Wanda Halina Rutkiewicz (z domu Błaszkiewicz; ur.4 lutego1943 wPłungianach, zaginęła13 maja1992 na stokachKanczendzongi wHimalajach) – polskaalpinistka ihimalaistka, z zawoduelektronik, jedna z najwybitniejszych światowych himalaistek. Jako trzecia kobieta na świecie, pierwszaEuropejka i pierwsza osoba z Polski zdobyła szczytMount Everestu, najwyższy szczytZiemi. 23 czerwca 1986, jako pierwsza kobieta na świecie i pierwsza osoba z Polski, zdobyła szczytK2, drugi pod względem wysokości szczyt Ziemi.
Córka inżyniera Zbigniewa Błaszkiewicza i Marii z Pietkunów. Miała troje rodzeństwa: Jerzego, Michała i Janinę. PoII wojnie światowej z rodzicami i starszym bratem Jerzym, jakorepatriantka przyjechała doŁańcuta, gdzie mieszkali jej dziadkowie ze strony ojca, a potem doWrocławia[1].
Doświadczyła dwóch rodzinnych tragedii. Gdy miała 5 lat zginął jej starszy o dwa lata brat Jerzy, który rozpalił ognisko na znalezionym niewypale. Z kolei gdy miała 29 lat zamordowany został jej ojciec[potrzebny przypis].
Trenowała lekkoatletykę w klubie Parasol Wrocław[2]. W latach 1961–1965 była zawodniczką wsiatkówce[3], grała w klubie AZS Wrocław, a później do 1965 w Gwardii Wrocław[2]. Była kapitanem juniorskiej reprezentacji Polski[4][5].
Osiągnięcia Wandy Rutkiewicz stawiają ją w gronie najlepszych himalaistek w historii. O swoich wyprawach i płynących stąd przemyśleniach często pisała w czasopismach o tematyce alpinistycznej. Była zdecydowaną rzeczniczką i zdeterminowaną realizatorką wspinaczkowej samodzielności kobiet. Była też autorką lub współautorką kilku książek.
Zaginęła w maju 1992 podczas ataku szczytowego naKanczendzongę. Wraz zCarlosem Carsolio 12 maja o godz. 03:30 wyruszyli w górę z obozu IV na 7950 m. Po 12-godzinnej wspinaczce w głębokim śniegu Carsolio stanął na wierzchołku. Schodząc, napotkał Wandę na wysokości ponad 8200 metrów. Mimo braku sprzętu biwakowego, zdecydowała się przeczekać noc i kontynuować wejście następnego dnia. Według ówczesnego komunikatu Ministerstwo Turystyki Nepalu uznało prowadzenie akcji ratunkowej za praktycznie niemożliwe, a informacja o zaginięciu Polki dotarła do Polski po prawie dwóch tygodniach, 25 maja 1992[8]. Jej ciała nie odnaleziono[9].
Była dwukrotnie zamężna. W 1970 wyszła za taternika Wojciecha Rutkiewicza. Rozwiodła się z nim w 1973. Drugim jej mężem był austriacki lekarz i alpinista Helmut Scharfetter, z którym wzięła ślub w 1982 roku, a rozwiodła się w 1986[11].
Mural we Wrocławiu poświęcony Wandzie Rutkiewicz (2019)
Po śmierci Wandy RutkiewiczZbigniew Jara napisał wiersz pt.Niepokonana zadedykowany himalaistce, który został opublikowany w miesięczniku „Góry i Alpinizm”[18][19].Krzysztof Gajda napisał piosenkęEpitafium dla Wandy Rutkiewicz (alternatywna nazwaWanda Rutkiewicz) wykonywaną przezKwartet ProForma[20].
Pośmiertnie w 1994 jako jedna z trzech pierwszych osób Wanda Rutkiewicz została odznaczona Medalem im. Króla Alberta I, przyznawanym za wyjątkowe zasługi górskie przez King Albert Memorial Foundation[14].
Organizowany jest Festiwal Filmów Alpinistycznych im. Wandy Rutkiewicz[21]
Poczta Polska w 75 rocznicę urodzin w dniu 4 lutego 2018 r. wydała kartkę pocztową ze znakiem opłaty, na którym przedstawionoMount Everest, na ilustracji kartki pokazano zdjęcie Wandy Rutkiewicz podczas wspinaczki w Pirenejach w 1969 roku.
W 2018 roku, decyzją samorządu miasta Płungiany (Litwa), postanowiono upamiętnić Wandę Rutkiewicz, przemianowując ulicę jej imieniem. Wspomniana ulica to ta sama, na której stał jej dom rodzinny[23].
Teatr Polski w Bielsku-Białej wystawił 14 października 2017 roku monodram pt. „Wanda” napisany na podstawie życia Wandy Rutkiewicz. Autorką tekstu jest Wiesława Sujkowska, spektakl wyreżyserowałyMaria Sadowska i Joanna Grabowiecka, w rolę Wandy wcieliła sięAnita Jancia[24].
Muzeum Śląskie w Katowicach w 80 rocznicę urodzin Wandy Rutkiewicz i 45-lecie zdobycia przez nią Mount Everestu zorganizowało wystawę ,,Spojrzenie z góry. Archiwum Wandy Rutkiewicz", dostępną dla zwiedzających od 16 listopada 2023 do 23 czerwca 2024 roku. Kuratorkami wystawy są Katarzyna Gębarowska i Beata Lisicka[27][28].
W 2024 roku miała miejsce premiera filmuOstatnia wyprawa w reżyserii Elizy Kubarskiej, która odbyła się podczas festiwalu Millenium Docs Against Gravity[29]. Film, oparty m.in. na niepublikowanych wcześniej audio-dziennikach himalaistki, wszedł na ekrany kin 18 października 2024 r.[30][31].
↑AnnaA.KamińskaAnnaA.,Wanda. Opowieść o sile życia i śmierci. Historia Wandy Rutkiewicz., Wydawnictwo Literackie, czerwiec 2017,ISBN 978-83-08-06357-6. Brak numerów stron w książce
↑Anna Kamińska: Wanda. Opowieść o sile życia i śmierci. Historia Wandy Rutkiewicz. Wydawnictwo Literackie, 2017, s. 153, 208, 257, 266.ISBN 978-83-08-05978-4.
↑Janusz Konieczniak. Raptularz górski. „Gazeta Górska”. R. XXXII (nr 3 (127) 2024), s. 6. Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK w Krakowie. ISSN1231-7101. (pol.).
