Tu-144 (ros.Ту-144) –radziecki naddźwiękowy samolot pasażerski skonstruowany przez biuro konstrukcyjneAndrieja Nikołajewicza Tupolewa.Na Zachodzie samolot nazwanoKonkordskij z powodu podobieństwa tego samolotu doConcorda. Rosyjska telewizja TV6 sugerowała, że nazwa ta pochodzi odConcorde’a i nazwiska „radzieckiego konstruktora helikopterów”,Igora Sikorskiego[1]. Tu-144 uległ dwóm katastrofom.
Pierwszy prototyp wystartował 31 grudnia 1968 z lotniska podMoskwą, trzy miesiące przed Concordem. Tu-144 pierwszy też przełamał barierę dźwięku 5 czerwca 1969, a 15 lipca 1969 został pierwszym komercyjnym transportowcem, który przekroczył prędkośćMach 2[2].
Uważa się, że przy konstruowaniu Tu-144 oparto się na materiałach zdobytych metodamiszpiegowskimi wefrancuskiej firmieAérospatiale, w której był konstruowany Concorde. Były przypuszczenia, że skradzione plany pozwoliły radzieckim inżynierom na przyśpieszenie prac nad własnym samolotem, którego projekt oparli na planach Concorde’a[potrzebny przypis]. Jest to jednak mało prawdopodobne, jeśli już to skradzione dane dotyczyły raczej ogólnych założeń, osiągów i wielkości, a nie ścisłych rozwiązań konstrukcyjnych. Pośpiech związany z pierwszeństwem oblotu (przedConcorde) sprawił, iż maszynę trapiły do końca nieusunięte usterki i poważne awarie. Było to przyczyną przymusowych lądowań, co w oficjalnej prasie przekładano na „kurtuazyjną wizytę” (np. wWarszawie, w 1971). Dochodziło m.in. do pękania skrzydła i utraty paliwa w locie, liczne były awarie silników.
3 czerwca 1973 podczas pokazów lotniczych (Paris Air Show) doszło do katastrofy drugiego prototypu samolotu[3]. Zginęli wszyscy – 6 osób – uczestnicy lotu oraz 8 osób na ziemi. Do dziś nie są znane konkretne przyczyny zdarzenia. Po wypadku mówiono o tym, że samolot wleciał w smugę gazów spalinowych francuskiego myśliwca, który go fotografował. Nowsze badania wskazują na możliwy problem w układzie sterowania, który został w ostatniej chwili przeprogramowany (nieprawidłowo) w celu uzyskania przewagi nad konkurencyjnymConcorde. Niewykluczony jest również błąd pilota[a]. Przed katastrofą samolot wykonywał manewr stromego wznoszenia. Brak jest danych potwierdzających ewentualneprzeciągnięcie, gdyż maszyna po wznoszeniu ustabilizowała lot do pozycji horyzontalnej. Nie są jasne przyczyny pikowania maszyny. Jedna z teorii mówi o możliwości zablokowaniawolantu przez kamerę zabraną na pokład maszyny przed startem, inna o manewrze uniku przed zderzeniem w powietrzu z samolotem myśliwskim. Próba wyprowadzenia maszyny z silnego pikowania spowodowała przeciążenia powyżej granicy wytrzymałości konstrukcyjnej i doszło do złamaniaskrzydła i kadłuba Tu-144 (No. 77102)[b].
Pierwszy Tu-144S wszedł do służby 26 grudnia 1975 przewożąc ładunki i pocztę. Loty pasażerskie rozpoczął 1 listopada 1977 na trasie Moskwa–Ałma-Ata, jedynej regularnej trasie lotów pasażerskich tego samolotu. Tu-144S potrafił osiągać maksymalną prędkość Macha 2,35, jednak aby samolot mógł utrzymać prędkość naddźwiękową dopalacze musiały być cały czas włączone, co powodował bardzo duże zużycie paliwa. W kwietniu 1978 do służby weszła nowa wersja samolotu – Tu-144D, która miała m.in. silniki turboodrzutowe Kolesowa; ich mniejsze zużycie paliwa pozwalało wydłużyć zasięg samolotu. W planach była wersja z powiększonymi skrzydłami i zbiornikami paliwa, która miała otrzymać oznaczenie Tu-144DA.
Zawodność i awaryjność tych maszyn, ogromne koszty lotu powodowane zużyciem paliwa i dużym nakładem obsługi naziemnej spowodowały, że maszyna szybko i bez rozgłosu została wycofana z eksploatacji. Samoloty tego typu wykonały tylko 102 komercyjnych rejsowych lotów, w tym 55 rejsowych lotów pasażerskich. Ostatni pasażerski lot rejsowy miał miejsce 1 czerwca 1978[c]. Druga katastrofa w trakcie lotu doświadczalnego w 1978 przyniosła 2 ofiary[4]. Wiadomo jest, że do 1987Aerofłot użytkował egzemplarze Tu-144 po oficjalnym wycofaniu modelu z użytku.
Ogółem wyprodukowano 16 samolotów: jeden prototyp, jeden przedprodukcyjny, dziewięć Tu-144S oraz pięć Tu-144D.
W 1996 przy współfinansowaniuNASA na bazie Tu-144D (No. 77114) powstała maszyna doświadczalna Tu-144LL, posiadająca silniki Kuzniecow NK-321 z bombowca strategicznegoTu-160. Celem powstania samolotu było stworzenie latającego laboratorium, pozwalającego na badania technologii potrzebnych przy planowanych i realizowanych projektach nowych pasażerskich samolotów naddźwiękowych. Maszyna odbyła kilkadziesiąt lotów, głównie z misjami badawczymi w zakresie materiałoznawstwa. Ostatni lot odbył się 14 kwietnia 1999.
Z 16 ukończonych Tu-144 zachowało się osiem. Sześć maszyn (o numerach 68001, 77101, 77103, 77104, 77105, 77113) zostało zezłomowanych. Dwa inne egzemplarze zostały zniszczone w katastrofach (77102 podczas Paris Air Show oraz 77111 podczas testu Tu-144D na trasie Moskwa-Chabarowsk).
przebudowany na Tu-144LL; w 2019 roku odmalowany w oryginalne barwy Aerofłotu i w lipcu ustawiony jako pomnik na skrzyżowaniu dróg w pobliżu bazy lotniczej Żukowski[5].
77115
przechowywany na terenie fabryki Tupolewa w Żukowskim
↑Błąd rozumiany jako przekroczenie dopuszczalnych paramentów lotu (szybkość, wysokość, kąt wznoszenia,przeciążenie)
↑Samolot miał podczas pokazów zaprezentować swoją przewagę nadConcorde i załoga maszyny pod presją wykonywała manewry nieprzewidziane podczas procesu normalnej eksploatacji maszyny. Prezentowany w 2010 na kanaleDiscovery Historia film o kulisachprób samolotu oraz szczegółów przed startem maszyny do tych pokazów wskazują na fakt prawdopodobnego błędu w urządzeniu automatycznego sterowania (zamontowanego za oparciem fotela dowódcy) a którego działanie miało poprawiać sterowność samolotu na małej prędkości. Zginęła cała załoga w tympilot doświadczalny Michaił Kozłow, który był za sterami podczas pierwszego oblotu maszyny 31 grudnia 1968
↑Stało się to po katastrofie Tu-144 No. 77111 23 maja 1978, gdy podczas jednego z ostatnich lotów doświadczalnych z powodu pęknięcia przewodu paliwowego doszło do zapalenia się silników maszyny. Zginęło dwóch pilotów doświadczalnych będących na pokładzie maszyny.
