Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Przejdź do zawartości
Wikipediawolna encyklopedia
Szukaj

Urugwaj

Na mapach:33°00′00″S 56°00′00″W/-33,000000 -56,000000
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy państwa Urugwaj. Zobacz też:Urugwaj (rzeka).
Wschodnia Republika Urugwaju
República Oriental del Uruguay
HerbFlaga
HerbFlaga
Dewiza:Libertad o Muerte
(Wolność albo śmierć)
Hymn:Orientales, la Patria o la tumba
(Urugwajczycy, Ojczyzna lub grób)

Ustrój polityczny

republika

Stolica

Montevideo

Data powstania

27 sierpnia 1828 (niepodległość odBrazylii)

Prezydent

Yamandú Orsi

Powierzchnia

176 220 km²

Populacja (2017)
• liczba ludności


3 360 148[1]

• gęstość

19 os./km²

Kod ISO 3166

UY

Waluta

peso urugwajskie (UYU)

Telefoniczny nr kierunkowy

+598

Domena internetowa

.uy

Kod samochodowy

ROU

Kod samolotowy

CX

Strefa czasowa

UTC -3

Język urzędowy

hiszpański

PKB (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


77,31 mld[2]USD
21 677[2]USD

PKB (PSN) (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


102,50 mld[2]dolarów międzynar.
28 740[2]dolarów międzynar.

Mapa opisywanego kraju
Położenie na mapie
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach

Urugwaj (Uruguay, Wschodnia Republika Urugwaju –República Oriental del Uruguay) – państwo wAmeryce Południowej, nadAtlantykiem, graniczące zArgentyną od zachodu iBrazylią od północy. Stolicą państwa jestMontevideo, port atlantycki u ujściaLa Platy. Po drugiej stronie tegoestuarium leży stolica Argentyny –Buenos Aires. Dawniej Urugwaj stanowił częśćWicekrólestwa La Platy i nosił nazwęBanda Oriental (Brzeg Wschodni).

Pochodzenie nazwy kraju

[edytuj |edytuj kod]

Nazwa „Urugwaj” pochodzi zjęzyka guarani i może być tłumaczona na kilka różnych sposobów, takich jak „rzeka, gdzie żyje ptak”, „rzeka malowanych ptaków”, „rzeka ślimaków”, „kręta rzeka”[3].

Geografia

[edytuj |edytuj kod]
 Osobny artykuł:Geografia Urugwaju.

Powierzchnia:

  • ląd: 173 577 km²
  • woda: 2643 km²
  • całkowita: 176 220 km²

Długość granicy lądowej:

Długość wybrzeża:

  • całkowita: 660 km

Ukształtowanie powierzchni

[edytuj |edytuj kod]

Większą część Urugwaju zajmują lekko falisteniziny. Stanowią one teren przejściowy pomiędzy argentyńskąpampą aWyżyną Brazylijską. Jedynie z północnego wschodu na południowy zachód przebiegają pasma niezbyt wysokich, podłużnych, płaskich wzniesień, osiągających wysokość 200–500 m n.p.m.

Jezioro Juventud w Tacuarembó

Najwyższym szczytem kraju jestCatedral wznoszący się na wysokość 513 m n.p.m., położony wdepartamencieMaldonado, w pobliżu wybrzeża Oceanu Atlantyckiego. Nad La Platą brzeg jest stromy, z wystającymi, najczęściejpumeksowymiskałami, między którymi rozciągają się piaszczyste plaże.

Wody

[edytuj |edytuj kod]

Terytorium Urugwaju należy dozlewiskaOceanu Atlantyckiego. Tworzą je licznerzeki, z których największe to główna rzeka krajuUrugwaj (1593 km) i jej dopływy:Cuareim (200 km),Negro (800 km), dzieląca kraj na dwie części, północną i południową,Daymán (160 km) oraz Cebollati (210 km). Największym zbiornikiem wodnym jestRío Negro (1400 km²), utworzony poprzez wybudowanie wielkiejzaporyRincón del Bonete na rzece Negro. Bieg rzeki Urugwaj odpowiada linii zaburzeńtektonicznych. Powyżej miastaSalto znajdują się w jej korycie licznewodospady i progi skalne. W kraju występuje także wielejeziorlagunowych, z których największym jestMirim, częściowo położone wBrazylii.

Klimat

[edytuj |edytuj kod]
Diagram klimatyczny dla Montevideo

Urugwaj leży w strefie klimatu podzwrotnikowego morskiego. Ze względu na jednostajną, równinną rzeźbę terenu nie występują tu kontrasty klimatyczne. Zimy są raczej łagodne, nie ma mrozów, jedynie z południowego zachodu wiejąwiatrypamperos wywołujące gwałtowny spadek temperatury. Lata są ciepłe, gdyż napływa gorące powietrze zBrazylii. Opady występują głównie zimą i wiosną, od czerwca do grudnia, a ich średnia roczna suma wynosi 1000–1500 mm. Średnia roczna temperatura to 18–20 °C. Najchłodniejszym miesiącem jest czerwiec (10–12 °C), a najcieplejszym styczeń (24–27 °C).

Flora

[edytuj |edytuj kod]

Klimat orazukształtowanie terenu powodują, że przeważającą część kraju zajmują formacje trawiaste, czyli bezdrzewnapampa, przechodząca ku południowi w widnelasy parkowe. Na północy i wdolinach większych rzek rosną subtropikalnelasy galeriowe, zajmujące 4% powierzchni kraju.

