Ten artykuł dotyczy miasta w woj. mazowieckim. Zobacz też:inne znaczenia tego słowa.| miasto wgminie miejsko-wiejskiej | |||
 Klasycystycznyratusz na placu hetmana Stefana Czarnieckiego (rynek) | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Data założenia | XII w. | ||
| Prawa miejskie | 1284–1321 | ||
| Burmistrz | Tomasz Rawski | ||
| Powierzchnia | 26,8 km² | ||
| Wysokość | 99–130 m n.p.m. | ||
| Populacja (31.12.2020) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna | +48 48 | ||
| Kod pocztowy | 05-660 | ||
| Tablice rejestracyjne | WGR | ||
Położenie na mapie gminy Warka  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||
Położenie na mapie powiatu grójeckiego  | |||
 51°47′13″N 21°11′00″E/51,786944 21,183333[2] | |||
| TERC (TERYT) | 1406114 | ||
| SIMC | 0973978 | ||
| Hasło promocyjne: Warka – małe miasto z wielką historią | |||
Urząd miejski pl. Czarnieckiego 105-660 Warka | |||
| |||
| |||
| |||
| Strona internetowa | |||
Warkaⓘ –miasto wwojewództwie mazowieckim, wpowiecie grójeckim, siedzibagminy miejsko-wiejskiej Warka.W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało dowojewództwa radomskiego.
Miasto położone jest na pograniczuRówniny Warszawskiej iRówniny Kozienickiej, a pomiędzy nimi znajduje sięDolina Dolnej Pilicy. Wymienione regiony należą doNiziny Środkowomazowieckiej.
Przez miasto przepływa rzekaPilica będąca najdłuższym lewym dopływemWisły.
Miasto królewskieKorony Królestwa Polskiego[3], położone w drugiej połowie XVI wieku w powiecie wareckimziemi czerskiejwojewództwa mazowieckiego[4]. WII Rzeczypospolitej miasto należało administracyjnie do powiatu grójeckiego iwojewództwa warszawskiego[5].
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z XIII wieku. Warka otrzymałaprawa miejskie między 1284 a 1321, ponieważ w 1321 książęTrojden I, potwierdził już fakt istnienia miasta Warka. Miasto rozwijało się głównie jako ośrodek produkcji piwa oraz dzięki handlowi.
W 1478 r. książę mazowieckiBolesław V nadał Warce przywilej zastrzegający wyłączność dostaw tamtejszego piwa na swój dwór i sprzedaży w piwnicy warszawskiego ratusza. Przywilej ten został potwierdzony przez księcia w 1483. XVI wiek to okres dalszego rozkwitu miasta. O wysokim rozwojupiwowarstwa w Warce świadczy liczba piwowarów wykazana w lustracji dóbr królewskich. Wynika z niej, że w 1577 w Warce zamieszkiwało 30piwowarów. Dla porównania, w znacznie większej Warszawie było w tym czasie 38 mistrzów piwowarskich. Warka była wówczas drugim co do wielkości ośrodkiem piwowarskim w Księstwie Mazowieckim, a warzone tam piwo doceniane było m.in. przez takie osobistości ówczesnej Europy jak papieżKlemens VIII.
Warka była miastem niegdyś bardzo rozległym i zamożnym.Márton Szepsi Csombor, młody Węgier podążający w 1616 r. doGdańska, w wydanej w 1620 r. książce "Europica Varietas" wspominał o mieście: ...mieszka w tym mieście wielu kupców, bo od Wisły wszystko bydło pędzą w tę stronę, a stąd naodwrót wszystką pszenicę, żyto, owies, potaż, miód, wosk, drzewo tam zwożą; to też kupcy żyją tam w wielkim dobrobycie[6].Dowodem na zamożność Warki jest choćby to, że rynek dawnego miasta znajdował się tam, gdzie się dziś znajduje cmentarz grzebalny, zwany ‘starym’. Znajdował się tam niegdyś kościół św. Anny. Miasto miało niegdyś kilka kościołów (Farny, O.O. Dominikanów, św. Barbary, św. Anny, św. Leonarda, Świętego Ducha i O.O. Franciszkanów.) Istnieje podanie, jakoby ongi przed wiekami księżna warszawska pisała do ks. Wareckiej: „Kiedyż to nasza Warszawa będzie tak wielką, jak Warka?” ¹.
