w wyniku czego nastąpiło uszkodzenie dziobowych zbiorników balastowych[39]. Decyzjąprezydenta FrancjiArmanda Fallièresa z 25 sierpnia 1911 roku dowództwo stacjonującego w Breście okrętu objąłkpt. mar. (fr.lieutenant de vaisseau) Albert-Armand-Marius-Eugène Guillaume[40].
W 1912 roku zmieniono taktykę użycia jednostek typuPluviôse, które wraz z okrętami typuBrumaire miały prowadzić działania ofensywne wraz z siłami głównymi floty[41]. Od tej pory okręty podwodne zgrupowano w liczące trzy jednostkidywizjony (okrętem flagowym dywizjonu był wyposażony wradiostacjętorpedowiec lubniszczyciel)[42]. 10 czerwca 1913 roku wchodzący doCherbourga siostrzany „Thermidor” uderzył w stojącego w basenie portowym „Watta”, w wyniku czego oba okręty zostały uszkodzone[43]. Według stanu na 4 października 1913 roku dowództwo „Watta” sprawował kpt. mar. Gélis[44].
Tuż przed wybuchemI wojny światowej większość okrętów typuPluviôse znalazła się w składzie 1.Flotylli okrętów podwodnych z bazą w Cherbourgu („Watt”, „Pluviôse”, „Floréal”, „Prairial”, „Ventôse”, „Germinal”, „Fructidor”, „Berthelot” i „Giffard”)[45][46]. Jeden z dywizjonów tworzyły „Watt”, „Floréal” i „Prairial”, a ich okrętem flagowym był niszczyciel „Francisque”[45].
Mobilizacja francuskiej floty rozpoczęła się 29 sierpnia 1914 roku, a wchodzące w skład 2. LekkiejEskadry okręty podwodne 1. i 3. Flotylli rozpoczęły dzienne patrole defensywne na wodach wokół bazy[45]. 3 sierpnia – w dniu rozpoczęcia działań wojennych – całość sił 1. Flotylli wyszła na wody kanałuLa Manche, zajmując pozycje międzyHawrem aPortsmouth. Wobec stwierdzenia braku okrętówKaiserliche Marine, 4 sierpnia jednostki powróciły do Cherbourga, zmienione przez okręty 3. Flotylli[47]. Po przystąpieniu do wojnyWielkiej Brytanii 1. i 3. Flotylla okrętów podwodnych rozpoczęły patrole w zachodniej części kanału La Manche[47]. Sukcesy odnoszone na lądzie przez Niemców spowodowały przesunięcie od września wszystkich flotylli okrętów podwodnych na wschodnią część kanału La Manche[47]. Na prośbę Brytyjczyków dwa dywizjony 1. Flotylli (w składzie: „Watt”, „Ventôse”, „Prairial”, „Fructidor”, „Floréal” i „Germinal” oraz niszczyciele „Sabre” i „Francisque”) zostały przesunięte do obrony Portsmouth[48]. Pod koniec września „Watt”, „Floréal”, „Berthelot” i „Sabre” powróciły do Cherbourga[49].
Na przełomie 1914 i 1915 roku na okręcie zamontowanożyrokompas firmySperry[50]. Przez większość 1915 roku okręt wraz z siostrzanymi jednostkami nadal prowadził służbę patrolową na wodach Kanału[50]. Na początku września 1915 roku dywizjon okrętów podwodnych w składzie: „Watt”, „Floréal” i „Berthelot” wraz z niszczycielem „Francisque” przerzucony został doLa Rochelle, by prowadzić operacje przeciwU-Bootom; od 22 września te zadania realizował z bazy w Breście[50]. 16 listopada 2 Lekka Eskadra została rozformowana, a okręty typuPluviôse wraz z jednostkami typuSirène zostały przyporządkowane do 1. Flotylli okrętów podwodnych w Cherbourgu[51]. Nie zmieniły się natomiast zadania, które nadal obejmowały defensywne patrole przeciw U-Bootom przeprowadzane w okolicach własnych baz[52].
W połowie 1917 roku „Watt”, „Berthelot”, „Gay-Lussac”, „Cugnot” i „Giffard” zostały przebazowane naMorze Śródziemne i przyporządkowane do nowo utworzonej 2. Flotylli okrętów podwodnych wBizercie, której głównym zadaniem było zwalczanie niemieckich iaustro-węgierskich U-Bootów, głównie wCieśninie Sycylijskiej i u wybrzeżyAlgierii[53]. 12 sierpnia jednostki 2. Flotylli przystąpiły do patrolowania wyznaczonych obszarów, prowadząc też wspólne operacje zżaglowcami występującymi w charakterzestatków-pułapek[53]. Do 1918 roku „Watt” został poddany modernizacji, w wyniku której osadzono komin na stałe, zamontowano za nimdziało kalibru 37 mm oraz zmodyfikowano i powiększono wykonaną z arkuszy stali osłonę sterówki[33]. 23 marca 1918 roku okręt doznał uszkodzeń kadłuba w wyniku omyłkowego ostrzału ze strony brytyjskiego eskortowca[54]. Działania okrętów 2. Flotylli nie przyniosły żadnych rezultatów, a wysłużone jednostki doczekałyzakończenia wojny[55].
16 października 1919 roku w Bizercie „Watt” został rozbrojony i wycofany ze służby, po czym skreślony z listy floty 1 grudnia 1919 roku[8][10]. Okręt sprzedano 11 czerwca 1921 roku prywatnej osobie (M. Crispin zMarsylii) w celuzłomowania za kwotę 28 236franków, po czym został rozebrany w 1922 roku w Bizercie[8][56].
