NazwaWłochy pochodzi odceltyckiegoplemieniaWolków zamieszkującego wstarożytności tereny południowejFrancji (prowincjiGallia Narbonensis). Wjęzykach germańskich nazwa tego ludu przyjęła się jakoWalh („obcy”). Następnie została ona zapożyczona przez polszczyznę w formieWałch lubWołch, która na zasadzie przestawkifonetycznej przybrała formęWłoch. WkrótceWłochami zaczęto określać mieszkańców całegoPółwyspu Apenińskiego. Z kolei formą wyrazuWłoch w liczbie mnogiej nazwano państwo zajmujące ten półwysep. Nazwa bałkańskiej grupy etnicznej –Wołochów – ma tę samą etymologię.
NazwaWłochy lub podobne używana jest wpolszczyźnie oraz wjęzykach łużyckich (Włóska,Włoska), a historycznie także wczeskim (Vlachy). W innych językach nazwa Włoch (m.in. po włosku) jest wyrażona mniej lub bardziej przekształconą formą nazwyItalia. WPolsce termin ten jest również powszechnie używany, lecz najczęściej jako określenie terenu dzisiejszych Włoch w dawnych wiekach[4].
Wepoce żelaza tereny Włoch zamieszkiwaliLigurowie iSykulowie, a także liczne inne plemiona italskie, celtyckie i iliryjskie. W okresie starożytności tereny Włoch znalazły się pod panowaniemRzymian. Przed okresem rzymskim tereny Włoch były zamieszkiwane przezFenicjan i Greków. Od średniowiecza doRisorgimento, pomimo żePółwysep Apeniński był spójny pod względem językowym i kulturowym, jego historia składała się z dziejów niezależnych republik i księstw oraz obcych posiadłości i stref wpływów. W 1861 roku doszło dozjednoczenia ziem włoskich, w wyniku którego powstałoKrólestwo Włoch, na którego tronie zasiadłWiktor Emanuel II. W początkachXX wieku Włochy stały się państwem faszystowskim.
Podczas drugiej wojny światowejBenito Mussolini postanowił zachować neutralność. Nie był do końca przekonany, czy przyłączyć się do wojny, lecz sukcesy Trzeciej Rzeszy przekonały go, by szybko działać, gdyż kolonie francuskie i brytyjskie (np. Algieria, Tunezja, Egipt czy Indie) zostaną szybko zdobyte. Dlatego 10 czerwca 1940 roku Włochy dołączyły do wojny po stronie Niemiec. We wrześniu tego roku Królestwo Włoch,Trzecia Rzesza orazCesarstwo Wielkiej Japonii podpisały tzw.pakt trzech. 28 października, podrugim arbitrażu wiedeńskim, głównie na skutek chęci zrealizowania idei przywróceniaCesarstwa Rzymskiego, Mussolini i jego wojska wkroczyły do Grecji. Włoski atak został odparty, a Grecy do końca grudnia 1940 roku zajęli połowę Albanii. W tym samym czasie w Afryce Włosi zostali zepchnięci aż doEl Agheila. W lutym przybyłAfrika Korps pod dowództwemErwina Rommla. Punktem zwrotnymkampanii afrykańskiej byłaII bitwa pod El Alamein. W lipcu 1943 rokualianci desantowali się na Sycylii, a w maju 1945 Włochy zostały zdobyte.
Obie izby parlamentu wybierane są w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Jest 27 sztucznie wytyczonych okręgów w wyborach do Izby Deputowanych, a w wyborach do Senatu okręgami są regiony.
Głową państwa jestPrezydent Republiki wybierany na 7-letnią kadencję przez Zgromadzenie Narodowe – wspólnie obradujące obie izby parlamentu, wraz z reprezentantami regionów (1 zValle d’Aosta, z pozostałych 19 regionów po 3).
Ustrój państwa można określić jako odmianę systemuparlamentarnego, w której wzmocniono jednak rolę prezydenta – dysponuje on na przykład swobodnym prawem desygnowania premiera – co jest istotne w systemie wielopartyjnym; w przypadku dymisji rządu może jej nie przyjąć i rozwiązać parlament.