Jednocześnie Warkę nawiedzały również klęski. Wspomniany Márton Csombor był w nim tuż po tragicznym pożarze z 1616 r.: ...tu nie słyszeliśmy nic, tylko jęki i płacz, bo całe miasto pożoga obróciła w popiół aż po samą rzekę; tylko jedna nędzna chałupa i plebania ocalały. W kościele wszystkie ołtarze, wszystkie dzwony spaliły się do cna[6]. W czasiepotopu szwedzkiegoregimentarzStefan Czarniecki pobił 7 kwietnia 1656 wbitwie pod Warką wojska szwedzkie, jednak kolejne zniszczenia wojenne ponownie zahamowały rozwój miasta.
Od 1795 r. miasto znajdowało się w zaborze pruskim.
W latach 1807–1815 Warka leżała wKsięstwie Warszawskim, potem w Królestwie Polskim. W II połowie XIX w. nastąpiło ożywienie gospodarcze, rozwój rzemiosła i drobnego przemysłu. Podczas powstania styczniowego potyczki zbrojne w okolicy. W 1934 Warka uzyskała połączenie kolejowe z Krakowem i Warszawą[7].
Podczas okupacji hitlerowskiej, 28 listopada 1940 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 2800 Żydów. 21 lutego 1941 zostali wywiezieni do getta w Warszawie, a stamtąd doobozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani[8].
Nad Warką swoją pierwszą walkę powietrzną odbył 23 sierpnia 19441 pułk lotnictwa myśliwskiego „Warszawa” stworzony przyarmii polskiej na wschodzie (data ta była uznawana w PRL jako dzień odrodzonego lotnictwa polskiego). W 15 rocznicę bitwy – 23 sierpnia 1959 roku odsłonięto tablicę pamiątkową wmurowaną w ścianę ratusza. Powstał też pomnik lotników umiejscowiony przy rynku[9].
16 stycznia 1945 roku miasto zostało zdobyte przez oddziały8 Armii Gwardii1 Frontu Białoruskiego oraz2 Dywizji Piechoty im. Henryka Dąbrowskiego i3 Dywizji Piechoty im. Romualda TrauguttaWojska Polskiego (po wojnie ku ich czci wzniesiono pomnik[9]). Miasto zostało prawie doszczętnie zniszczone w wyniku działań bojowych związanych z utworzeniemprzyczółka warecko-magnuszewskiego.
Po 1945 nastąpiła odbudowa miasta oraz rozwój przemysłu, powstały wówczas Zakłady Przemysłu Owocowo-Warzywnego i Fabryka Urządzeń Precyzyjnych[10]. W 1969 zelektryfikowano linię kolejową, w 1975 rozbudowano browar[7].
Pierwsze źródła historyczne podają nazwęVarca w 1231, w 1508 pojawia się już współczesna formaWarka[11]. Geneza nazwy miasta nie jest jednak jednoznacznie ustalona, a wyróżnia się dwie hipotezy. Według pierwszej nazwa miasta powstała od przedrostkawar i przypuszczalnie określała miejsce wirów rzecznych.
Miasto od wieków słynęło z warzenia piwa, stąd inna teoria głosi, że nazwa Warka pochodzi od słowa „warzyć” (kipieć, kotłować się), co odpowiada jednemu z procesów produkcji piwa. Warka to takżepiwowarska jednostka miary oznaczająca porcję piwa uzyskanego z jednego warzenia. Funkcjonował również gwarowy rzeczownik war(ka) = ‘warzenie, gotowanie’.
Tradycjepiwowarskie w Warce sięgają XV w. Już wtedy na terenie dzisiejszego miasta Warka produkowany był napój alkoholowy na bazie jęczmienia. W 1478 miasto otrzymało od księcia mazowieckiego,Bolesława V, przywilej zastrzegający wyłączność dostaw tamtejszego piwa na swój dwór i sprzedaży w piwnicy warszawskiego ratusza. Kroniki historyczne wskazują, że w XVI w. na terenie miasta piwowarstwem zajmowało się aż 30 piwowarów, podczas gdy w dużo większej Warszawie liczba piwowarów wynosiła 38.