Fauna

[edytuj |edytuj kod]

Świat zwierzęcy jest dość zróżnicowany, ale nie występuje tu dużogatunków. Spotyka siępumę,pancerniki,marę,wiskacze, różne gatunki ptaków, m.in. sówkę ziemną i przedstawicieli ptactwa wodnego.

Historia

[edytuj |edytuj kod]
Generał Fructuoso Rivera

W czasach prekolumbijskich obszary dzisiejszego Urugwaju zamieszkiwały plemionaIndian Charrúa. W 1516 r.HiszpanJuan Díaz de Solís dotarł do ujścia La Plata. Jednak pierwszymi osadnikami europejskimi byliPortugalczycy. W 1726 roku Hiszpanie wyparli Portugalczyków i założyli fort, wokół którego w drugiej połowie XVIII wieku powstało Montevideo. W 1735 r. Hiszpanie zdobyliColonia, najbardziej na południe położoną portugalską twierdzę kolonialną w Ameryce Południowej, założoną w 1680 r. W 1737 r. pod naciskiem Wielkiej Brytanii Hiszpanie zostali zmuszeni do jej zwrotu, jednakże już w 1776 zajęli ją ponownie wraz ze zdobytymi terenami Urugwaju i południowejBrazylii. Walki zakończył rozejm wSan Ildefonso w roku 1777, w którymPortugalczycy zrzekli się zajmowanych terenów Urugwaju (Banda Oriental). Hiszpańska ekspansjakolonialna doprowadziła do znacznego wyniszczenia ludności tubylczej. Do 1776 roku Urugwaj wchodził w skład hiszpańskiegoWicekrólestwa Peru, a następnie wyodrębnionego z niegoWicekrólestwa La Platy[4]. W 1811 roku pod wodząJosé Gervasio Artigasa rozpoczęła się walka o niepodległość. Jednak założone przez niego w 1815 roku w głębi kraju „wolne państwo wschodnich prowincji” nie zostało uznane i w następnym roku Urugwaj zostałanektowany przez Portugalczyków i przyłączony do Brazylii. W 1825 roku państwo odzyskało niepodległość, którą Argentyna i Brazylia uznały dopiero po trzyletniej wojnie wtraktacie zRio de Janeiro[5].

Z terytoriów spornych utworzono w 1830 roku Wschodnią Republikę Urugwaju. Mimo odzyskania niepodległości sytuacja w kraju była nadal niestabilna.

 Osobny artykuł:Wojna urugwajska.

Niepokoje wewnętrzne stały się pretekstem do interwencji zbrojnych Argentyny i Brazylii, a nawetWielkiej Brytanii i Francji. W latach 1839–1852 Urugwaj toczył wojnę z Argentyną, a w latach 1865–1870 w sojuszu z Argentyną i Brazylią walczył zparagwajskimdyktatoremFrancisco Solano Lópezem. W pierwszych latach niepodległości o wpływy w kraju rywalizowały dwie partie polityczne –colorados zPartii Czerwonej, reprezentującyliberalnąburżuazję miejską z wybrzeża orazkonserwatywno-klerykalniblancos zPartii Narodowej, związani z hodowcami bydła z interioru. Od początku niepodległości system polityczny zdominowany został przez Partię Czerwoną. W latach 70. XIX wieku doszło do stabilizacji wewnętrznej sytuacji oraz napływu zagranicznych inwestycji, głównie tych z Wielkiej Brytanii. Pod koniec XIX wieku na skutek szybkiego rozwoju gospodarczego kraju doszło do napływu licznych migrantów z Europy co doprowadziło do znacznego wzrostu populacji Urugwaju. W 1903 roku rządy objąłJosé Batlle y Ordóñez z Partii Czerwonej. Batlle y Ordóñez z przerwami sprawował władzę do 1915 roku a jego rządy były okresem radykalnych reform, tj.znacjonalizowania banków i największych przedsiębiorstw użyteczności publicznej. Ponadto rząd Partii Czerwonej wprowadził ośmiogodzinny dzień pracy, renty oraz tajne i proporcjonalne wybory. W 1919 roku w życie weszła liberalna konstytucja. W myśl zmian dokonano sekularyzacji kraju. Reformy liberalne doprowadziły do rozłamu w Partii Czerwonej na zwolenników reform, czyli ballistasów oraz ich konserwatywnych przeciwników. W trakcieI wojny światowej Urugwaj zachował neutralność, lecz w 1917 zerwał oficjalnie stosunki dyplomatyczne zCesarstwem Niemieckim[5].

