Włodzimierz Tetmajer wraz z synami, w tymJanem KazimierzemPanteon Wielkich Polaków, polichromia na sklepieniu kaplicy królowej Zofii pw. św. Trójcy, katedra na WaweluAlegoria Polski umarłej (1909),katedra św. Mikołaja Biskupa w KaliszuPolichromia na sklepieniu prezbiteriumkościoła Bożego Ciała w BieczuCmentarz Bronowicki. Grób Włodzimierza Tetmajera i jego żony Anny oraz grób i pomnik ich syna Jana Kazimierza Przerwy-Tetmajera.Włodzimierz Tetmajer z rodzinąDworek Tetmajera w Bronowicach od 1903 w wyremontowanym dworku pofranciszkańskim powyżejRydlówki (fot. 2011)Portret Tetmajera autorstwaStanisława Wyspiańskiego (1899)
W 1890 roku ożenił się z Anną Mikołajczykówną, córką chłopa z Bronowic, gdzie zamieszkali w drewnianym, krytymstrzechą domu. Częstym gościem Włodzimierza Tetmajera w Bronowicach był poetaLucjan Rydel, który za żonę wybrał sobie siostrę Anny Tetmajerowej, Jadwigę Mikołajczykównę. Uroczystości weselne tej pary (20 listopada 1900 roku w domu Tetmajerów[7]) zostały przedstawione w dramacieWeseleStanisława Wyspiańskiego; Tetmajer został w nim uwieczniony jako Gospodarz[8]. Na osobie Włodzimierza Tetmajera wzorowana była także postać głównego bohatera noweliBajecznie kolorowa (1897) I. Maciejowskiego-Sewera[9]. Był członkiemLigi Narodowej[10].
Był członkiem WydziałuTowarzystwa Gimnastycznego „Sokół” wKrakowie w 1894[11]. W 1911 roku Włodzimierz Tetmajer został posłem doparlamentu austriackiego z ramieniaPolskiego Stronnictwa Ludowego. Członek tymczasowego zarząduPolskiego Skarbu Wojskowego w 1912[12]. W grudniu 1913 roku, w trakcie rozłamu w PSL opowiedział się po stronie orientacji solidarystycznej i niepodległościowej. Członek Wydziału FinansowegoKomisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych[13]. Był współzałożycielemPSL „Piast”. Był także współtwórcą „Strzelca” i organizował jego ćwiczenia w Bronowicach. W dniach 25–26 sierpnia 1912 roku uczestniczył w zjeździe irredentystów w Zakopanem. Wszedł do zarządu Polskiego Skarbu Wojskowego. W dniu 10 listopada 1912 roku przewodniczył obradom założycielskiego zebrania Tymczasowej Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, a następnie uczestniczył w jej pracach.
Członek Komitetu Obywatelskiego Polskiego Skarbu Wojskowego w sierpniu 1914 roku[14]. Po wybuchu wojny został delegowany do Naczelnego Komitetu Narodowego. W dniu 28 października 1918 roku wszedł w skład Polskiej Komisji Likwidacyjnej w Krakowie. W styczniu 1919 roku wyjechał na konferencję pokojową w Paryżu, gdzie wraz zMikołajem Reyem pośredniczył w negocjacjach między zespołemRomana Dmowskiego a przedstawicielamiJózefa Piłsudskiego. W okresiewojny polsko-bolszewickiej działał w Komitecie Obrony Państwa na terenie Małopolski Zachodniej jako kierownik sekcji propagandy, pełnomocnik warszawskiej Rady, a wreszcie prezes[15]. Na początku kwietnia 1919 został mianowany przez Ministra Kultury i Sztuki delegatem przy Generalnym Delegacie w Krakowie[16].
Włodzimierz Tetmajer zaprojektował także odznakę oficerską Związków Strzeleckich (tzw. parasol)[17].
Najsłynniejszym czynem politycznym Włodzimierza Tetmajera była zgłoszona przez niego rezolucja uchwalona przez Koło Polskie w parlamencie wiedeńskim, a następnie 28 maja 1917 roku przez tzw. „Koło Sejmowe” w Krakowie stwierdzająca, że jedynym dążeniem narodu polskiego jest odzyskanie niepodległej zjednoczonej Polski z dostępem do morza[18][19][20][21].
Na życzenie Józefa Piłsudskiego wszedł w składKomitetu Narodowego Polskiego w 1919 roku. Był ekspertem delegacji polskiej nakonferencji pokojowej w Paryżu w 1919 roku zajmującym się zagadnieniami politycznymi i dyplomatycznymi[23]. Był przewodniczącym Komitetu Obrony Państwowej w Krakowie od 20 sierpnia 1920 roku[24].