System polityczny panujący we Włoszech powszechnie zaliczany jest do mało stabilnych. Zaprzysiężony w październiku 2022rząd Giorgii Meloni jest 68. rządem po zakończeniuII wojny światowej[5].
Włoski system należy dowielopartyjnych. Scena polityczna jest mocno rozdrobniona, jednak aktualnie najważniejsze partie skoncentrowane są w dwóch obozach – rządzącej koalicji centroprawicowej, w skład której wchodząBracia Włosi,Liga (wł.Lega),Forza Italia i mniejsi sojusznicy oraz w pozostającej w opozycji do rządu koalicji centrolewicowej złożonej zPartii Demokratycznej (wł.Partito Democratico) i pomniejszych sojuszników. W parlamencie zasiadają także przedstawiciele antyestablishmentowegoRuchu Pięciu Gwiazd, liberalnej Akcji – Italia Viva.
Całkowita granica lądowa Włoch wynosi 1932,2 km. Sąsiadują zFrancją – 488 km granicy,Szwajcarią – 740 km,Austrią – 430 km iSłowenią – 232 km. Wewnątrz terytorium Włoch znajdują się ponadto dwa państwaenklawy:San Marino (39 km granicy) iWatykan (3,2 km).Wyspy Pelagijskie to skrawek włoskiego terytorium położony blisko kontynentuAfryki, pod względem fizycznogeograficznym należący do tej części świata.Linia brzegowa jest dość dobrze rozwinięta, długość wybrzeża wynosi aż 7600 km. Oblewają je wody kilku akwenówMorza Śródziemnego:Morze Liguryjskie,Morze Tyrreńskie,Morze Jońskie iMorze Adriatyckie. Zachodnie wybrzeże półwyspu jest rozczłonkowane wieloma zatokami (Gaecka,Neapolitańska,Salerno) i skalistymi przylądkami. Na północy i południu wybrzeże jest przeważnie górzyste, zaś w części środkowej – nizinne. Wybrzeże wschodnie, adriatyckie jest w większości wyrównane z wąskim pasem nizin nadmorskich, na południowym wschodzie leży szerokaZatoka Tarencka i nizinnyPółwysep Salentyński. Łączna powierzchnia wysp włoskich wynosi około 50 tys. km² (1/6 pow. kraju), największe z nich to Sycylia (25,4 tys. km²) i Sardynia (23,8 tys. km²). GórzystaSycylia, oddzielona od Półwyspu Apenińskiego wąskąCieśniną Mesyńską, stanowi przedłużenieApeninów.
Na obszarze Włoch znajdują się dwa łańcuchy górskie, są toAlpy na północy iApeniny ciągnące się niemal całej długości Półwyspu Apenińskiego, którego nazwa wzięła się od tychże gór. Alpy stanowią wygięty ku północy łuk, którym biegnie północna granica Włoch. Góry i wyżyny stanowią około 77% powierzchni kraju. Najwyższym punktem Włoch jest Monte Bianco di Courmayeur (4748 m n.p.m.), położony w najwyższymmasywieEuropy –Mont Blanc.
Duża rozciągłość południkowa kraju, równoleżnikowy (Alpy) i południkowy (Apeniny) przebieg łańcuchów górskich, stanowiących bariery klimatyczne, oraz bliskość Afryki – powodują znaczne zróżnicowanie klimatu. Włochy niemal w całości leżą w strefie klimatu podzwrotnikowego, w jegośródziemnomorskim typie, wyjątek tu stanowi centralna część Niziny Padańskiej, gdzie większy wpływ makontynentalizm.Klimat umiarkowany występuje w pasie Alp, gdzie charakterystyczną cechą jest występowanie piętrowości klimatycznej. Wysoko w Alpach panujegórska odmiana klimatu, a w najwyższych partiach – typowy klimat alpejski o cechach zbliżonych dosubpolarnego.