Okres prosperity lat 20. i 30. XX w. przerwałwielki kryzys lat 1929–1933, który wpłynął na zaostrzenie sytuacji wewnętrznej. W 1931 roku wybory prezydenckie wygrałGabriel Terra reprezentujący konserwatywne skrzydło Partii Czerwonej. W tym samym roku doszło do krwawych starćlewicowych aktywistów z policją, wybuch zamieszek związany był z efektami kryzysu gospodarczego. Terra w 1933 roku dokonał zamachu stanu i wprowadził prawicową dyktaturę wzorowaną na działaniachBenito Mussoliniego, dalsze rządy Terry umożliwiła wprowadzona przez niegocenzura i represyjne metody walki z opozycją[6]. W okresieII wojny światowej przewagę w Partii Czerwonej odzyskali batllistas którzy przywrócili demokratyczną konstytucję zawieszoną przezfaszyzujący rząd. Tym samym Urugwaj zerwał stosunki zpaństwami Osi, by w 1945 roku wypowiedzieć wojnę Niemcom i zawrzeć sojusz z aliantami. W 1952 roku wprowadzono nową konstytucję znoszącą urząd prezydenta. Pod koniec lat 50. XX w. rządzący krajemblancos usiłowali realizować politykęMiędzynarodowego Funduszu Walutowego, powodując wzrost społecznego niezadowolenia i podwyższoną aktywność związkowców. W latach 60. XX w. nastąpiło załamanie siękoniunktury gospodarczej i rozkładu systemu zabezpieczeń socjalnych, co doprowadziło do powszechnego ubóstwa ludności[5]. W 1968 roku prezydentJorge Pacheco Areco wprowadził stan wyjątkowy co znacznie umocniło wpływy wojskowych[7].

ZaprzysiężenieTrzydziestu Trzech Orientalczyków,Juan Manuel Blanes, 1877
José Gervasio Artigas na obrazieJuana Manuela Blanesa
 Osobny artykuł:Tupamaros (Urugwaj).

Kryzys sprawił iż w kraju powstała organizacjapartyzanckaTupamaros. Tupamaros zarzucał rządowi realizacje interesów jedynie grupki oligarchów, a także wskazywał na zależność Urugwaju od Wielkiej Brytanii iStanów Zjednoczonych. Organizacja uważała, że zdobycie władzy może odbyć się jedynie na drodze walki zbrojnej[8]. Ustrój postulowany przez Tupamaros miał opierać się na scentralizowanym systemie władzy, kontroli państwa nad ekonomią, a także bardziej równomiernej dystrybucji dochodów[8]. Pomimo rozbicia partyzantki na początku lat 70.[8] postępującej anarchizacji życia politycznego nie zdołały zapobiec nawet dyktatorskie rządy armii które w praktyce rozpoczęły się już w 1972 roku. Wojskowi zawiesili podstawowe prawa obywatelskie (1972), rozwiązali parlament (1976), zabronili działalności lewicowym partiom politycznym. Urugwajski reżim wziął udział woperacji Kondor mającej na celu zwalczanie opozycji antyrządowej w krajach regionu. W połowie lat 80. XX w. zaczął się powrót rządów demokratycznych, zwolniono więźniów politycznych, przywrócono prawo i swobody demokratyczne. W 1985 roku zorganizowano wybory prezydenckie które wygrałJulio María Sanguinetti z Partii Czerwonej co przypieczętowało upadek wojskowej junty. W tym samym roku partyzanci Tupamaros przekształcili się w legalnie działającą partię polityczną. W 1986 roku uzgodniono 3-letni plan odbudowy gospodarki[5].

W 1990 r. urząd prezydenta objąłLuis Alberto Lacalle z partiiblancos, który ogłosił zgodę narodową i utworzył rządkoalicyjny z udziałemcolorados. Jegoliberalna polityka napotkała opóropozycji, a programprywatyzacji został odrzucony wreferendum w 1992 roku. W 1994 roku w wyborach prezydenckich zwyciężyłJulio María Sanguinetti (z partiicolorados). W 2000 roku prezydentem Urugwaju zostałJorge Batlle, w marcu 2005 roku na stanowisku zastąpił go przywódca lewicyTabaré Vázquez. Wwyborach prezydenckich w 2009 zwyciężyłJosé Mujica, były członek Tupamaros i socjalista wywodzący się z koalicjiSzeroki Front[9]. Objął on urząd szefa państwa 1 marca 2010 roku.

Polityka

[edytuj |edytuj kod]
Flaga Urugwaju powiewająca na maszcie wColonia del Sacramento

Konstytucja

[edytuj |edytuj kod]

Pierwsza ustawa zasadnicza Urugwaju została przyjęta w 1830 r. Jej podstawą był popierany przez Wielką Brytanię Traktat z Montevideo (1828), który był także fundamentem dopiero co powstałej urugwajskiej państwowości. Próby zreformowania konstytucji z 1930 r. doprowadziły do przyjęcia nowej w 1966 r. Propozycja kolejnej jej zmiany w latach 80. została odrzucona przez społeczeństwo.

Ustrój polityczny

[edytuj |edytuj kod]

Na mocy konstytucji z 1966 r. Urugwaj jestrepubliką wielopartyjną.Władza ustawodawcza należy do dwuizbowegoZgromadzenia Powszechnego (Asamblea General). Prezydent, Senat (Cámara de Senadores) liczący 31 senatorów i 99 członkówIzby Reprezentantów (Cámara de Diputados) pochodzą z wyborów powszechnych – ichkadencja trwa 5 lat.Władza wykonawcza należy dorządu, na czele którego stoi prezydent, który jest równieżgłową państwa. Trójstopniowy podział władzy uzupełniają niezawisłe sądy.

W 1917 r. Urugwaj ogłosił się konstytucyjnym państwem świeckim[10].

Partie polityczne

[edytuj |edytuj kod]

W historii Urugwaju największe znaczenie polityczne miały dwie partie:Colorado (Partido Colorado) orazNarodowa (Partido Nacional-Blancos). W ostatnich wyborach zwyciężyłLuis Lacalle Pou.

