Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też:inne znaczenia.| miasto wgminie miejsko-wiejskiej | |||
 Bazylika św. Wojciecha w Wąwolnicy | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Data założenia | przed 1027 | ||
| Prawa miejskie | 1346–1870, 2025 | ||
| Burmistrz | Marcin Łaguna | ||
| Powierzchnia | 2,30 km² | ||
| Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość | |||
| Strefa numeracyjna | +48 81 | ||
| Kod pocztowy | 24-160[3] | ||
| Tablice rejestracyjne | LPU | ||
Położenie na mapie gminy Wąwolnica  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu puławskiego  | |||
 51°17′40″N 22°08′50″E/51,294444 22,147222[4] | |||
| TERC (TERYT) | 0614104 | ||
| SIMC | 0393117[5] | ||
Urząd miejski ul. Lubelska 3924-160 Wąwolnica | |||
| |||
| |||
| |||
| |||
| Strona internetowa | |||
| BIP | |||
.jpg)
Wąwolnica –miasto wPolsce, położone wwojewództwie lubelskim, wpowiecie puławskim, wgminie Wąwolnica, nad rzekąBystrą[5][6]. Stanowisołectwogminy Wąwolnica[7]. WedługNarodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 liczyła 1115 mieszkańców[8].
Miasto królewskie,lokowane w 1346 roku[9]. W XVIII wieku znajdowało się w starostwie wąwolnickimwojewództwa lubelskiego[10]. Zostałapozbawiona praw miejskich 31 maja 1870 i włączona dogminy Drzewce wpowiecie nowoaleksandryjskim[11]. W latach 1929–1954 siedziba wiejskiejgminy Wąwolnica wpowiecie puławskim[12], a 1954–1972gromady Wąwolnica tamże[13]. Od 1973 siedziba reaktywowanejgminy Wąwolnica[14].W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała dowojewództwa lubelskiego. 1 stycznia 2025 Wąwolnicaodzyskała status miasta[15].
Do 2024 częścią Wąwolnicy byłaWąwolnica-Kolonia. Wraz zodzyskaniem statusu miasta przez Wąwolnicę 1 stycznia 2025 i określeniem granic miasta[15] Wąwolnica-Kolonia nie weszła w skład miasta, stając się częścią wsiŁąki[5].
Wąwolnica jest siedzibąrzymskokatolickiej parafiiśw. Wojciecha[16].
Wąwolnica jest jedną z najstarszych osad wMałopolsce (początkowo wziemi sandomierskiej, a następnie wziemi lubelskiej). Razem zBochotnicą tworzyła wówczas centrum jakiejś jednostki administracyjnej. O wiekowej metryce miejscowości świadczy dokument – rękopis z 1027 roku przechowywany w klasztorze naŚwiętym Krzyżu. W nim napisano:W roku 1027 Ojcowie naszego klasztoru robili parafialną posługę w nowo założonej i świeżo do Wiary Świętej nawróconej osadzie Wawelnica. Ślady pierwszej bytności ludzi pochodzą jeszcze zepoki kamienia łupanego.
W XIII w. istniałgród obronny leżący przy ważnym gościńcu handlowym wiodącym od przeprawy naWiśle w okolicy dzisiejszegoKazimierza Dolnego, przezRzeczycę, Wąwolnicę doLublina. W kronice parafialnej zapisano opowieść przekazywaną w wąwolnickiej tradycji:Strasznym był rok 1278 dla Polski.Nawała tatarska zalała ją całą. Ziemia Lubelska najwięcej od innych spustoszeniu uległa, wtedy w głąb kraju krocie spieszyły barbarzyńskie zagony, tu zakładały główne swoje obozowiska, tu zwozili łupy świeżą krwią zbroczone. Spędzane krocie nieszczęśliwych jeńców przeznaczonych na niewolników chana. Po wielkich spustoszeniach Lublina kolej przyszła na położoną od niego o 4 mile drogi Wąwolnicę. Od tego zdarzenia datuje się początek kultuMatki Boskiej Kębelskiej.