Terytorium Włoch należy do zlewiska Morza Adriatyckiego, Tyrreńskiego oraz Liguryjskiego i Jońskiego. Sieć rzeczna Włoch jest gęsta, zwłaszcza w części północnej, odwadnianej przezPad – najdłuższą rzekę Włoch (652 km). Pad na długości około 600 km płynie przez Nizinę Padańską, gdzie jest zasilany zasobnymi w wodę dopływami alpejskimi (Ticino,Adda,Oglio i inne) oraz apenińskimi (najdłuższyTanaro). Z Alp do Morza Adriatyckiego spływa takżeAdyga (długość 410 km) iPiawa. Na Półwyspie Apenińskim i wyspach rzeki są krótkie, o wysokich jesienno-zimowych stanach wód i bardzo niskich w okresie letnim. Podczas lata część z nich całkowicie wysycha. Najdłuższe rzeki Półwyspu Apenińskiego to:Tyber (405 km),Arno,Reno,Ombrone iVolturno, Sycylii –Salso, Sardynii –Tirso.
Według danych z 2014 r. Włochy są ósmą gospodarką świata i czwartą gospodarką Europy[7].
Włochy zajmują pierwsze miejsce na świecie w produkcji win (zaraz po nich jest Francja); duży udział mają też w zbiorze winogron. Kraj jest wysoko rozwinięty. Górnictwo odgrywa coraz mniejszą rolę z powodu wyczerpania złóż. Największe znaczenie ma przemysł środków transportu. Istotny jest przemysłmotoryzacyjny – Włosi produkują między innymi samochody markiFiat,Ferrari,Maserati,Iveco,Lancia,Alfa Romeo,Pagani iLamborghini, jak również wysokiej klasy motocykleDucati. Duży udział w gospodarce Włoch ma rolnictwo i przetwórstwo żywności, przemysł odzieżowy, a także branża turystyczna.
W 2015 roku kraj ten odwiedziło 50,7 mln turystów (4,4% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 39,449 mlddolarów. Tym samym Włochy znalazły się na 5. miejscu na świecie pod względem liczby przybywających turystów i na 7. miejscu pod względem przychodów z turystyki[8].
Na potrzeby obsługi ruchu turystycznego zbudowano ogromną liczbę obiektów noclegowych, restauracji i barów, a coroczne wydatki promocyjne i reklamowe wynoszą ponad 230 mln euro. Baza noclegowa osiągnęła 2 mln łóżek w obiektach o rozmaitym standardzie. Włochy jako jeden z nielicznych krajów basenu Morza Śródziemnego przez cały rok czerpie dochody z turystyki. W sezonie wakacyjnym ruch turystyczny skupia się wokół miejscowości nadmorskich i jezior (głównie jezioro Garda, jezioro Como i jezioro Maggiore), natomiast zimą chętnie odwiedzane są alpejskie kurorty narciarskie. Przez cały rok trwa także turystyka miejska. Tylko trzy włoskie miasta: Rzym, Wenecję i Mediolan każdego roku odwiedza po 7 milionów turystów[9].
Włochy należą do najludniejszych państwEuropy (czwarte miejsce na kontynencie) o wysokiej, lecz zróżnicowanej gęstości zaludnienia. Na 1 km² przypada średnio prawie 200 osób, ale w niektórych regionach wskaźnik ten jest znacznie wyższy, np. w Lombardii wynosi on ok. 388 mieszk./km², w Ligurii – 291, w Lacjum – 303, a w Kampanii – nawet 425. Wyraźnie słabiej zaludnione są obszary na południu: Basilicata – tylko 60 mieszk./km², a Moliza – 73; wysoką gęstość zaludnienia ma zaś Apulia – 209 osób na km². Najrzadziej zaludniona jest wysokogórska Dolina Aosty – 38. Z dwóch głównych wysp Sycylię zasiedla 195 mieszk./km², a Sardynię zaledwie 68 mieszk./km².
Włochy, mające niegdyś jeden z wyższych wskaźników przyrostu naturalnego wEuropie, od piętnastu lat borykają się z przewagą zgonów nad urodzeniami. W 2015 wskaźnik urodzeń na 1000 mieszkańców wyniósł 8,74, zaś zgonów 10,19[10], co dało naturalny ubytek ludności na poziomie 0,4 promila. Obecnie dzięki imigrantom przybywającym z różnych stron świata pragnących zalegalizować swój pobyt, liczba ludności kraju ciągle wzrasta. W 2017 przekraczała 60 mln[2]. Dzięki znacznemu postępowi medycyny oraz opieki zdrowotnej Włochy szczycą się jednym z najniższych wskaźników śmiertelności niemowląt, który spadł poniżej 5 na 1000 urodzeń żywych (3,29 na 1000 urodzeń, 3,49 dla chłopców i 3,08 dla dziewcząt[10]) oraz najdłuższym – poSzwecji przeciętnym trwaniem życia spośród wszystkich krajówUE; mężczyźni żyją średnio 78,5 lat, zaś kobiety 82,7 lat (dane z 2003 roku).