Budynek parlamentu urugwajskiego
  • Frente Amplio Encuentro Progresista Nueva Mayoria (Progressive Encounter) – lewicowa liberalna
  • Partido Colorado – centroprawicowa
  • Partido Nacional-Blancos – centroprawicowa
  • Nuevo Espacio – liberalna demokratyczna
  • Asamblea Uruguay – centrum
  • Confluencia Frenteamplio – prawicowa (chrześcijańsko-demokratyczna)
  • Corriente 78 – postępowa
  • Movimiento de Participación Popular – skrajnie lewicowa
  • Partido Comunista del Uruguay – lewicowa (komunistyczna)
  • Partido de los Comunes – lewicowa (komunistyczna)
  • Partido Demócrata Cristiano del Uruguay – lewicowa chrześcijańska
  • Partido Socialista del Uruguay – lewicowa (socjalistyczna)

W 1927 r. Urugwaj przyznał kobietom prawa wyborcze[11].

Sądownictwo

[edytuj |edytuj kod]

Sąd Najwyższy sprawuje naczelną i ostateczną władzę sądowniczą. Członkowie tego sądu są nominowani przez prezydenta, a wybierani przez Zgromadzenie Powszechne na dziesięcioletnią kadencję. System sądowniczy uzupełniają sądyapelacyjne, wyborcze oraz administracyjne. Istnieją równieżsądy wojskowe. Urugwaj był pierwszym południowoamerykańskim państwem, które zalegalizowałozwiązki partnerskie osób przeciwnej i tej samej płci[12], dopuściło możliwość adopcji dzieci przez pary jednopłciowe[13], i zalegalizowało użytkowanie i sprzedaż marihuany[14].

Siły zbrojne

[edytuj |edytuj kod]

Urugwaj dysponuje trzemarodzajami sił zbrojnych:wojskami lądowymi,marynarką wojenną isiłami powietrznymi[15]. Uzbrojenie sił lądowych Urugwaju składało się w 2014 roku m.in. z: 79 czołgów, 474 opancerzonych pojazdów bojowych, 6dział samobieżnych oraz 64 zestawówartylerii holowanej[15]. Marynarka wojenna Urugwaju dysponowała w 2014 roku trzema okrętami obrony przybrzeża, trzemaokrętami obrony przeciwminowej oraz dwomafregatami[15]. Urugwajskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 22samolotów transportowych, 20samolotów szkolno-bojowych oraz 20śmigłowców[15].

Wojska urugwajskie w 2014 roku liczyły 24 tys. żołnierzy zawodowych oraz 1000 rezerwistów. Według rankinguGlobal Firepower(inne języki) (2014) urugwajskie siły zbrojne stanowią 101. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 490 mln dolarów (USD)[15].

 Zobacz też:Urugwajskie Siły Powietrzne.

Podział administracyjny Urugwaju

[edytuj |edytuj kod]
 Osobny artykuł:Podział administracyjny Urugwaju.

Urugwaj dzieli się na 19 departamentów:

Ludność

[edytuj |edytuj kod]
Zmiana liczby ludności Urugwaju w latach 1961–2003 (w tysiącach)

W czasach pierwszych kolonizatorów tereny obecnego Urugwaju zamieszkiwali Indianie z grupy językowejtupi-guarani. Dziśspołeczeństwo tego państwa składa się w większości z ludności pochodzenia europejskiego. BialiUrugwajczycy są w większości potomkami hiszpańskich iwłoskichimigrantów, stanowiąc tym samym 88% ludności kraju. Skład etniczny Urugwaju uzupełniająMetysi, czyli (potomkowie Indian i białych) – 6% iczarnoskórzy – 6%[16]. Istnieje bardzo nieliczna społeczność indiańska, która w większości wymarła w XIX wieku[17]. Rozmieszczenie mieszkańców jest bardzo nierównomierne. Miasta skupiają około 89,4% ogółu ludności, z czego ponad połowa mieszka waglomeracji Montevideo. Do obszarów gęściej zaludnionych należy także departament Canelones oraz departamenty położone w południowej części kraju. W najmniej zamieszkanych departamentachinterioru gęstość zaludnienia nie przekracza 5 osób na km².

Język

[edytuj |edytuj kod]

Mieszkańcy Urugwaju posługują sięjęzykiem hiszpańskim. Część ludności zamieszkałej przy granicy zBrazylią używa dialektuportuñol lubbrazilero (odmiana hiszpańskoportugalska).

Religia

[edytuj |edytuj kod]
 Osobne artykuły:Kościół katolicki w UrugwajuŚwiadkowie Jehowy w Urugwaju.

Urugwaj to najbardziej zsekularyzowany kraj Ameryki Południowej, rozdział państwa i Kościoła wprowadzony został w 1917 roku. Wolność wyznania jest zagwarantowana w konstytucji. 45% Urugwajczyków należy do Kościoła katolickiego (2010). Protestanci stanowią ok. 13% społeczeństwa (2010). Około 1,5% ludności należy do innych wyznań, głównie judaizmu i umbandy. 40% Urugwajczyków to bezwyznaniowcy; 17% to ateiści i agnostycy, a 23% to wierzący, ale bez przynależności konfesyjnej[18]. Obecnie obserwuje się w Urugwaju wzrost zainteresowania religiami pochodzenia afrykańskiego, wywodzącymi się z Brazylii, takimi jak macumba i umbanda.