W 1921 roku założył wWąbrzeźnie Polski Instytut Narodowy, mający bronić spraw polskich na Pomorzu.
Aktem nominacyjnym z dnia 2 sierpnia 1921 naczelnik państwa Józef Piłsudski „na zasadzie art. 6 ustawy z dnia 4 lutego 1921 r. o ustanowieniuOrderu Odrodzenia Polski” powołał Włodzimierza Tetmajera w charakterze członka doKapituły tegoż Orderu[25].
W 1890 ożenił się z Anną Mikołajczyk[29][30]. Anna Tetmajerowa była pierwowzorem postaci Gospodyni zWesela autorstwaStanisława Wyspiańskiego[31]. Mieli córki:Jadwigę (po mężu Naimska)[32], Juliannę Annę zwaną Hanką (1893–1985, od 1923 żona mjr.Stefana Felsztyńskiego)[33][34], najmłodszą Krystynę[35][36]. Podczas II wojny światowej jego żona i najmłodsza córka Krystyna wraz z mężem inżynierem leśnikiem, zostali deportowani przez Sowietów w głąb ZSRR, a po odzyskaniu wolności żona i córka (mąż Krystyny i córeczka zmarli w ZSRR) przebywały w Persji, Indiach[35]. Do krakowskich Bronowic żona Tetmajera i córka wróciły w roku 1946. Anna Tetmajerowa tam zmarła w 1954[35]. Córka Krystyna wyszła powtórnie za mąż zaZbigniewa Skąpskiego[37], żyła w latach 1911–2009[35][38].
Od 1897 roku Włodzimierz Tetmajer był członkiemTowarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”, następnie grupy Zero, a także założycielemTowarzystwa Polska Sztuka Stosowana. W 1892 roku Tetmajer otrzymał od grona profesorskiego Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie złoty medal dla wybitnych studentów oraz roczne stypendium do Włoch. W 1893 roku obrazy artysty wysłano wraz z innymi płótnami na Wystawę światową do Chicago, a w 1894 roku do San Francisco. Zostały wyróżnione srebrnymi medalami[43]. W 1897 roku Włodzimierz Tetmajer wstąpił do wiedeńskiego stowarzyszenia artystów Secesja[44]. W 1900 roku na Wystawie światowej w Paryżu Włodzimierz Tetmajer otrzymał jeden ze srebrnych medali przyznanych polskim malarzom (m.in.Jackowi Malczewskiemu iLeonowi Wyczółkowskiemu)[45][46]. W 1909 roku wspólnie z malarzem Józefem Uprką był inicjatorem zorganizowania wystawy sztuki polskiej i czeskiej w Hodoninie na Morawach[47]. Wraz zWincentym Wodzinowskim iKasprem Żelechowskim współtworzył komitet organizacyjny Pierwszej Wystawy Niezależnych, która miała miejsce w 1911 roku – była to jedna z ważniejszych wystaw malarza, jak i ówczesnego krakowskiego środowiska artystycznego. Włodzimierz Tetmajer napisał wstęp do katalogu tej wystawy, który oceniono wówczas jako „rewolucyjny”[48]. W 1911 roku Włodzimierz Tetmajer otrzymał odAkademii Umiejętności nagrodę za całokształt działalności artystycznej[49].
Włodzimierz Tetmajer, znany z zamiłowania do tematyki wiejskiej, współpracował z Janem Styką i Wojciechem Kossakiem przy tworzeniuPanoramy Racławickiej (przede wszystkim przy malowaniu postaci chłopów i scen rodzajowych wokół Dziemięrzyc)[50][51].
Działalność literacka Włodzimierza Tetmajera obejmuje m.in. tom utworów proząNoce letnie[52] (wyd. 1902, m.in. opowiadanieW noc majową), poemat epickiRacławice (wyd. 1916), tom utworów publicystycznychSilva rerum (wyd. 1914), tom poezjiMarsz Skrzyneckiego (wyd. 1916) oraz poświęcony pamięci porucznika 8 pułku ułanówJana Kazimierza Przerwy-Tetmajera[53], który poległ 28 lipca 1920 pod Stanisławczykiem w czasie wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku, tom poezjiPrzeznaczenie. Syna mojego pamięci (wyd. pośmiertnie, 1926). Dramat Tetmajera pt.Piast, drukowany we fragmentach wEpitaphium Ignacego Maciejowskiego Sewera (druk UJ 1902), został wystawiony w 1916 na scenie Teatru Miejskiego w Krakowie za dyrekcji L. Rydla[54].