Struktura wiekowa ludności wykazuje szybki wzrost udziału ludności starszej niż 65 lat (poprodukcyjnej) i jednocześnie spadek udziału dzieci i młodzieży w ogólnym zaludnieniu kraju. W 2003 roku osoby mające 19 lat i mniej stanowiły 18,9% ogółu mieszkańców, od 20 do 39 lat – 29,7%, w wieku od 40 do 64 lat – 32,4% i w wieku 65 lat i powyżej aż 19,0%.
W 2009 roku około 21,1% Włoszek w wieku 40–44 lat nie miało potomstwa (w 1990 było to nieco ponad 10%), w 2009 u mężczyzn w tym samym wieku odsetek ten wyniósł 30,8%[11]. Według szacunków z 2015 roku na jedną kobietę przypadało 1,43 narodzonego dziecka; pod tym względem Włochy zajęły 208. miejsce na świecie[10].
W 2014 rokubezrobocie wyniosło 12,7% społeczeństwa, w 2013 – 12,2%[10].
Struktura zatrudnienia była następująca (w procentach; dane za lata 2003/1990): przemysł 24,6/26,8, budownictwo 6,9/7,3, handel 15,4/14,8, transport i łączność 6,2/5,9, rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo 4,8/8,3, inne działy gospodarki 42,1/36,9.
Włochy należą do krajów o najwyższym w świecie poziomie edukacji, czego przejawem jest bardzo duża liczba studentów wynosząca w 2003 roku 1,86 mln, czyli 32,6 na tysiąc mieszkańców; w największych ośrodkach akademickich jakRzym,Mediolan,Turyn,Neapol,Padwa czyBolonia z najstarszymuniwersytetem na świecie studiuje po kilkadziesiąt tysięcy osób. W tym samym roku użytkownikami komputerów było 15,7 mln osób.
Wskaźnik urbanizacji rośnie powoli ze względu na ostre tempo wyludniania się największych miast i przenoszeniem się ludności na przedmieścia – formalnie wiejskie. Statystyka włoska ponadto nie publikuje oficjalnych danych o zespołach miejskich, tylko o gminach w ich ścisłych granicach administracyjnych, niezależnie od statusu prawnego. W 2003 roku wmiastach mieszkało prawie 68% ludności, przy czym wskaźnik koncentracji ludności w największych miastach jest wyraźnie mniejszy niż w innych podobnej wielkości krajachUnii. Od połowy lat 80.XX w. Włochy notują znaczny napływ imigrantów, głównie z Albanii (Apulia), krajów arabskich północnej Afryki oraz Ameryki Południowej, którzy zasiedlili zwłaszcza Rzym i jego peryferia oraz okoliceMediolanu iTurynu, a także inne miasta na północy kraju. Liczba imigrantów w 2003 roku wyniosła 1,126 mln, czyli 2% ludności, z czego około 32 tysiące stanowili Polacy. Wspomniana migracja ludności większych miast jest bardzo ciekawym zjawiskiem powodującym – niekiedy drastyczny – spadek zaludnienia głównych miast na rzecz osiedli podmiejskich.
Włochy dopiero w latach 80. XX wieku stały się krajem będącym celem wielu imigrantów. Obecnie nielegalna imigracja stanowi duży problem dla rządu włoskiego, bowiem kraj ten posiadalinię brzegową o długości 7600 km, którą trudno jest zupełnie uszczelnić. Każdego roku przybywają tutaj tysiące imigrantów zAfryki,Chin,Indii,Turcji,Filipin,Albanii i innych. Dziesiątki ludzi ginie podczas ciężkiej morskiej przeprawy. W samym roku 2005 do Włoch przybyło około 1 miliona nielegalnych imigrantów. W sumie na wyżej wymienione państwa przypada 38% spośród ogółu przyznanych pozwoleń na stały pobyt.