Według danych za rok 2006 w Montevideo katolicy stanowili 43,7%, w małych miastach 48,0%, a na wsi 54,9%, przy średniej krajowej 47,1%. Protestanci stanowili 8,2% mieszkańców Montevideo, 14,0% małych miast, 10,6% mieszkańców wsi, przy średniej krajowej 11,1%. Ateiści i agnostycy stanowili 22,7% mieszkańców Montevideo, 14,3% małych miast, 10,2% mieszkańców wsi, przy średniej krajowej 17,2%[18].

Według danych za rok 2010 Urugwajczycy należeli do następujących wyznań[19]:

  • katolicy – 1 510 464 (45,0%)
  • protestanci – 436 354 (13,0%)
  • inne religie – 50 349 (1,5%)
  • bezwyznaniowcy – 1 359 417 (40,5%).

Statystyki demograficzne

[edytuj |edytuj kod]
Statystyki demograficzne (2010)
Liczba ludności3 510 386
Ludność według wieku
0–14 lat22,4%
mężczyzn: 397 942
kobiet: 385 253
15–64 lat64,3%
mężczyzn: 1 115 963
kobiet: 1 129 478
ponad 64 lata13,3%
mężczyzn: 187 176
kobiet: 278 570
Średnia wieku
w całej populacji33,7 lat
mężczyzn32,3 lat
kobiet35,1 lat
Przyrost naturalny0,45%
Współczynnik urodzeń13,64 urodzeń/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów9,06 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji–0,14 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu1,04 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat1,03 mężczyzn/kobiet
15–64 lat0,99 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat0,69 mężczyzn/kobiet
w całej populacji0,95 mężczyzn/kobiet
Umieralność niemowląt
w całej populacji10,99 martwych/1000 żywych urodzeń
płci męskiej12,37 martwych/1000 żywych urodzeń
płci żeńskiej9,57 martwych/1000 żywych urodzeń
Oczekiwana długość życia
w całej populacji76,55 lat
mężczyzn73,3 lat
kobiet79,92 lat
Rozrodczość1,89 urodzeń/kobietę
HIV/AIDS
Współczynnik dorosłych z HIV/AIDS0,6% (2007)
Liczba osób żyjących z HIV/AIDS10 000 (2007)
Liczba zmarłych na HIV/AIDSmniej niż 500 (2007)

Miasta w Urugwaju

[edytuj |edytuj kod]
 Osobny artykuł:Miasta w Urugwaju.

Urugwaj to jedno z najbardziejzurbanizowanych państwAmeryki Południowej. Ludność miejska stanowi blisko 90% ludności kraju, przy czym blisko połowa ludności miejskiej mieszka w stolicy krajuMontevideo, którą zamieszkuje prawie 1,3 mln osób. Liczba ludności innych większych miast,Salto,Ciudad de la Costa czyPaysandú nie przekracza 100 tys. mieszkańców.

Montevideo, Palacio Salvo
Salto
Paysandú, stary port

Poniższa tabela przedstawiamiasta Urugwaju liczące powyżej 20 tys. mieszkańców według spisu ludności z 2004 roku:

Lp.MiastoSpis ludności
2004
Departament
1Montevideo1 269 648Montevideo
2Salto99 072Salto
3Ciudad de la Costa83 399Canelones
4Paysandú73 272Paysandú
5Las Piedras69 222Canelones
6Rivera64 426Rivera
7Maldonado54 603Maldonado
8Tacuarembó51 224Tacuarembó
9Melo50 578Cerro Largo
10Mercedes42 032Soriano
11Artigas41 687Artigas
12Minas37 925Lavalleja
13San José36 339San José
14Durazno33 576Durazno
15Florida32 128Florida
16Treinta y Tres25 711Treinta y Tres
17Rocha25 538Rocha
18San Carlos24 771Maldonado
19Pando24 004Canelones
20Fray Bentos23 122Río Negro
21Colonia21 714Colonia
22Trinidad20 982Flores

Gospodarka

[edytuj |edytuj kod]
 Osobny artykuł:Gospodarka Urugwaju.

W miarę stabilna – jak na latynoamerykańskie warunki – sytuacja polityczna Urugwaju sprawiła, że już przedII wojną światową kraj ten dorobił się miana „latynoskiejSzwajcarii”. Urugwaj jest jednym z najbardziej rozwiniętych krajów Ameryki Południowej.

Rolnictwo i rybołówstwo

[edytuj |edytuj kod]
Hacjenda w departamencie Florida
 Osobny artykuł:Wina urugwajskie.

Podstawą gospodarki kraju jest rolnictwo. Użytki rolne stanowią 84% powierzchni Urugwaju. Uprawia się: pszenicę,kukurydzę, jęczmień,sorgo,buraki cukrowe,bataty, ziemniaki,ryż,drzewa cytrusowe,winorośl oraztytoń szlachetny. Najistotniejsze znaczenie ma hodowla zapoczątkowana już przez osadników zagospodarowujących pampę. Hoduje się przede wszystkim bydło i owce, a także konie. Coraz większego znaczenia nabiera rybołówstwo. Mięso, wełna, skóry i produkty pochodzenia zwierzęcego są głównymi artykułamieksportowymi. Inne płody rolne nie mają większego znaczenia.