Włodzimierz Tetmajer opracowałGody i Godnie Święta, czyli okres Świąt Bożego Narodzenia w Krakowskiem wydane w 1898 roku przez Komisję Antropologiczną Akademii Umiejętności w Krakowie oraz wydany w 1907 rokuSłownik bronowicki (Zbiór wyrazów i wyrażeń używanych w Bronowicach pod Krakowem)[55].
Włodzimierz Tetmajer projektował scenografie do przedstawień Teatru Miejskiego w Krakowie:Złotej Czaszki,Kordiana (1899) iSnu srebrnego Salomei (1900) J. Słowackiego,Betlejem polskiego L. Rydla (1905),Rycerzy północy H. Ibsena (1907) iKościuszki pod Racławicami W. L. Anczyca (1911)[56], a także robił ilustracje do książek m.in. doGalicji przedstawionej słowem i ołówkiem (1892) oprac. przez B. Limanowskiego[57],Biedronie Sewera (wyd. nakładem K. Grendyszyńskiego, Petersburg 1896),Poezyi Katulla (wyd. Druk W. L. Anczyca, Kraków 1898),Zawiszy Czarnego K. Tetmajera (wyd. Gebethner i Spółka, 1901),Betleem Polskiego L. Rydla (wyd. D. E. Friedlein, Kraków 1906).
Włodzimierz Tetmajer walnie przyczynił się do rozwinięcia talentuAntoniego Kucharczyka – wiejskiego poety-samouka. Napisał też przedmowę do jego książki.
Włodzimierz Tetmajer został patronem Szkoły Podstawowej nr 50 w Krakowie –Bronowicach Małych[58].
Fundacja im. Karola Eugeniusza Lewakowskiego, pierwszego prezesa Polskiego Stronnictwa Ludowego, ustanowiła Nagrodę im. Włodzimierza Tetmajera. Laureatami nagrody byli m.in. Elżbieta i Zbigniew Konstanty, Maria Rydlowa (kustosz Muzeum w Bronowicach) i Janusz Gmitruk (dyrektor Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego)[59].
12 grudnia 2013Sejm Rzeczypospolitej Polskiej podjął uchwałę[60] w sprawie uczczenia pamięci Włodzimierza Przerwy-Tetmajera w 90. rocznicę jego śmierci[61][62].UchwałąSenatu RPX kadencji z 29 listopada 2022, rok 2023 ustanowiono „Rokiem Włodzimierza Przerwy-Tetmajera”[63] w związku z 100. rocznicą jego śmierci[64].
Krzyż Oficerski Odrodzenia Polski - za zasługi, położone dla Rzeczypospolitej Polskiej na polu działalności artystycznej i obywatelskiej (13 lipca 1921, jako jeden z pierwszych 15 osób odznaczonych Orderem Odrodzenia Polski)[65][66]
Gwiazda Górnośląska – pośmiertnie - za udział w powstaniach na Górnym Śląsku w dowód uznania zasług położonych w walkach o wieczyste prawa Śląska piastowskiego (maj 1931)[71]
↑Józef Dużyk, „Sława, Panie Włodzimierzu. Opowieść o Włodzimierzu Tetmajerze”, wydanie II poszerzone, Fundacja im. Włodzimierza Tetmajera, Wydawnictwo „Czuwajmy”, Kraków 1998, s. 364, 366.
↑Krystyna Jabłońska, „Ostygłe emocje”, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1987, s. 198–212.
↑J. Dużyk, „Sława, Panie Włodzimierzu. Opowieść o Włodzimierzu Tetmajerze”, Wyd. II poszerzone, Wydawnictwo „Czuwajmy”, Kraków 1998, s. 60, 63.
↑M. Czapska-Michalik, „Włodzimierz Tetmajer 1862–1923”, Wyd. Edipresse Polska S.A., Warszawa 2007, s. 90–91.
↑L. Pośpiechowa, „Twórczość literacka Włodzimierza Tetmajera”, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1974, s. 16.
↑„Dwory polskie. Najpiękniejsze posiadłości ziemskie”, tekst: M. Pielesz, redaktor prowadzący: D. Konior, wyd. II, Wydawnictwo Dragon Sp. z o.o., Bielsko-Biała 2011, s. 44–45.
↑Tadeusz Boy-Żeleński, „Plotka o «Weselu» Wyspiańskiego”, w: „Boy o Krakowie”, opr. Henryk Markiewicz, wyd. II przejrzane i uzupełnione,Wydawnictwo Literackie, Kraków 1974, s. 379–395.
↑Epoki literackie 8. Modernizm, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 249.
↑Stanisław Kozicki,Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1964, s. 586.