Przekazy historyczne, legendy i utwory literackie potwierdzają fakt, iż piwo z Warki, które ceniono za smak, klarowność i kolor gościło na stołach całego kraju podczas najważniejszych uczt i biesiad. Książę mazowieckiBolesław V w dowód uznania nadał przywilej zastrzegający wyłączność dostawy wareckiego piwa na swój dwór (1483)[12]. Na początku XVII w.Jędrzej Święcicki, geograf i historyk Mazowsza, pisał, że „Pomyślność Warki stała przede wszystkim piwem…”.
Warka jest miastem z liczbą mieszkańców wynoszącą 12010, z czego 5789 to mężczyźni. W latach 2002–2017 liczba mieszkańców wzrosła o 8,1%.
Piramida wieku mieszkańców Warki w 2014 roku[13].
Na listę zabytkówNarodowego Instytutu Dziedzictwa wpisane są obiekty[14]:
Warka
Warka – Winiary
Z piwem Warka związana jest legenda dotycząca nuncjusza papieskiego Hipolita Aldobrandiniego, późniejszego papieżaKlemensa VIII. Przebywając w Polsce bardzo zasmakował w wareckim piwie. Twierdził iż, „było wyborne, szczypiące, z koloru i smaku do wina podobne”. Po powrocie do Rzymu poważnie zachorował. Gdy na łożu boleści wyszeptał „...sancta piva di Polonia... sancta biera di Warka...”, obecni przy nim duchowni, sądząc, że chodzi o jakąś nieznaną świętą, zaczęli się modlić: „Santa Piva ora pro nobis” („Święta Pivo, módl się za nami”). Chory, słysząc to, wybuchnął śmiechem. W rezultacie wrzód, z powodu którego cierpiał, pękł i Aldobrandini zaczął zdrowieć.
Niegdyś w Warce za czasów jej świetności było aż siedem kościołów. Większość jednak zniknęła bez śladu. Z jednym z nich wiąże się osobliwa legenda, przekazywana w Warce z pokolenia na pokolenie. Świątynia ta miała stać nadPilicą w miejscu tzw. jeziora dominikańskiego. Z niewiadomych przyczyn zapadła się pod ziemię i do dziś w dni wydarzeń dziejowych z głębi wód jeziora wydobywają się ponoć dźwięki dzwonów.
Miasto przylega doPuszczy Stromeckiej, która jest bardzo bogata w grzyby. Można w niej też odnaleźć pozostałości po działaniach z okresu II wojny światowej (okopy, transzeje etc). Miasto jest położone nad rzeką Pilicą, która jest rzeką stosunkowo czystą, a jej dolina stanowi obszar niezwykle cenny pod względem przyrodniczym, dlatego w 1983 utworzono Obszar Chronionego Krajobrazu „Dolina Pilicy i Drzewiczki” o pow. 63 422 ha. Obejmuje on dolny odcinek doliny Pilicy dł. ok. 80 km – odInowłodza do ujścia rzeki do Wisły. Dolina ma w tym miejscu 1,5 do 3,5 km szerokości. Rzeka Pilica również jest objęta obszarem programuNatura 2000. Obszar „Dolina Dolnej Pilicy” leży na wysokości 94–173 m n.p.m. i obejmuje równoleżnikowy 80 km odcinek doliny Pilicy, powyżej ujścia do Wisły oraz dolinę Drzewiczki. Warka ma znajdować się na terenie projektowanegoParku Krajobrazowym Dolnej Pilicy.
Na terenie miasta do Pilicy uchodzi strugaStrzyżynka[15].
Miasto i gmina Warka należą do strefyklimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego oraz na pograniczu podzielonych polskich regionów klimatycznych: łódzko-wieluńskiego, mazowiecko-podlaskiego. Region miasta i gminy jest zaliczany doDfb przez Köppena i Geigera – klimat wilgotny kontynentalny z łagodnym latem.
| Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Średnie dobowe temperatury [°C] | -4.2 | -3 | 2.1 | 8.5 | 13.6 | 16.8 | 18.2 | 17.7 | 13.7 | 8.9 | 3.3 | -1.5 | 7,8 |
| Opady [mm] | 24 | 23 | 26 | 35 | 56 | 71 | 73 | 61 | 44 | 35 | 37 | 32 | 517 |
| Źródło: climatebase[16] | |||||||||||||
Miasto i gmina Warka są położone naRówninie Warszawskiej,Równinie Kozienickiej,Dolinie Środkowej Wisły iDoliny Dolnej Pilicy należących do makroregionuNiziny Środkowomazowieckiej. Granicę pomiędzy Równiną Warszawską a Dolinami Środkowej Wisły i Dolnej Pilicy wyznaczają wysokie skarpy, ograniczające odpowiednio od zachodu i północy formy dolinne. Większość części miasta położona jest nawzgórzu morenowym po części Równiny Warszawskiej. Morfologia Równiny jest mało urozmaicona. Jest to płaska, silniezdenudowana powierzchnia akumulacji lodowcowej, zbudowana z glin zwałowych, osadów zastoiskowych i wodnolodowcowych zlodowacenia środkowopolskiego,stadiału Warty. Wysokość równiny sięga w granicach 120 – 130 m n.p.m. Po stronie Doliny Dolnej Pilicy teren wynosi niewiele ponad 100 m n.p.m. Dolina jest asymetryczna ze stromym brzegiem północnym wynoszącym ponad ok. 20m i posiada systemtarasów zalewowych i nadzalewowych.
Gospodarka miasta i gminy Warka ma charakter przemysłowo-rolniczy. Wśród najbardziej znaczących zakładów trzeba wskazać należący doGrupy ŻywiecBrowar Warka, grupę kapitałową Prima oraz producenta win i koncentratów owocowych – Warwin S.A. Obok dużych firm w mieście działa również wiele mniejszych prywatnych zakładów (ok. 1200 podmiotów gospodarczych). W działalności przemysłowej gminy przeważa przetwórstwo owocowe, którego bazę stanowią okoliczne uprawy jabłek, wiśni i truskawek. Warka i jej okolice to rozległe obszary sadów, które są źródłem utrzymania zdecydowanej większości tutejszych rolników.
Miasto położone jest w najważniejszym regionie uprawy i przetwórstwa jabłek w Polsce. Warka należy do regionu znanego z wpisanych nalistę produktów tradycyjnych i zarejestrowanych jakochronione oznaczenie geograficzne – produkt regionalnyjabłek grójeckich. Od 2017 roku na tereniegminy Warka organizowany jest szlak jabłkowy „Jabłkowa Warka – Owoc Naszej Pasji” dofinansowanego w ramach programu Partnerstwa PAFW[17].
Stopa bezrobocia w gminie Warka wynosiła 2,5% w tym 2,8% wśród kobiet i 2,1% wśród mężczyzn[18]. Jest ono znacznie mniejsze niż w województwie mazowieckim (4,8%)[19] i znacznie mniejsze niż średnia Polski (5,7%)[20].
Przez miasto przebiegają drogi wojewódzkie:
W ciągudrogi wojewódzkiej nr 730 na terenie miasta, znajduje się most drogowy na rzece Pilicy o konstrukcji belkowej, stalowej zespoloną z płytą żelbetową. Nosi imię hetmana Stefana Czarnieckiego. Jego długość wynosi 152 metry.
Miasto leży na trasie linii kolejowej nr8Warszawa Zachodnia –Kraków Główny, wybudowanej w 1934 roku. Połączenia zestacji obsługiwane są przezKoleje Mazowieckie orazPKP Intercity. Linia eksploatowana jest również przez pociągi towarowe. Funkcjonuje bocznica do browaru. W mieście znajduje się most kolejowy nad rzeką Pilicą. Konstrukcja zastąpiła poprzednią przeprawę w 2022 roku. W tym samym roku oddano do użytku nowy przystanek kolejowyWarka Miasto, zlokalizowany obok ulicy Lotników.
Serwisy informacyjne[edytuj |edytuj kod] | Prasa[edytuj |edytuj kod] | Radio[edytuj |edytuj kod]
| Telewizja[edytuj |edytuj kod]
|
Powyżej wymienieni Honorowi Obywatele Warki, to piloci walczący w polskim lotnictwie w czasie II wojny światowej. Honorowe Obywatelstwo Warki otrzymał również w 1984 r. 1 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego „Warszawa”.
Honorowe Obywatelstwo Warki otrzymała również w 1984 Załoga statku m/s Warka i Załoga statku m/s Kazimierz Pułaski.
 | Zobacz w indeksieSłownika geograficznego Królestwa Polskiego hasłoWarka |
| Przynależność wojewódzka | |
|---|---|
| Miasta (→) |
|
| Gminy wiejskie (→) |
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta |
|
| Osiedla (1954–72) |
|
| Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75) |
|
| Gromady (1954–72) |
|
