Ten artykuł dotyczy miasta we Włoszech. Zobacz też: miasto w USA:Tusculum.
Tusculum – dawna miejscowość w środkowychWłoszech, w rejonieLacjum, położona 5 kilometrów odRzymu.
Założone wstarożytności przezLatynów, zostało podbite przezRzymian. W czasach starożytnych miasto stało się modne jako ośrodek wypoczynkowy. Z Tusculum wywodziły się takie rody rzymskie jak Mamiliusze, Fulwiusze, Fontejusze, Juwencjusze, Oppiusze, Manliusze, Furiusze i Porcjusze Kato (Kato Starszy). Bywał tam między innymiCyceron, który właśnie tam napisał swoje dziełoRozmowy tuskulańskie. 17 kwietnia 1191 miasto zostało zburzone.
W 1806 rozpoczęły się pierwsze wykopaliska na szczycie wzgórza Tuscolo zainicjowane przezLucjana Bonaparte. W 1825 archeolog, markizLuigi Biondi (1776–1839), zaangażowany przez królowąMarią Krystynę Sycylijską, żonę królaKarola Feliksa Sardyńskiego, odkrył Tusculum. Podczas wykopalisk znaleziono ruinyamfiteatru,forum oraz willepatrycjuszowskie. W latach 1839–1840 architekt i archeologLuigi Canina (1795–1856), zaangażowany również przez królową, odkrył teatr. Odkryte starożytne dzieła sztuki odesłano do królewskiej rezydencji w Agliè w Piemoncie.