↑Pamiętnik Sokoła Krakowskiego 1885-1896, Kraków 1896, s. 38.
↑Wanda Kiedrzyńska, Powstanie i organizacja Polskiego Skarbu Wojskowego 1912–1914, w: „Niepodległość”, t. XIII zeszyt 1 (33), 1936, s. 84.
↑Wanda Kiedrzyńska, Powstanie i organizacja Polskiego Skarbu Wojskowego 1912–1914, w: „Niepodległość”, t. XIII zeszyt 1 (33), 1936, s. 94.
↑Józef Musiałek, Rok 1914. Przyczynek do dziejów brygady Józefa Piłsudskiego, Kraków 1915, s. 20.
↑R. Węgrzyniak, „Encyklopedia «Wesela» Stanisława Wyspiańskiego”, wyd. Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, Kraków 2001 r., s. 147.
↑„Legenda Legionów. Opowieść o Legionach oraz ludziach Józefa Piłsudskiego”, opr. zbiorowe, wyd. Demart SA, Warszawa 2008, s. 14, 382.
↑J. Dużyk,Sława, Panie Włodzimierzu. Opowieść o Włodzimierzu Tetmajerze, „: Wydawnictwo „Czuwajmy”, 1998, wyd. II poszerzone, s. 310–313.
↑„Powstanie II Rzeczypospolitej: wybór dokumentów 1866–1925” pod red. Haliny Janowskiej i Tadeusza Jędruszczaka, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1981, s. 340.
↑Janusz Cisek, Marek Cisek, „Do niepodległości”, wyd. Świat Książki, Warszawa 2008, s. 22.
↑Włodzimierz Tetmajer (Wspomnienie pozgonne), w:Tygodnik Illustrowany z 12 stycznia 1924, s. 23.
↑Rok 1918 we wspomnieniach mężów stanu, polityków i wojskowych, Warszawa 1987, s. 32.
↑Eugeniusz Romer, Pamiętnik Paryski 1918–1919. przypisy Andrzej Garlicki, Ryszard Świętek, t. I Wrocław 2010, s. 16, 25.
↑Obrona państwa w 1920 roku, Warszawa 1923, s. 475.
↑Włodzimierz Przerwa-Tetmajer „W noc wigilijną”, opracowanie i wstęp Józef Dużyk, Biblioteka Stowarzyszenia Autorów Polskich tom III, seria: Nieznane rękopisy, Prowincjonalna Oficyna Wydawnicza „Exartim”, Bochnia – Kraków 1992, s. 14 (fotokopia aktu nominacyjnego).
↑Stanisław A. Młodzianowski, „Pogrzeb ś.p. Włodzimierza Tetmajera” w: „Bronowickie zeszyty historyczno-literackie. Zeszyt 18. Numer poświęcony Włodzimierzowi Tetmajerowi z okazji 80 rocznicy śmierci”, Towarzystwo Przyjaciół Bronowic, Kraków listopad 2003 r., s. 44–45.
↑„Malarstwo polskie”, kierownik red. encyklopedii PWN Danuta Borowska-Mostafa, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 2009, s. 156.
↑Beata Jankowiak-Konik, „Poznajemy. Malarstwo polskie”, wyd. Demart SA, Warszawa 2011, s. 46–49.
↑Kazimierz Kuczman, „Wawel. Przewodnik z fotografiami Janusza Podleckiego”, Wydawnictwo „Karpaty” – Andrzej Łączyński, Kraków 1999, s. 103.
↑Ks. Józef Andrzej Nowobilski,Sakralne malarstwo ścienne Włodzimierza Tetmajera, Fundacja im. Włodzimierza Tetmajera, Wydawnictwo „Czuwajmy”, Kraków 1994.
↑Anna M. Drexlerowa, Andrzej K. Olszewski, „Polish Participation in World Exhibitions 1851–2005”, wyd. Ministry of Culture and National Heritage, Warszawa 2008, s. 215, 216, 218.
↑Magdalena Czapska-Michalik, „Włodzimierz Tetmajer [1862–1923]”, wyd. Edipresse Polska S.A., Warszawa 2007, s. 91.
↑Lidia Ciborowska, „Wystawa światowa w Paryżu w 1900 r.”, artykuł pochodzi z numeru 2 czasopisma „Wiadomości historyczne” (wydanie marzec/kwiecień 2010).
↑Anna M. Drexlerowa, Andrzej K. Olszewski, „Polish Participation in World Exhibitions 1851–2005”, wyd. Ministry of Culture and National Heritage, Warszawa 2008, s. 248.