Duży wpływ na liczbę imigrantów przybywających do Włoch mają uchodźcy; takie wydarzenia jak konflikty na Bałkanach czy w basenie Morza Śródziemnego nie pozostają bez wpływu na ruchy imigracyjne. W 2005 roku zanotowano 95 500 wniosków o azyl. W obecnych czasach coraz większy napływ ludności napływa tutaj z takich krajów jak:Afganistan,Iran czyIrak.Oczywistym wydaje się fakt, iż sprawa imigracji legalnej i nielegalnej będzie ciągle powracać, ponieważ mimo że obecnie imigranci stanowią około 2,5% społeczeństwa włoskiego, ich liczba ciągle rośnie. W 2007 włoski rząd oszacował, że w kraju żyje już ponad 1 milionmuzułmanów. Innymi licznymi grupami imigrantów mieszkających we Włoszech są:obywatele dawnej Jugosławii (800 tys.),Albańczycy (~500 tys.),Azjaci (360 tys.),Rumuni (320 tys.),ludność z Europy Wschodniej (300 tys.),ludność z Ameryki Południowej (280 tys.),Afrykańczycy (220 tys.),Francuzi (180 tys.),Chińczycy (140 tys.),Ukraińcy (107 tys.),Niemcy (100 tys.),Polacy (60 tys.) oraz pozostałe grupy ludzi, których liczba ogółem szacowana jest na około 270 tys.
W 2015 najliczniejszą grupę uchodźców napływających do Włoch stanowiliSyryjczycy,Libańczycy orazErytrejczycy, podstawowym motywem emigracji jest wojna i przemoc w kraju rodzimym[12].
Prawie całą ludność stanowiąkatolicy – 87,6% (licząc wszystkich ochrzczonych), z których niewielu regularnie praktykuje. Przez długi czas o stanie praktyk religijnych obowiązywały dane, że około 30% Włochów uczestniczy w niedzielnych nabożeństwach przynajmniej raz w tygodniu, a kolejne 20% przynajmniej raz w miesiącu. Dane te pochodziły z ośrodków sondażowych, w których respondenci sami określali własne zaangażowanie religijne. Jednakże badania przeprowadzone przez Patriarchat Wenecji w 619 kościołach wykazały, że jedynie 15% wiernych każdej niedzieli uczestniczy we mszach, a 8% przynajmniej raz w miesiącu, co daje razem 23%[13]. W północnej części kraju (włoskiTyrol) żyje kilkadziesiąt tysięcyprotestantów, a w całym kraju około 650 tysięcy (1,1%), główniezielonoświątkowców. Pozostałymi największymi wspólnotami chrześcijańskimi sąprawosławni (2,3%) iŚwiadkowie Jehowy (0,7%). Napływ imigrantów zAlbanii ikrajów arabskich spowodował wzrost liczbymuzułmanów do 1,5 miliona (2,4%), a ich skupiskami są Apulia, Basilicata, Rzym, Genua i Mediolan. Coraz liczniejsi stają się także wyznawcy religii wschodnich, główniesikhizmu,hinduizmu ibuddyzmu (łącznie 0,7%). Ponadto wRzymie iMediolanie mieszkają znaczniejsze grupy wyznawcówjudaizmu – w sumie w całych Włoszech 44 tysiące[14]. 3,4 miliona Włochów (5,8%) formalnie nie należy do żadnej wspólnoty religijnej.
Prawie całą ludność rodzimą stanowiąWłosi, mówiący licznymidialektami i odmianamijęzyka włoskiego. Ponadto państwo włoskie uznaje istnienie następujących rodzimych mniejszości językowych:
W szkolnictwie włoskim dużą wagę przywiązuje się dointegracji młodzieży niepełnosprawnej z pełnosprawną, która jest szeroko realizowana na wszystkich szczeblach systemu szkolnego. Liceum jest nieobowiązkowe.
