 | |||
| Data i miejsce urodzenia | 17 grudnia 1897 | ||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 10 lutego 1962 | ||
| Narodowość | |||
| Dziedzina sztuki | |||
| Epoka | |||
| Muzeum artysty | Muzeum Władysława Broniewskiego w Warszawie (ekspozycja czasowo zamknięta) | ||
| Ważne dzieła | |||
| |||
| Odznaczenia | |||
         | |||
| |||
| |||
 | |
 kapitan | |
| Data i miejsce urodzenia | 17 grudnia 1897 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 10 lutego 1962 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby | 1915–1922, 1939, 1941–1945 |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Jednostki | |
| Główne wojny i bitwy | |
Władysław Kazimierz Broniewski herbuLewart,ps. „Orlik” (ur.17 grudnia1897 wPłocku, zm.10 lutego1962 wWarszawie) –polskipoeta itłumacz literacki, autor lirykirewolucyjnej,patriotycznej,żołnierskiej iautobiograficznej; żołnierzLegionów Polskich, uczestnikwojny polsko-bolszewickiej, odznaczony Krzyżem SrebrnymOrderu Virtuti Militari (1921) orazOrderem Budowniczych Polski Ludowej (1955). Był określany jako „najwybitniejszy reprezentant polskiej poezji rewolucyjnej, stanowiącej artystyczny wyraz walki politycznejproletariatu”[1].
Urodził się w inteligenckiej rodzinie szlacheckiej o tradycjach patriotycznych. Był synem Antoniego i Zofii z Lubowidzkich; miał dwie starsze siostry – Zofię i Janinę[2]. Dziadek Jan Bonifacy Broniewski byłpowstańcem listopadowym, wpowstaniu styczniowym zginęli Walerian i Romuald Ostrowscy, dwaj bracia babki Lubowidzkiej[2]. Ojciec zmarł, gdy Władysław miał pięć lat, a trud utrzymania i wychowania trójki dzieci spoczął na barkach matki przyszłego poety i jego babki Jadwigi Lubowidzkiej[2]. W latach 1906–1915 uczęszczał doGimnazjum Polskiego w Płocku, założonego w 1906 postrajku szkolnym 1905 roku, gdzie językiem wykładowym był język polski[2]. W szkole związał się z ruchem niepodległościowym; był współzałożycielem półtajnej drużynyskautów, nawiązującej do tradycjiKonstytucji 3 maja ipowstania styczniowego, należał doOrganizacji Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie”[2], był współorganizatorem oddziałuZwiązku Strzeleckiego[3]; wtedy przyjął pseudonim „Orlik”[2]. Organizacje te znajdowały się pod wpływemPolskiej Partii Socjalistycznej, kierowanej przezJózefa Piłsudskiego[2].
W 1915, w wieku 17 lat (był wówczas w siódmej klasie), wstąpił doLegionów Polskich. Przydzielony do4 pułku piechoty, brał udział wbitwie pod Jastkowem k. Lublina (1915), gdzie jego pułk poniósł duże straty. W lipcu 1917, pokryzysie przysięgowym, został osadzony wobozie internowania w Szczypiornie podKaliszem, gdzie został jednym z przewodniczących sądów blokowych, które rozstrzygały sprawy sporne i potępiały wykroczenia[4]. Po zwolnieniu z obozu zdał maturę jakoekstern, po czym wstąpił naUniwersytet Warszawski. Jednocześnie działał w konspiracji wPolskiej Organizacji Wojskowej.
W szeregach1 pułku piechoty Legionów, jako podporucznik, wziął udział wwojnie polsko-bolszewickiej, m.in. walcząc wbitwie białostockiej[5][6]. Za zasługi wojenne otrzymał Krzyż SrebrnyOrderu Wojskowego Virtuti Militari i czterokrotnieKrzyż Walecznych. W 1918 uczestniczył w manifestacyjnym pochodzie do kwatery Piłsudskiego. W 1922 został zweryfikowany w stopniu kapitana z 1415. lokatą w korpusie oficerów rezerwy piechoty. Posiadał przydział mobilizacyjny do 1 pułku piechoty Legionów wWilnie[7]. W 1934, jako oficer pospolitego ruszenia pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa-Miasto III z przydziałem mobilizacyjnym do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr I. Był wówczas „przewidziany do użycia w czasie wojny”[8].