↑„Malarstwo polskie. Modernizm”, studium wprowadzające napisał Wiesław Juszczak; noty biograficzne i katalog oprac. Maria Liczbińska, AURIGA, Oficyna Wydawnicza Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe w Warszawie, Warszawa 1977 r., s. 351.
↑Beata Pranke, „Nurt chłopomanii w twórczości Stanisława Radziejowskiego, Ludwika Stasiaka, Włodzimierza Tetmajera, Wincentego Wodzinowskiego i Kacpra Żelechowskiego”, Praca powstała w Zakładzie Historii Sztuki Nowoczesnej na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2003, s. 23.
↑M. Czapska-Michalik, „Włodzimierz Tetmajer [1862–1923]” w ramach serii „Kolekcja: ludzie, czasy, dzieła”, wyd. Edipresse Polska S.A., 2007 r., s. 91.
↑Romuald Nowak, „Panorama Racławicka. The Racławice Panorama. Das Panorama von Racławice”,Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Wrocław 2008, s. 9.
↑Beata Jankowiak-Konik, „Poznajemy. Malarstwo polskie”, wyd. Demart SA, Warszawa 2011 r., s. 44.
↑M. Czapska-Michalik, „Włodzimierz Tetmajer [1862–1923]”, w ramach serii: „Kolekcja. Ludzie, czasy, dzieła”, wyd. Edipresse Polska S.A., Warszawa 2007, s. 85.
↑R. Węgrzyniak, „Encyklopedia Wesela Stanisława Wyspiańskiego”, wyd. Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, Kraków 2001 r., s. 147.
↑M. Czapska-Michalik, „Włodzimierz Tetmajer [1862–1923]”, w ramach serii: „Kolekcja. Ludzie, czasy, dzieła”, wyd. Edipresse Polska S.A., Warszawa 2007, s. 62.
↑Wojciech Hausner „Włodzimierz Przerwa-Tetmajer – o patronie szkoły notatka dla ucznia” w „Bronowickie Zeszyty Historyczno-Literackie. Zeszyt 18. Numer poświęcony Włodzimierzowi Tetmajerowi z okazji 80 rocznicy śmierci”, Towarzystwo Przyjaciół Bronowic, Kraków, listopad 2003 r.
↑J. Dużyk,Sława, Panie Włodzimierzu. Opowieść o Włodzimierzu Tetmajerze, Kraków: Wydawnictwo „Czuwajmy”, 1998, wyd. II poszerzone, wkładka przed s. 193 (fotokopia pisma Przewodniczącego Komitetu Krzyża i Medalu Niepodległości).
↑J. Dużyk, „Sława, Panie Włodzimierzu. Opowieść o Włodzimierzu Tetmajerze”, wyd. II poszerzone, Wydawnictwo Czuwajmy, Kraków 1998, ilustracja nr 31 (fotokopia dyplomu).
Jan Czernecki,Włodzimierz Tetmajer, seria:Współczesne malarstwo polskie, z. II, Kraków” Nakładem J. Czerneckiego w Wieliczce, Druk: W. L. Anczyca i Spółki, 1911.
Tadeusz Dobrowolski,Nowoczesne malarstwo polskie, t. II, Wrocław – Kraków:Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1960, s. 324–332.
Tadeusz Dobrowolski,Malarstwo polskie ostatnich dwustu lat, wyd. III, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, 1989, s. 228–230.
Józef Dużyk,Sława, Panie Włodzimierzu. Opowieść o Włodzimierzu Tetmajerze, wyd. II poszerzone, Kraków: Fundacja im. Włodzimierza Tetmajera, Wydawnictwo „Czuwajmy”, 1998.
S. Dziedzic,Włodzimierz Tetmajer, [w:]Historia Literatury Polskiej, t. VII:Młoda Polska, cz. 2, red. dr A. Skoczek, Bochnia–Kraków–Warszawa: Wydawnictwo SMS, 2006, s. 339–362.
Julian Krzyżanowski,Neoromantyzm polski 1890–1918, wyd. 3, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1980, s. 432.
Ks. Józef Andrzej Nowobilski,Włodzimierz Tetmajer, Kraków: Fundacja im. Włodzimierza Tetmajera, Wydawnictwo Czuwajmy, 1998.
Ks. Józef Andrzej Nowobilski,Sakralne malarstwo ścienne Włodzimierza Tetmajera, Fundacja im. Włodzimierza Tetmajera, Wydawnictwo Czuwajmy, Kraków 1994.
Leokadia Pośpiechowa,Twórczość literacka Włodzimierza Tetmajera, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: nakł. Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1974.
.jpg)
.jpg)
_(3532251990).jpg)
.jpg)