W 1978 roku uruchomiono we Włoszech system publicznej opieki zdrowotnej. W kraju tym przeznacza się 9% PKB na opiekę zdrowotną (średniaOECD to 8,9%). Według raportu WHO z 2000 roku, włoska służba zdrowia zajmuje drugie miejsce na świecie pod względem jakości i 3. pod względem wydajności, jeden lekarz przypada na zaledwie 176 osób[16]. Dane statystyczne dotyczące zachorowań i długości życia należą do najlepszych na świecie. Szacowana długość życia to 82 lata, odpowiednio 79 dla mężczyzn, a 85 dla kobiet, wskaźnik umieralności noworodków to 3 na 1000[17]. Według rankinguCIA z 2012 roku, włoska oczekiwana długość życia jest najwyższą wEuropie wśród dużych państw (dłuższą oczekiwaną długość życia maMonako,San Marino iAndora)[18].
Włochy są krajem prawie jednonarodowościowym. Jedynie pewne wymieszanie kultur można zauważyć na terenach przygranicznych w północnej części kraju, gdzie oprócz włoskiego obowiązują języki niemiecki, słoweński lub francuski (w zależności od graniczącego państwa). Duże zwarte skupiska osób o innej narodowości występują wPołudniowym Tyrolu, odrębnością odznaczają się zwłaszcza wyspy, a mieszkańcy Sardynii uważani są przez niektórych za odrębny naród. Jednak to właśnie Sardynia była inicjatorką zjednoczenia kraju w XIX wieku.
Rytm życia rodzinnego wyznaczony jest przez zwyczaje i tradycje religijne. Nie ma tu jednak zbyt wielu świąt ogólnonarodowych, za to jest bardzo dużo świąt lokalnych, które obchodzone są niezwykle hucznie. Najczęstszą okazją są dni patronów miejscowości. Podczas wszystkich świąt najbardziej rozpowszechnioną tradycją są procesje. Obnoszone są wtedy relikwie i podobizny świętego. Całości towarzyszy wrzawa, muzyka oraz występy, przypominające spektakl teatralny. Największe uroczystości obchodzone są podczas Wielkanocy, począwszy od Wielkiego Piątku. Wówczas to procesje przemierzają ulice i obnoszą figury ukrzyżowanego Chrystusa. Wśród uczestników wyróżniają się zakapturzone postacie w habitach, śpiewające pokutne pieśni.
Uroczystości te odbywają się głównie na zachodnim wybrzeżu Sycylii oraz w miastach południa, np. w Tarencie, Reggio. Natomiast w Wielką Sobotę przez ulice Nocera Tirinesa w Kalabrii przechodzi procesja biczowników.
Przed Bożym Narodzeniem wNeapolu odbywają się targi szopek. Tradycja żywej szopki pochodzi od św.Franciszka z Asyżu, który jako pierwszy ją stworzył.
Obchodzi się tu również dzień Wszystkich Świętych. Zwyczaje nakazują, aby w ten dzień dzieci otrzymywały prezenty od rodziców w imieniu zmarłych krewnych.
Słynny jest równieżkarnawał w Wenecji, który trwa przez pięć dni przedŚrodą Popielcową. Jest to wielka parada kostiumów i ręcznie wykonywanych masek. Na ten tydzień przyjeżdża do Wenecji wielu turystów, których głównym celem jest uczestniczenie w tych uroczystościach.
Pomimo że Włochy są państwem praktycznie jednonarodowościowym, częściej odczuwane jest ich przywiązanie do danego regionu niż do całego kraju. Odmienność poszczególnych regionów przejawia się w lokalnych tradycjach kulturowych, standardzie życia, dialektach, a także w krajobrazie.
Karnawał w Wenecji
Kultura i tradycja artystyczna Włoch wywarła ogromny wpływ na sztukę i kulturę innych krajów Europy. Niemal każdy zna takie nazwiska jakLeonardo da Vinci,Michał Anioł czyBotticelli.
Ich dzieła, często nawet niekojarzone ze swoimi autorami, weszły na stałe do kanonu sztuki: „Mona Lisa”,Kaplica Sykstyńska lubPietà. Florencja, Rzym, Wenecja to miasta, do których zdąża wielu Europejczyków chcących poznać swoje kulturowe korzenie.