Poodzyskaniu niepodległości niezadowolony z reform w powojennej Polsce stawał się coraz bardziej radykalny w swoich poglądach. Pozamachu na Gabriela Narutowicza, zbliżył się doKomunistycznej Partii Robotniczej Polski. Był sekretarzem redakcji „Nowej Kultury”[9], współpracownikiem „Kultury Robotniczej”, legalnego organu KPRP[10], członkiem zespołu „Miesięcznika Literackiego”[11], a także współpracował z miesięcznikiem „Dźwignia”[12]. W latach 1925-1936 sekretarz redakcji wydawanych przezMieczysława GrydzewskiegoWiadomości Literackich[13][14].
Latem 1931 został aresztowany podczas zebrania literatów związanych z KPP i osadzony wraz zJanem Hemplem iAleksandrem Watem w areszcie miejskim w Warszawie. Aresztowanym pomocy udzieliłBolesław Wieniawa-Długoszowski, adiutant marszałka Piłsudskiego, ówczesny dowódca2 Dywizji Kawalerii i szef garnizonu warszawskiego[15]. W 1934 wyjechał w podróż po ZSRR, skąd pisał dla Wiadomości Literackich reportaż, w którym pozytywnie oceniał rozwój kraju, a winą za głód na Ukrainie obarczał kułaków oraz „licznie rozgałęzione agentury obce”[16][17].
W 1939 r., w obliczu zagrożenia najazdem niemieckim, Broniewski opublikował wierszBagnet na broń. Poataku III Rzeszy na Polskę we wrześniu 1939 zgłosił się na ochotnika do wojska. Przyjechał z Warszawy przezLublin iLwów doTarnopola. 12 września został przydzielony do Ośrodka Zapasowego 28 Dywizji Piechoty wZbarażu. Zanim jednak miał okazję stanąć do walki, nastąpiłaagresja ZSRR na Polskę.
Był świadkiem wkroczeniaArmii Czerwonej do Lwowa 23 września 1939. Nie mógł pogodzić się z tym, że ZSRR napadł na Polskę, czemu dawał wyraz w swojej późniejszej twórczości więziennej, spisanej po wrześniu 1941. Sowieci rozpoczęli tymczasem politykę pozyskiwania polskich intelektualistów. Ważną rolę odegrało czasopismo polskojęzyczne „Czerwony Sztandar”.Redaktorami naczelnymi byli: Józef Mańkowski, J. Markiewicz i Eugeniusz Radecki. Swoje teksty zamieszczali na jego łamach:Wanda Wasilewska,Julian Stryjkowski,Leon Chwistek,Stanisław Jerzy Lec,Janina Broniewska,Lucjan Szenwald,Tadeusz Boy-Żeleński i inni, również Władysław Broniewski.
19 listopada 1939 w „Czerwonym Sztandarze” opublikowano oświadczenie pisarzy polskich odnoszące się z aprobatą dowcielenia Ukrainy Zachodniej do Ukraińskiej SRR. Broniewski nie podpisał oświadczenia, jednak bez jego wiedzy zrobił to za niego ktoś inny[18]. Broniewski nie identyfikował się z linią programową tego czasopisma, próbował jednak wykorzystać je do przypomnienia „sprawy polskiej”, nieobecnej w polityce sowieckiej. Sądził, że przebywając na terenach zajętych przez Sowietów będzie mógł bez przeszkód publikować swoje wiersze.Cenzura sowiecka nie dopuściła jednak do wydawania jego utworów o treści patriotycznej – dał do druku między innymi słynny wierszŻołnierz polski, który nie został opublikowany. Wszystkie publikowane w prasie lwowskiej utwory literackie musiały być bowiem zaakceptowane przez sowieckiego cenzora.
24 stycznia 1940 Broniewski został wraz z Aleksandrem Watem i innymi literatami aresztowany przezNKWD we lwowskiej restauracjiOgnisko Inteligencji w zorganizowanej przez NKWD prowokacji. 27 stycznia, trzy dni po aresztowaniu, w „Czerwonym Sztandarze” ukazał się tekst spreparowany przez NKWD, podpisany przezWitolda Kolskiego pod tytułemZgnieść gadzinę nacjonalistyczną, w którym szkalowano w stylu stalinowskim aresztowanych literatów i uzasadniano ich aresztowanie motywami kryminalnymi. Aresztowani zostali przewiezieni doaresztu śledczego na Zamarstynowie (Broniewski poświęcił temu później wiersz porównywalny do słynnejRozmowy z Janem). W zgodnych relacjach współwięźniów trzymał się bardzo dzielnie i kategorycznie odmówił współpracy z NKWD[19].