Przemysł

[edytuj |edytuj kod]

Energetyka kraju oparta jest na odnawialnych źródłach energii. Największy udział mająhydroelektrownie, w tym wybudowanych na rzece Negro z których największą jest Rincón del Bonete. Ostatnie kilkanaście lat to dynamiczny rozwój energetyki wiatrowej i wykorzystującej biomasę. Udział paliw kopalnych w energetyce jest marginalny i wynosi niewiele ponad 5%.

Urugwaj ma niewielkie zasoby bogactw mineralnych. Eksploatuje się niewielkie ilościuranu,talku orazgranitu. Przemysł wykorzystujesurowce i paliwa sprowadzane z zagranicy.

Najlepiej rozwinięty jestprzemysł spożywczy (mleczarski,mięsny,olejarski,tytoniowy), a takżewłókienniczy (wełniany,skórzany),chemiczny,elektromaszynowy (samochodowy) orazhutnictwożelaza.

Największym ośrodkiem przemysłowym jest Montevideo, gdzie znajdują się zakłady przemysłu mięsnego,cukrowniczego imłynarskiego, a także przemysłu skórzanego, włókienniczego, chemicznego (rafineria ropy naftowej) orazelektromaszynowego.

Handel i finanse

[edytuj |edytuj kod]

Głównymi partnerami handlowymi Urugwaju są jego sąsiedzi – Argentyna, Brazylia oraz państwaMercosur, na które przypada 45% eksportu oraz 43% importu. Handel zUnią Europejską obejmuje 20% wzajemnych obrotów, natomiast naStany Zjednoczone przypada 7% eksportu oraz 11% importu.

Turystyka

[edytuj |edytuj kod]

Ciepły i łagodny klimat, morze, latynoska kultura,zabytki oraz dzikaprzyroda sprawiają, że Urugwaj coraz częściej figuruje w ofertach biur podróży na całymświecie. W związku z tym turystyka stała się ważnym źródłem dewiz. Sławnekurorty riwiery urugwajskiej na czele zPunta del Este przyciągają coraz więcej spragnionych słońca wczasowiczów. Szczególnie wówczas, gdy napółnocnej półkuli panujezima.

Ponadto turystów przyciągają zabytki oraz atmosferaMontevideo czyColonia del Sacramento, której historyczna dzielnica została wpisana na listę dziedzictwaUNESCO. Piękno urugwajskiej przyrody ucieleśniaRezerwat biosfery UNESCOBañados del Este w północno-wschodniej części kraju.

Rolniczy charakter kraju w połączeniu z tutejszymfolklorem stworzyły podstawy do rozwojuagroturystyki. Mimo niezbyt długiej historii ten niewielki latynoski kraj szczyci się bogatym dziedzictwem kulturowym, będącym mieszanką wpływów europejskich i afrykańskich, co można zobaczyć chociażby w wielu placówkachmuzealnych.

Transport

[edytuj |edytuj kod]
Dworzec kolejowy w Montevideo

Wszystkie główne szlakidrogowe ikolejowe rozchodzą się promieniście z Montevideo, które jest tym samym najważniejszym węzłem komunikacyjnym Urugwaju. Sieć dróg i kolei jest dobrze rozwinięta, szczególnie w południowej części kraju. Im dalej na północ, tym ta sieć staje się rzadsza.LFU (Lineas Ferreas Uruguayas) to narodowe linie kolejowe Urugwaju obsługujące zarówno ruch pasażerski, jak i towarowy. Główny dworzec autobusowy w Montevideo mieści się przy placu Tres Cruzes. Powszechne jest korzystanie z taksówek i remises (korporacje taksówkowe dysponujące lepszymi środkami transportu i bez tradycyjnego oznakowania pojazdu). W stolicy krajuMontevideo znajduje się największy dworzec kolejowy w kraju.

Boeing 737-200 linii lotniczych PLUNA

Międzynarodoweporty lotnicze znajdują się w stolicy, Maldonado oraz Colonia del Sacramento, z których największyCarrasco znajduje się w Montevideo. Do tego komunikację lotniczą uzupełniają krajowe porty zlokalizowane w pozostałych większych miastach na terenie całego kraju. Urugwajskielinie lotniczePLUNA (Pluna Lineas Aereas Uruguayas S.A.) obsługują regularne połączenia zAsunción,São Paulo,Rio de Janeiro,Santiago,Buenos Aires orazMadrytem. Inni przewoźnicy toAeromas,Air Class Lineas Aereas iUair.

Torre Antel

Głównymportem morskim jest Montevideo, gdzie oprócz wymiany handlowej i przeładunkutowarów istotne znaczenie mażegluga pasażerska między portami położonymi po obu brzegach estuarium La Platy. Połączenia pasażerskie obsługuje także port w Colonia del Sacramento.

Dla Urugwaju istotne znaczenie ma również żegluga śródlądowa nadrodze wodnej, jaką jest rzeka Urugwaj. Tam zlokalizowane są ważneporty rzeczneSalto,Paysandú orazFray Bentos.

Mapa konturowa Urugwaju
Porty lotnicze w Urugwaju

Łączność

[edytuj |edytuj kod]

Największymoperatorem telekomunikacyjnym jest państwowa firmaANTEL, natomiast potentatem na rynkutelefonii komórkowej jest międzynarodowy,południowoamerykański operatorCTI Móvil, jak również firma hiszpańskaTelefonica, która przejęła pierwszą prywatną sieć komunikacji komórkowej Movicom.