Język włoski jest, pod względem słownictwa, bliskiłacinie. Współczesny włoski dużo zawdzięcza takim pisarzom, jakDante Alighieri iAlessandro Manzoni, którzy za standard obrali język wyedukowanych Toskańczyków. Dzisiaj mówi się, że najlepsza mowa tola lingua toscana in bocca romana (toskański w rzymskich ustach). Aż do niedawna obok oficjalnego języka włoskiego istniało ponad 1,5 tysiąca dialektów. Językiem włoskim na świecie posługuje się ponad 100 milionów ludzi.
Włochy uważane są za ojczyznę europejskiej muzyki artystycznej i przez wiele stuleci pełniły rolę centrum życia muzycznego w Europie. Tam najefektowniej rozwinęła się muzyka wokalna, we Włoszech powstała opera, ale także liczne gatunki muzyki instrumentalnej początek miały właśnie we Włoszech. W XVII i XVIII wieku najwięcej muzyków zatrudniano – zwłaszcza na bogatych dworach – właśnie z Włoch. Podobnie jak dzisiaj po angielsku, w całej Europie śpiewano najczęściej po włosku.
Siedemnastowieczną Italię – pisze wHistorii muzykiDanuta Gwizdalanka –szczęśliwie omijała większość nieszczęść, jakie rujnowały północną część Europy, a przede wszystkim wojny religijne. Włoscy książęta znaczną część ambicji politycznych mogli więc angażować w walkę o prestiż, prowadzoną bronią pokojową, acz czasem niemniej kosztowną od armat: spektakularnym mecenatem artystycznym[19].
Na Półwyspie Apenińskim, a zwłaszcza w Rzymie, powstały zręby liturgii, której podstawą był jednogłosowy śpiew. Pod koniec VI w. uporządkował rozmaite śpiewy liturgiczne papieżGrzegorz I i z tego powodu nosi on nazwęchorał gregoriański. W następnych stuleciach powstawały ciągle jednak nowe śpiewy, w tym sekwencje takie jakDies irae orazStabat Mater[20].
Najbardziej popularnym gatunkiem muzyki w XVI w. byłmadrygał śpiewany na ogół na 4 lub 5 głosów. Z upływem czasu stawał się coraz bardziej wirtuozowski, zwłaszcza że na najbogatszych dworach madrygały wykonywali zawodowi śpiewacy i śpiewaczki. Inny, znacznie poważniejszy charakter miała muzyka kościelna, której głównym przedstawicielem byłGiovanni Pierluigi da Palestrina, kompozytor i śpiewak papieski.
Claudio Monteverdi – najwybitniejszy kompozytor włoski z przełomu renesansu i baroku, twórca opery, mal.B. Strozzi
Ogromnie ważnym ośrodkiem muzycznym stała się w renesansieWenecja, w której rozkwitała muzyka religijna pisana dla bazyliki św. Marka, ale także świecka – komponowana na potrzeby bogatych i lubiących się bawić wenecjan. Z tego też powodu to właśnie w Wenecji rozpoczęła się efektowna historia europejskiej muzyki instrumentalnej.
Przełom stylistyczny, jaki dokonał się w muzyce eur. ok. 1600, był niemal całkowicie dziełem kompozytorów włoskich[21].
Do przełomu tego przyczyniła grupa filozofów, artystów i miłośników muzyki we Florencji zwanaCameratą, która na wzór antycznego dramatu stworzyć chciała podobny gatunek teatralno-muzyczny. „Wynalazek” ich udoskonaliłClaudio Monteverdi w Mantui i tak powstałaopera.
Opera rozkwitała przede wszystkim w Wenecji, gdzie powstały pierwsze w Europie publiczne teatry operowe. Ważny był Rzym, gdzie jednak losy sztuki zazwyczaj zależały od upodobań papieży, a wielu z nich sprzeciwiało się „grzesznej rozrywce”. Specjalnie piętnowano obecność kobiet na scenie, co spowodowało upowszechnienie się śpiewukastratów. U schyłku XVII w. prym w sztuce operowej zdobył Neapol, a przyczynił się do tego swymi dziełamiAlessandro Scarlatti. Opery w stylu neapolitańskim pisywano i wystawiano w całej Europie.