Po czterech miesiącach, w maju 1940, Broniewski został przetransportowany do więzienia śledczego NKWD naŁubiance, gdzie spędził trzynaście miesięcy. Po wybuchuwojny niemiecko-rosyjskiej wywieziono go doSaratowa, a następnie doAłma-Aty, gdzie 7 sierpnia 1941 został wypuszczony z więzienia poamnestii wynikającej zukładu Sikorski-Majski.
Po wyjściu z więzienia wstąpił doarmii polskiej formowanej w ZSRR pod dowództwem gen.Władysława Andersa. Pracował w ambasadzie polskiej wKujbyszewie[20]. W 1942 ewakuował się wraz z oddziałami polskimi doIranu, później wraz z2 Korpusem Polskim poprzezIrak trafił doPalestyny. Do kraju wrócił w 1945, po wahaniach związanych z doświadczeniami z więzień sowieckich i opublikowanymi w Palestynie antysowieckimi wierszami.
W okresie powojennym początkowo tworzył poezję polityczno-propagandową, później utwory refleksyjne o motywach osobistych. W czasachstalinizmu był poetą zaangażowanym w budowę socjalistycznej rzeczywistości, co często interpretowane jest jako postawa jednoznacznie prokomunistyczna. Odmówił jednak napisania słów nowego hymnu polskiego, gdy z taką propozycją zwrócił się do niegoBolesław Bierut[21]. Wręczył mu podobno tylko kartkę z napisemJeszcze Polska nie zginęła. W listopadzie 1949 został członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzinJózefa Stalina[22].
1 września 1954 w wyniku zatrucia gazem zmarła córka Broniewskiego,Joanna Broniewska-Kozicka (Anka), której śmierć wywarła ogromny wpływ na poetę[23]. Kilka dni później trafił doszpitala psychiatrycznego wKościanie[24]. Stworzył wtedy cykl wierszy, porównywany zTrenamiJana Kochanowskiego.
W 1958 r. został członkiemFrontu Jedności Narodu[25].
Zmarł naraka krtani w Warszawie 10 lutego 1962, pochowany w Alei Zasłużonych nacmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera 26A-tuje-2/3)[26].
W 1926 r. poeta poślubił wKaliszuJaninę Kunig, z którą miał córkęJoannę, zwaną „Anką” (1929–1954). Małżeństwo rozpadło się w 1938[27].
W grudniu 1939 sprowadził do LwowaMarię Zarębińską, z którą od 1938 r. był w nieformalnym związku, i jej córkęMajkę, pasierbicę. Naterenach okupacji sowieckiej znalazły się także pierwsza żona Broniewskiego i ich córka.
Trzecią żoną poety została Wanda Broniewska[28].
Byłateistą[29]. Zmagał się zchorobą alkoholową[23][27]. Uważał się zasocjalistę. Cenił sobie osobistą niezależność.
W1925 wraz zeStanisławem Standem iWitoldem Wandurskim opublikowałTrzy salwy – pierwszy polski manifest poetów proletariackich. Jego poezja była silnie związana z własną biografią i przeżyciami, a także doświadczeniami narodu polskiego i działaczy ruchu robotniczego, miała wyraźne akcenty rewolucyjne i patriotyczne. W wierszach Broniewskiego można stwierdzić egzaltację i wzniosłość obok stylu mowy potocznej, wyczuwalny jest też wpływ polskiego romantyzmu łączony z nowatorstwem. Wśród jego utworów jest też liryka żołnierska.
Broniewski był także tłumaczem literatury rosyjskiej i niemieckiej, przetłumaczył m.in.:
Twórczość Władysława Broniewskiego inspiruje twórców muzyki popularnej. Do bardziej znanych piosenek napisanych do jego wierszy należą:
W 2006 nakłademRockers Publishing ukazała się kompilacja zatytułowanaBroniewski, na której znajdują się utwory współczesnych artystów z tekstami poety.
.png)