Przed 1370 r. wieś uzyskałaprawa miejskiemagdeburskie, stając się miastem królewskim, na najstarszej pieczęci miejskiej nazwa brzmiałaKönigsberg[17]. Wybudowanozamek (wieżę królewską), kaplicę królewską pw. św. Wojciecha i mur obronny (we wschodniej części grubości 3 metrów). Czasy panowania królaKazimierza Wielkiego były okresem świetności Wąwolnicy.
W XV w. Wąwolnica była miejscem odbywania sądów: ziemskiego, grodzkiego)[18] i kasztelańskiego. W 1409Władysław II Jagiełło nadał miastu przywilej targowy. Od 1444 na zamku miały miejsce obrady sądu kasztelana lubelskiego. W 1448 nastąpiła ponowna lokacja miasta na prawie magdeburskim. W 1458Kazimierz IV Jagiellończyk oddał parafiębenedyktynom zeŚwiętego Krzyża, którzy objęli patronat nad miastem i parafią. W XVI w. w Wąwolnicy odbywały się sądywojewody lubelskiego nad szlachtą. W 1567 w. miejscowość całkowicie spłonęła. KrólZygmunt II August polecił wojewodzieJanowi Firlejowi założyć ją na nowo, wówczas miasto przeniesiono ze wzgórza kościelnego na obecne miejsce. W 1638 r. konsekrowano kościół dla benedyktynów, przebudowany z dawnej kaplicy królewskiej.
Od XVII w. postępował upadek miasta, które było niszczone kolejno przez wojskarosyjskie,szwedzkie isaskie. W 1795 Wąwolnica znalazła się wzaborze austriackim. Od 1809 należała doKsięstwa Warszawskiego, a od 1815 doKrólestwa Kongresowego. W 1819 nastąpiła kasacja klasztoru, a patronat nad miastem i parafią otrzymał książęAdam Jerzy Czartoryski. W 1820 w Wąwolnicy stały 132 domy drewniane i 4 murowane, z 1034 mieszkańcami. W 1870 władze carskie pozbawiły Wąwolnicę praw miejskich oraz zmieniły jej nazwę z Wawelnicy na obecną jako akt represji za wspomaganiepowstańców styczniowych. W 1921 mieszkało w niej 1043Żydów, co stanowiło 35% ogółu mieszkańców.
Podczas okupacji hitlerowskiej, w lutym 1942 roku Niemcy utworzyligetto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 2000 Żydów. W październiku 1943 roku nastąpiła ostateczna likwidacja getta. Żydzi zostali wywiezieni do gett wKurowie,Opolu Lubelskim,Urzędowie. Stamtąd trafili doobozu zagłady w Bełżcu[19].
W 1944 roku przedstawicielstwaArmii Ludowej iBatalionów Chłopskich zawarły porozumienie o współdziałaniu na terenie gminy. Przeprowadzono kilka wspólnych akcji partyzanckich przeciw okupantowi[20]. 2 maja 1946 wieś została spacyfikowana przezMinisterstwo Bezpieczeństwa Publicznego za sprzyjaniepodziemiu antykomunistycznemu. Spalono ponad 100 domów i kilkaset zabudowań gospodarskich, w większości wraz ze zwierzętami domowymi[21]. Płonącą wieś sfotografował amerykański reporterJohn Vachon(inne języki)[22].
Wlatach 1975–1998 miejscowość leżała wwojewództwie lubelskim.
Według legendy ok. VII w. (niektóre źródła wspominają, że był to prawdopodobnie 721 rok) zKrakowa miał przypłynąć Wisłąksiążę Krak. Zwiedzając okolicę, natrafił na miejsce obecnej Wąwolnicy, której nadał imię Wawelnica – od nazwy swojej siedziby. Stąd miał wziąć się wherbie wsi Krak zabijający smoka. Tak naprawdę herb przedstawiaśw. Jerzego[23].
W Wąwolnicy działa klubpiłkarski KS Wawel Wąwolnica.
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta |
|
| Osiedla (1954–1972) |
|
| Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–1975) |
|
| Gromady (1954–1972) |
|
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
|
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).