Rozkwitała też muzyka instrumentalna. Na instrumenty klawiszowe komponował m.in.Girolamo Frescobaldi. W Wenecji i Bolonii przybywało znakomitych skrzypków. W północnych Włoszech rodziny lutniczeStradivarich,Amatich,Guarnerich budowały instrumenty uważane do dzisiaj za niedoścignione. Pisywano utwory solowe (sonata da chiesa,sonata da camera),concerti grossi na orkiestry oraz koncerty dla solistów z towarzyszeniem orkiestry (najsławniejsze –Antonio Vivaldi).
Dla włoskiej muzyki barokowej najważniejsza była opera i styl koncertujący. W praktyce instrumentalnej dominowały instrumenty smyczkowe. Ideałem piękna pozostawał jednak głos śpiewaka – sprawny technicznie, lecz nade wszystko obdarzony wielką siłą wyrazu[22].
W początkach XIX w. włoscy kompozytorzy operowi nadal byli poszukiwani w całej Europie. O życiu muzycznym w Paryżu decydowałLuigi Cherubini, w Niemczech –Giuseppe Spontini. Największą karierę zrobiłGioacchino Rossini, który spopularyzował lżejsząoperę buffa, jak popularny do dzisiajCyrulik sewilski. Włochem był też najpopularniejszy wirtuoz pierwszej połowy XIX wieku –Niccolò Paganini.
W drugiej połowie XIX wieku muzyka instrumentalna wyraźnie ustępowała przed operą, w której najważniejszym twórcą byłGiuseppe Verdi. Do ogromnej popularności jego oper we Włoszech przyczyniały się akcenty patriotyczne w librettach, wspierające walkę narodu włoskiego o niepodległość. Na przełomie XIX i XX wieku włoska opera, nie tracąc światowej już teraz popularności, uległa kolejnej zmianie – powstałweryzm, który przedstawiał na scenie sceny z życia zwykłych ludzi, a nawet epizody o charakterze kryminalnym. Najpopularniejszym kompozytorem takich oper byłGiacomo Puccini.
W pierwszej połowie XX wieku we Włoszech nastąpiło ożywienie zainteresowania muzyką instrumentalną (np.Ottorino Respighi). W drugiej połowie Mediolan, w którym powstało jedno z pierwszych studiów muzyki elektronicznej, stał się ważnym ośrodkiem awangardy, której głównymi reprezentantami byli kompozytorzy (Luigi Nono,Luciano Berio).
Najpopularniejszym sportem we Włoszech jestpiłka nożna. Włosi zdobywaliMistrzostwo świata w piłce nożnej mężczyzn czterokrotnie[23] (1934,1938,1982,2006), dwukrotnie zajęli drugie miejsce (1970,1994), a raz trzecie (1990). Z kolei wMistrzostwach Europy triumfowali dwukrotnie (1968,2020), dwukrotnie zajęli w nich drugie miejsce (2000,2012), a raz trzecie (1988). Włosi mają w dorobku dużo tytułów wFormule 1 za sprawą teamuFerrari, który piętnastokrotnie zdobywał tytuły wśród kierowców i szesnastokrotnie wśród konstruktorów[24]. Włosi odnoszą też sukcesy w sportach zimowych głównie w narciarstwie alpejskim i snowboardzie oraz w biegach narciarskich, biathlonie, short tracku i łyżwiarstwie oraz saneczkarstwie, co sprawia, że co roku we Włoszech odbywają się zawody najwyższej rangi w tych dyscyplinach. Posiadają również wiele ośrodków i obiektów sportowych zarówno rekreacyjnych, nastawionych na turystów, jak i specjalistycznych, przeznaczonych dla profesjonalistów. Także w sportach letnich sportowcy i zespoły tego kraju osiągają wartościowe wyniki zarówno na arenach europejskich, jak i światowych.
↑Naddniestrzańska Republika Mołdawska nie jest uznawana przez żadne w pełni suwerenne państwo.
↑Republika Kosowa jednostronnie ogłosiła niepodległość, którajest uznawana przez 97 ze 193 państw członkowskich ONZ. Obecnie działa tam specjalna misja Unii Europejskiej –EULEX.
.svg)
%2c_Kolosseum_--_2024_--_0610.jpg)
.JPG)
.jpg)
.jpg)
_Doge%2527s_Palace_and_campanile_of_St._Mark%2527s_Basilica_facing_the_sea.jpg)
.svg)
.svg)
.jpg)
.jpg)
.svg)