Polityka społeczna

[edytuj |edytuj kod]

Opieka zdrowotna

[edytuj |edytuj kod]

Średnia długość życia wynosi 75,5 roku. Dla kobiet 79 lat, a dla mężczyzn 72 lata.

Szpital im.„Dr. Manuel Quintela” w Montevideo

Oświata

[edytuj |edytuj kod]

Urugwajczycy są najbardziej wykształceni spośród wszystkich mieszkańców Ameryki Południowej – 84% ludności ma wykształcenie ponadpodstawowe, a 32% co najmniej średnie.Analfabetyzm nie przekracza 3%.

Najważniejszym osiągnięciem urugwajskiego systemu edukacyjnego była realizacja tzw. Planu Ceibal. W związku z nim, w 2009, Urugwaj stał się pierwszym krajem na świecie, który wyposażył wszystkich swoich uczniów szkół podstawowych (i ich nauczycieli) w komputery przenośne, w ramach kampanii One Laptop Per Child (laptop dla każdego ucznia).

StołeczneuczelnieUniwersytet Republiki (Universidad de la República) oraz katolickaColegio Stella Maris są najbardziej prestiżowe w kraju. W stolicy działa ponadtoUniwersytet w Montevideo, prowadzony przezOpus Dei.

Kultura

[edytuj |edytuj kod]
Teatr Solís w Montevideo

Urugwaj jest powszechnie znany jako krajgauchos. Niemniej jednak kraj ten szczyci się imponującymitradycjami artystycznymi i literackimi – stąd wywodzi się wielu słynnychmalarzy,poetów, powieściopisarzy i dramatopisarzy.

Karnawał

[edytuj |edytuj kod]

Jednym z najważniejszych wydarzeń kulturalnych i rozrywkowych Urugwaju jest karnawał, który nie jest jednak tak hucznie obchodzony jak w Brazylii. Największe obchody odbywają się w Montevideo, gdzie odprawiane są tradycyjneceremoniellamadas (tłum. nawoływanie), będące elementami afrobrazylijskich i afrourugwajskich kultów wywodzących się z wierzeń afrykańskich, a polegające na uderzaniu w bęben w rytm „candombe” i nawoływaniu innych uczestników bębniarzy do gromadzeniu się w jednym miejscu. Zdarza się, że „comparsa” (zgromadzenie bębniarzy, zespół) może zebrać nawet do stu członków. Przy większej ilości jest bardzo trudne utrzymanie rytmu. W takich sytuacjach „comparsa” rozdziela się na dwie części. Używa się trzech typów bębnów: „chico” – mały, który ma zadanie utrzymać stały rytm, „piano” – największy mający brzmienie basu i „repique” – nadający melodie. Obrzędowi temu towarzyszą tancerze i wiele kolorowych postaci.

Kuchnia

[edytuj |edytuj kod]

Kwintesencją urugwajskiej kuchni jest przyrządzana na różne sposoby wołowina w dużych ilościach. Jedną z najbardziej znanych potraw są medaliony z polędwicy w sosie z dodatkiemczerwonego winatannat. Typowym i popularnym daniem jest „asado”, które można zjeść w restauracji, barze lub zwyczajnie „pod chmurką” w zaimprowizowanej jadłodajni. Jest to wołowina (a dokładniej żebra wołowe) pieczone na grillu.

Sport

[edytuj |edytuj kod]
Estadio Centenario

Naletnich igrzyskach olimpijskich Urugwajczycy wywalczyli dotąd 10 medali w tym 2 złote, 2 srebrne i 6 brązowych.

Sportem narodowym Urugwaju, jak w większości Ameryki Południowej, jest piłka nożna. W 1924 r. Urugwaj był reprezentowany przez swoją drużynę piłkarską na Igrzyskach Olimpijskich w Paryżu, jako pierwszy w historii uczestnik z Ameryki Południowej. Zarówno w Paryżu, jak i na następnej olimpiadzie w Amsterdamie w 1928 r., Urugwajczycy zdobyli złote medale. Urugwajska drużyna jest także jedną z pięciu, które zwyciężyły w Mistrzostwach Świata w Piłce Nożnej FIFA dwa lub więcej razy. Pierwsze zwycięstwo w MŚ Urugwaj odniósł podczas pierwszych mistrzostw w 1930 r., których był w dodatku gospodarzem. W 1950 r., podczas MŚ w Brazylii, Urugwajczycy zwyciężyli po raz drugi, pokonując będących faworytami gospodarzy. Ledwie ponad 3-milionowy Urugwaj jest najmniejszym krajem, który zwyciężył w MŚ w Piłce Nożnej FIFA, a przedostatnia jest Argentyna, która ma już ponad 40 mln mieszkańców. Urugwaj jest także 15-krotnym zwycięzcą Copa América, czyli mistrzostw Ameryki Południowej w piłce nożnej, co czyni go najbardziej utytułowaną drużyną strefy CONMEBOL. Najpopularniejszymi zespołami piłki nożnej w Urugwaju sąClub Atlético Peñarol (trzykrotny klubowy mistrz świata, pięciokrotny zwycięzca klubowych mistrzostw Ameryki i 48-krotny mistrz kraju) iClub Nacional de Football (trzykrotny klubowy mistrz świata, trzykrotny mistrz Ameryki i 42-krotny mistrz kraju). Najbardziej znanymi piłkarzami z Urugwaju są:Obdulio Varela,Juan Schiaffino,Enzo Francescoli,Gustavo Poyet,Alvaro Recoba,Diego Lugano,Edinson Cavani,Luis Suárez (MVPCopa America 2011),Diego Godín iDiego Forlan (zwycięzcaZłotego Buta w 2005 r. i 2009 r., Najlepszy GraczMistrzostw Świata 2010).

W 2006 r. Urugwajczycy zostali wicemistrzami świata wpiłce nożnej plażowej. W finaleMistrzostw Świata rozgrywanych na plażyCopacabana w Rio de Janeiro, ulegli gospodarzom turnieju Brazylijczykom stosunkiem bramek 1:4.

Rugby jest drugim popiłce nożnej sportem narodowym Urugwajczyków. Stanowią obecnie po Argentynie drugą siłę w Ameryce Południowej.

Polonia urugwajska

[edytuj |edytuj kod]

PierwsiPolacy przybyli do Urugwaju w XIX w., popowstaniu styczniowym, m.in.: cenionylekarz dr Julian Jurkowski,Jan Łukasiewiczarchitekt, Erazm Bogoria-Skotnicki – profesorgeografii i główny inspektor szkół publicznych w Urugwaju, nauczyciel Ludwik Wypychowski,Wacław Radecki – wykładowca psychologii na Uniwersytecie w Montevideo (założył Instytut Psychologii), farmaceuta Ryszard Powal-Czyżkowski. W okresie międzywojennym przybyło tu ponad 8 tys. Polaków. Byli to przede wszystkimrobotnicy. Pierwsze organizacje polonijne powstały w 1927 r. Obecnie działają m.in.: Towarzystwo Polskie im. MarszałkaJózefa Piłsudskiego, Zjednoczone Towarzystwo Polskie oraz Polska Misja Katolicka. Obecnie w Urugwaju mieszka, według różnych szacunków, około 10–15 tys. Polaków[20].

Przypisy

[edytuj |edytuj kod]
  1. The World Factbook – Central Intelligence Agency [online], cia.gov [dostęp 2017-10-02] [zarchiwizowane zadresu 2007-06-12] (ang.).
  2. abcdDane dotyczące PKB na podstawie szacunkówMiędzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023:International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-22]. (ang.).
  3. Discover Uruguay – Academia Uruguay [online], www.academiauruguay.com [dostęp 2025-02-25] .
  4. Urugwaj, [w:]Encyklopedia PWN [online],Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-05-21] .
  5. abcdUrugwaj. Historia, [w:]Encyklopedia PWN [online],Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2015-05-26] .
  6. „THE CONSERVATIVE ADJUSTMENT, 1931–43 – Uruguay”. Library of Congress Country Studies.
  7. Bureau of Western Hemisphere Affairs. „Background Note: Uruguay”. US Department of State.
  8. abcArturo Porzecanski: Uruguay’s Tupamaros: The Urban Guerrilla.
  9. Aleksandra Lipczak: José Mujica i Lucia Topolansky – najskromniejsza para u władzy. wysokieobcasy.pl, 2013-11-05. [dostęp 2014-09-26]. (pol.).
  10. Uruguay – RELIGION [online], web.archive.org, 30 kwietnia 2011 [dostęp 2025-02-25] [zarchiwizowane zadresu 2011-04-30] .
  11. MaciejM. Stasiński MaciejM.,Urugwaj wprowadza legalną marihuanę. Kto się zarejestruje, może hodować sześć krzaczków [online], wyborcza.pl, 11 lipca 2017 [dostęp 2017-07-13] .
  12. Uruguay set to legalize gay civil unions.
  13. Uruguay approves Latin America’s first gay adoption law. google.com. [zarchiwizowane ztego adresu (2009-09-17)].
  14. Urugwaj zalegalizował marihuanę. tvp.info, 2013-12-11. [dostęp 2013-12-11]. (pol.).
  15. abcdeUruguay. Global Firepower. [dostęp 2014-09-09]. (ang.).
  16. Country Profile: Uruguay.
  17. Central Intelligence Agency. „People :: Uruguay”. The World Factbook.
  18. abEncuesta Nacional de Hogares Ampliada. ine.gub.uy. [zarchiwizowane ztego adresu (2013-09-27)]. Instituto Nacional de Estadística Uruguay 2006.
  19. Conela: Resumen estadístico de la iglesia latina global. Prolades.com, 2011.
  20. J. Mazurek,Kraj a emigracja: ruch ludowy wobec wychodźstwa chłopskiego do krajów Ameryki Łacińskiej (do 1939 roku), Biblioteka Iberyjska, 2006, s. 10.

Bibliografia

[edytuj |edytuj kod]
  • Encyklopedia multimedialnaWIEM
  • Optimus PascalMultimedialna Encyklopedia Powszechna
  • Praca zbiorowaWielki atlas Świata, encyklopedia geografii
  • Philip Gardner, Allan Scott, Andrew ShackletonGeografia państw Świata

Linki zewnętrzne

[edytuj |edytuj kod]
Państwa Ameryki Południowej
Państwa
Terytoria zależne

  • p
  • d
  • e
Członkostwo w organizacjach międzynarodowych

Mapa członków WTO

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Urugwaj&oldid=77652618
Kategorie:
Ukryte kategorie:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp