Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też:Trzebnica (ujednoznacznienie).| miasto wgminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Ratusz, obecnieMuzeum Regionalne Towarzystwa Miłośników Ziemi Trzebnickiej | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Aglomeracja | |||||
| Prawa miejskie | 1250 | ||||
| Burmistrz | |||||
| Powierzchnia | 10,61[1] km² | ||||
| Wysokość | 150 – 253[potrzebny przypis] m n.p.m. | ||||
| Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna | (+48) 71 | ||||
| Kod pocztowy | 55-100 | ||||
| Tablice rejestracyjne | DTR | ||||
Położenie na mapie gminy Trzebnica  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu trzebnickiego  | |||||
 51°18′18″N 17°03′41″E/51,305000 17,061389 | |||||
| TERC (TERYT) | 0220034 | ||||
| SIMC | 0987383 | ||||
Urząd miejski pl. Piłsudskiego 155-100 Trzebnica | |||||
| |||||
| |||||
| |||||
| |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Trzebnica (niem. Trebnitz,cz. Třebnice) –miasto wwojewództwie dolnośląskim, wpowiecie trzebnickim, siedzibagminy miejsko-wiejskiej Trzebnica i władzpowiatowych. Położone we wschodniej częściWzgórz Trzebnickich, obecnie jest jednym z miastaglomeracji wrocławskiej.
W Trzebnicy znajduje się jedno zmiejsc pochówku władców Polski –bazylika św. Jadwigi.
Według danych z 1 stycznia 2023 r. powierzchnia miasta wynosiła 10,61 km²[1] (541. miejsce w kraju).
Historycznie leży naDolnym Śląsku.W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało dowoj. wrocławskiego.
Nazwa miejscowości pochodzi od prasłowiańskiego czasownikaterbiti „karczować (las), trzebić” z dodanymprzyrostkiem – nica. Pierwotnie oznaczała osadę powstałą na miejscu wykarczowanego lasu. Istnieje również drugie wyjaśnienie wywodzące nazwę od słowa„trzeba”, czyliprasłowiańskiego określenia na składanie ofiary dla przodków tzw.„trzeby” w umiejscowionej w osadzie pogańskiej świątyni[3][4].
Historycy wiążą osadę ze śląskim plemieniemTrzebowian.Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku weWrocławiu jako najstarszą nazwę wymienia„Trebnicha” podając jej znaczenie„Rodeplatz”[5]. Rodeplatz może oznaczać miejsce ''wykarczowane'' od niemieckiego słowaroden – kopać, wykopywać.
W dokumencie łacińskim z roku 1149 miejscowość wymieniona jest wzlatynizowanej formieTrebnicha, w 1202Trebnyc, w 1209Trebnich, w 1250 „Trebnic villa forensi”, w XIV wiekuTrebenicz.W spisanym ok. 1300 roku średniowiecznym łacińskim utworze opisującym żywotświętej JadwigiVita Sanctae Hedwigis miasto, z którym święta jest związana, wielokrotnie wymieniane jest w formachTrebnica[6], oraz„Trebnicz”[7]. Nazwa miejscowości w zlatynizowanej formieTrebenicz wymieniona jest w łacińskim dokumencie z 1312 roku wydanym wGłogowie[8].
W roku 1613 śląski regionalista i historykMikołaj Henel wymienił miejscowość w swoim łacińskim dziele o geografii Śląska pt.Silesiographia, podając dwie nazwy: zlatynizowanąTrebnicia orazzgermanizowanąTrebnitz[9].
Jeszcze w 1750 roku w zarządzeniu wydanym dla mieszkańców Śląska przezFryderyka II miejscowość wymieniona jest pośród innych miast śląskich pod polską nazwąTrzebnica[10]. Niemiecka nazwaTrebnitz stała się urzędową nazwą miasta dopiero w XVII – XVIII wieku, po ostatecznym podboju Śląska przez Prusy w roku 1763 w wyniku trzechwojen śląskich z Austrią. NazwęTrzebnica w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej wGłogówku w 1847 wymienił śląski pisarzJózef Lompa[11].Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podaje dwie nazwy miejscowości: polską nazwęTrzebnica orazzgermanizowanąTrebnitz[4].
Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946[12].
W okolicach miasta, na zboczach Winnej Góry (popularnie zwanej „Kocią Górą”), znaleziono najstarsze obozowisko ludzkie (Homo erectus) na terenie Polski, datowane na 500 tys. lat. Odkrył je wrocławski archeologJan Michał Burdukiewicz[13][14][15][16][17].
Pierwszy zapis o miejscowości zwanej wówczasTrebnica pochodzi z 1138 roku. Osada ta powstała na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych, z Wrocławia przez Żmigród do Poznania oraz przez Milicz do Kalisza i Gniezna. Stanowiła ważny punkt wymiany na skraju wielkiej puszczy, w dokumentach z 1140 występuje jako własność księcia Władysława II Wygnańca. W 1146 przeniesiono tu jarmark zCerekwicy[18]. W 1202 r.Henryk Brodaty ufundował tu kościół i klasztor, do którego w 1203 r. wprowadziły się przybyłe zBambergucysterki. Opactwo trzebnickie było pierwszym żeńskim klasztorem cysterskim na ziemiach polskich.Wiadomość o założeniu klasztoru trzebnickiego jako fundacji przekazała bulla papieżaInnocentego III z 22 listopada 1202 roku, na mocy której papież wziął klasztor pod szczególną opiekę. Wprowadzenie sióstrbenedyktynek zBambergu, które w 1218 roku przyjęły regułę cysterską, odbyło się 13 stycznia 1203 roku i zostało przeprowadzone przez biskupa wrocławskiegoCypriana[19]. Od XIV wieku Trzebnica jest ośrodkiem kultuśw. Jadwigi Śląskiej.
Osobne artykuły:Muzeum Kultu św. Jadwigi Śląskiej w Trzebnicy i Sanktuarium św. Jadwigi w Trzebnicy.Trzebnica otrzymałaprawa miejskie w 1250 r., a w roku 1257 wykupiła od klasztoruwójtostwo, uzyskując w ten sposób znaczną niezależność gospodarczą. W XIV wieku miasto znalazło się w granicachksięstwa oleśnickiego. W 1348 r. wraz z całym Śląskiem inkorporowana do Korony Czeskiej, w roku 1742 w wynikuwojen śląskich znalazła się w państwiepruskim.W 1432 klasztor i miasto zniszczyli husyci, w 1440 splądrowały je wojska Macieja Korwina, a w 1463 dużą część zabudowy zniszczył pożar. Początek XVI w. przyniósł ożywienie rzemiosła i handlu, w 1526 miasto przeszło pod panowanie austriackie. Wielki upadek przyniosła Trzebnicy epidemia w 1593, która zdziesiątkowała ludność. Następnie miasto było niszczone podczas wojny trzydziestoletniej, gdy przemarsze wojsk szwedzkich, cesarskich i oddziałów lisowczyków zdziesiątkowały miasto doprowadzając do wyludnienia[18].
.jpg)
Osobny artykuł:Bitwa pod Trzebnicą.W połowie XVII wieku polsko-niemiecka granica językowa przebiegała niedaleko Trzebnicy, włączając miasto do terytorium o dominacjijęzyka polskiego[20]. Niewielkie ożywienie nastąpiło pod koniec XVII w., kiedy to ocalała ludność rozpoczęła uprawę lnu i rozwinęło się tkactwo. Przejście pod administrację pruską wzmogło akcję germanizacyjną, duża część mieszkańców mówiła po polsku, a księżmi i zakonnikami byli Polacy o nazwiskach Michałek, Bogaciński, Jankowski, Kalinowski. Do 1742 r. miasto należało do klasztoru i podlegało jego jurysdykcji. W 1764 władze wydały nakaz usunięcia księży i nauczycieli, którzy nie znają języka niemieckiego[18].
W 1810 r., za sprawą dekretusekularyzującego wszystkie klasztory w Królestwie Pruskim, cysterki opuściły Trzebnicę. W XIX wieku miasto przeżyło rozkwit. Rozbudował sięprzemysł włókienniczy, powstały bank i drukarnia. W 1886 r. miasto uzyskało połączenie kolejowe zWrocławiem, a w 1888 r. otwarto „Zdrój św. Jadwigi”. W 1897 rozpoczęto elektryfikację, a w 1910 r. uruchomiono gazownię miejską.
25 stycznia 1945 do Trzebnicy wkroczyły wojska sowieckie (po wojnie na ul. Wrocławskiej, gdzie po walkach chowano poległych żołnierzy postawiono obelisk ku czci żołnierzy Armii Czerwonej)[21]. W marcu i kwietniu 1945 r. skoncentrowała się w rejonie Wzgórz Trzebnickich2 Armia Wojska Polskiego skąd wyruszyła nad Nysę Łużycką by wziąć udział w operacji berlińskiej (w kwietniu 1970 roku na ówczesnym pl. gen. Świerczewskiego odsłonięto pomnik ku czci żołnierzy II Armii). Sztab dowódcy II Armii gen. Świerczewskiego mieścił się w budynku sądu (upamiętniała ten fakt tablica pamiątkowa wmurowana w gmach)[21]. ZII wojny światowej Trzebnica wyszła zniszczona w 75%. Od 20 kwietnia do początków czerwca 1945 Trzebnica była pierwszą siedzibą władzwojewództwa wrocławskiego (wojewodaStanisław Piaskowski)[22]. W 1960 roku na budynku w którym mieściła się siedziba władz polskich (ul. Wolności 5) odsłonięto tablicę pamiątkową[21].
Piramida wieku mieszkańców Trzebnicy w 2014 roku.
Z tym tematem związana jest kategoria:Ludzie związani z Trzebnicą. Z tym tematem związana jest kategoria:Ludzie urodzeni w Trzebnicy.
.jpg)
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[23]:
inne zabytki:
obiekty niezachowane:
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.JPG)
Na zachód od Trzebnicy biegniedroga ekspresowa S5 (E261) relacjiGrudziądz –Bydgoszcz –Poznań –Leszno –Trzebnica –Wrocław, będąca częściądrogi krajowej nr 5 prowadzącej dalej doStrzegomia iLubawki (dawne przejście graniczne zCzechami). Trasa częściowo przebiega po obwodnicy miasta oddanej do użytku na początku XXI wieku.
Przez miasto przebiegają drogi krajowe i wojewódzkie:
Trzebnica leży przy linii kolejowej:
Wszystkie połączenia pasażerskie na linii kolejowej realizująKoleje Dolnośląskie[24].Dworzec kolejowy, otwarty ponownie po remoncie w 2009 r., znajduje się przy ulicy Kolejowej.
W mieście znajdują się dwie nieczynne stacje kolei wąskotorowej:Trzebnica Zdrój iTrzebnica Gaj.
Lokalną komunikację autobusową obsługuje prywatne przedsiębiorstwo Ekspres Bus[25]. Przewoźnik realizuje połączenia autobusowe m.in. w kierunkuWrocławia,Obornik Śląskich iŻmigrodu. Do 2010 r. w centrum miasta istniał dworzec autobusowy – po jego likwidacji autobusy zatrzymywały się na przystanku tymczasowym. W roku 2019 powstało nowe centrum przesiadkowe w sąsiedztwie dworca kolejowego[26].
W listopadzie 2010 r. uruchomiono pierwszą w historii miasta liniękomunikacji miejskiej, która łączydworzec kolejowy z kilkunastoma przystankami w całej Trzebnicy[27].
Około 13 km na południowy zachód od miasta znajduje się wielofunkcyjne lądowiskoGolędzinów.
Średniemiesięczneciśnienie atmosferyczne waha się od 1014,5hPa (IV) do 1018,6 hPa (I), największy zanotowany wzrost ciśnienia 24 hPa, największy spadek 29 hPa[28].
Średnia roczna prędkość wiatru wynosi 3,9 m/s. Najmniejsze średniezachmurzenie osiąga 47% (VIII), największe 74% (XII), średnie roczne 60%[29].
Średnia rocznatemperatura powietrza osiąga +8,9 °C. W przebiegu rocznym najchłodniejszy jest styczeń (–1,0 °C), najcieplejszy lipiec (+18,7 °C). Najwyższą maksymalną temperaturę zanotowano 10 sierpnia 1992 (+37,5 °C), najniższą temperaturę minimalną 14 stycznia 1987 (–28,8 °C)[28].
Absolutnaamplituda temperatury powietrza osiągnęła 66,3 °C. W ciągu roku występuje 45 dni gorących, czyli takich, w których maksymalna temperatura przekracza 25 °C, z czego 8 to dni upalne z temperaturą powyżej 30 °C; czasami zdarzają się w Trzebnicy dni bardzo upalne, podczas których maksymalna temperatura przekracza 35 °C. Najdłuższe fale upałów nad miastem wystąpiły:
Najwięcej dni upalnych (z temperaturą maksymalną powyżej 30 °C) zanotowano w 1994 r. – aż 22 dni, z czego 14 w lipcu 1994.Latem występują bardzo rzadko tzw. tropikalne noce, kiedy temperatura minimalna nie spada poniżej 20 °C. Zdarzają się one na przełomie lipca i sierpnia. Najwyższą minimalną temperaturę w Trzebnicy zanotowano 29 VII 2013 r. i było to 21,3 °C[28].
Dni mroźnych, z ujemną temperaturą maksymalną (poniżej 0 °C) jest w Trzebnicy tylko 26 rocznie. Średnia roczna suma opadu wynosi 491 mm[28].
Największe średnie miesięczne sumyopadu 76 mm (VII), najmniejsze 25 mm (II). Notowanych jest średnio 105 dni z opadem w roku (z maksimum w lecie)[28].
| Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rekordy maksymalnej temperatury [°C] | 14.8 | 18.8 | 21.8 | 30.0 | 31.3 | 35.0 | 36.7 | 37.5 | 30.5 | 26.0 | 19.1 | 15.1 | 37,5 |
| Średnie temperatury w dzień [°C] | 2,0 | 3,2 | 8,1 | 14,3 | 19,7 | 22,4 | 24,5 | 24,3 | 19,2 | 13,9 | 7,2 | 3,3 | 13,5 |
| Średnie dobowe temperatury [°C] | -1,0 | -0,2 | 3,7 | 8,7 | 13,9 | 16,8 | 18,7 | 18,4 | 14,0 | 9,2 | 3,9 | 0,5 | 8,9 |
| Średnie temperatury w nocy [°C] | -4,1 | -3,5 | -0,3 | 3,4 | 8,0 | 11,4 | 13,1 | 12,7 | 9,1 | 4,9 | 0,7 | -2,4 | 4,4 |
| Rekordy minimalnej temperatury [°C] | -28.8 | -25.1 | -16.8 | -6.2 | -2.5 | 2.0 | 5.3 | 4.3 | 0.1 | -7.7 | -14.4 | -21.0 | −28,8 |
| Opady [mm] | 27 | 25 | 31 | 30 | 50 | 59 | 76 | 58 | 42 | 29 | 32 | 31 | 491 |
| Średnia liczba dni z opadami | 8 | 8 | 8 | 7 | 10 | 11 | 11 | 9 | 9 | 7 | 8 | 9 | 105 |
| Źródło: Na podstawie 35-lecia 1979-2013[30] | |||||||||||||
Kluby sportowe:
W Trzebnicy znajduje się Gminny Park Wodny. Służy jako obiekt rekreacyjny, a także miejsce wydarzeń sportowych np. corocznego turnieju hokeja podwodnego: Aqua Battle.
31 sierpnia 2021 otwarto nowoczesną Gminną Halę Widowiskowo-Sportową im. Dolnośląskich Olimpijczyków.[2]
.jpg)
W Trzebnicy mieszkają również mniejszości:Prawosławna (głównie imigranci zUkrainy),Luterańska iMuzułmańska.
 | Zobacz w indeksieSłownika geograficznego Królestwa Polskiego hasłoTrzebnica |
| Przynależność wojewódzka | |
|---|---|
| Miasta (1945–75) |
|
| Gminy wiejskie (1945–54 i 1973–75) |
|
| Gromady (1954–72) |
|
