To jest wersja przejrzana tej strony
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też:Trzebinia (ujednoznacznienie).| miasto wgminie miejsko-wiejskiej | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Data założenia | XIV wiek | ||||
| Prawa miejskie | 1817 | ||||
| Burmistrz | Jarosław Okoczuk | ||||
| Powierzchnia | 31,95[1] km² | ||||
| Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna | 32 | ||||
| Kod pocztowy | 32-540 do 32-546 | ||||
| Tablice rejestracyjne | KCH | ||||
Położenie na mapie gminy Trzebinia  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu chrzanowskiego  | |||||
 50°09′35″N 19°28′14″E/50,159722 19,470556 | |||||
| TERC (TERYT) | 1203054 | ||||
| SIMC | 0944149 | ||||
Urząd miejski ulica Józefa Piłsudskiego 1432-540 Trzebinia | |||||
| |||||
| |||||
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Trzebinia (1969–1977Trzebinia-Siersza) –miasto wwojewództwie małopolskim, wpowiecie chrzanowskim, siedzibagminy miejsko-wiejskiej Trzebinia.
Według danychGłównego Urzędu Statystycznego z 1 stycznia 2024 r. miasto miało 18 502 mieszkańców[1].
Obszar miasta igminy Trzebinia położony jest w zachodniej częściwojewództwa małopolskiego, wpowiecie chrzanowskim. Według najnowszej aktualizacji przebiegu granic mezoregionów fizycznogeograficznych Polski, na utworach południowej częściWyżyny Krakowsko-Częstochowskiej –Wyżyny Olkuskiej iRowu Krzeszowickiego. Niewielka, środkowa część gminy, według badaczy znajduje się w granicachPagórów Jaworznickich[2]. Geograficznie obszar miasta i gminy jest wyżyną wzniesioną od 269 do 407 m n.p.m. Miasto położone jest w linii prostej około 30 km odKrakowa i 32 km odKatowic. Trzebinia należy doziemi krakowskiej – częściMałopolski graniczącej zeŚląskiem, w szczególności zGórnym Śląskiem[3][4].
Według najnowszych badań prowadzonych przez pracowników Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego przedstawionych w dokumencie pt. „Powiązania funkcjonalno-przestrzenne ośrodków miejskich” Małopolskiego Obserwatorium Rozwoju Regionalnego Gmina Trzebinia zaliczona została bezpośrednio do Krakowskiego Obszaru Metropolitalnego[5], a z racji położenia w zachodniej części województwa małopolskiego wiążą ją również relacje przestrzenne z niektórymi miastamikonurbacji górnośląskiej[6].
Zobacz też:Trzebinia Siersza.Komunikację drogową zapewniają głównieautostrada A4,droga krajowa nr 79 idroga wojewódzka nr 791. Miasto jest znaczącym węzłem kolejowym, zestacją kolejową, która obsługuje zarówno ruch pasażerski, jak i towarowy.
| Najbliższe lotniska międzynarodowe | ||
|---|---|---|
| lotnisko | odległość w km | |
| 1 | Balice | 30 |
| 2 | Pyrzowice | 62 |
W skład Trzebini wchodzą następujące osiedla:
| Struktura ludności Trzebini według wieku[7] | |
|---|---|
| wiek w latach | mieszkańcy |
| 0–2 | 348 |
| 3–6 | 692 |
| 7–16 | 2277 |
| 17–24 | 2860 |
| 25–66 | 11 560 |
| 67 i więcej | 2938 |
| Struktura ludności Trzebini według płci[7] | |
|---|---|
| płeć | mieszkańcy |
| mężczyźni | 10 068 |
| kobiety | 10 607 |
| Średni dochód na mieszkańca[8] | |
|---|---|
| rok | średnidochód |
| 2005 | 1854,10 zł |
| 2006 | 2319,02 zł |
| 2007 | 2600,56 zł |
| 2008 | 2291,57 zł |
| 2009 | 2403,65 zł |
| 2010 | 2680,28 zł |
Najstarsze znaleziska archeologiczne z terenów Trzebini i okolic to wyroby zkrzemienia oraz przedmioty wykonane zbrązu pochodzące z okresu halsztackiegokultury łużyckiej.
Teren, na którym współcześnie znajduje się Trzebinia, najpewniej wchodził w składpaństwa wielkomorawskiego, później, po włączeniu ziemWiślan do państwaPolan, pozostał przyPolsce do 1795 r.
Początki Trzebini sięgają czasówśredniowiecza. Znaczną część jej dzisiejszego terenu stanowiły obszary dworskie, funkcjonujące w oparciu o gospodarkęfolwarczną. Z 1325 pochodzi wzmianka o parafii św. Piotra i Pawła, w 1470 o kościele parafialnym w Trzebini wspomniałJan Długosz, a w 1490 księga poborowa ziemi proszowskiej. PrzełomuXIII iXIV w. sięgają tradycje wydobywaniagalmanu na terenach należących obecnie do gminy. Z 1411 pochodzi wzmianka o sztolni odwadniającej, pierwszej na terenie złóż śląsko-krakowskich. DoXV w. teren ten był własnością królewską, w późniejszym czasie, na drodze przywilejów nadanych przez króla, mieszczanie krakowscy uzyskali prawa eksploatacji bogatych złóżcynku iołowiu znajdujących się w tych okolicach.
Na przełomie XIV i XV wieku, w posiadanie Trzebini weszli Karwaczjanowie herbuZadora.Mikołaj Kezinger odkupił osadę od Karwaczjanów i w 1415 otrzymał od królaWładysława Jagiełły przywilej nadający osadzieprawo magdeburskie i górnicze. Syn Kezingera, Walther herbuŁabędź, otworzył nowe szyby w Górce, zwanej wówczas Wierzą. Równolegle z Kezingerami wydobywał kruszce ródTęczyńskich herbuTopór, do którego należała Siersza, Wodna i Myślachowice. Pod koniec XV w. Trzebinia przeszła w ręce Jerzego Morsztyna, a wXVI w. właścicielami okolicy bądź jej części byli mieszczanie krakowscy, którzy intensywnie rozwijali działalność górniczą i hutniczą.
W latach 1569–1584, Trzebinię objął w posiadanie Jerzy Schilhra vel Silhra, który przyjął nazwisko Trzebiński i otrzymał herbAbdank. W rękach rodu Schilhra Trzebińskich pozostawała do 1802, kiedy zmarł Antoni Schilhra Trzebiński, ostatni potomek w linii męskiej. Dzięki Trzebińskim była osada górnicza przeżywała swoją świetność i zaczęła być traktowana jak miasto, choć w tym okresie jeszcze praw miejskich nie posiadała. Staraniem Franciszka Schilhry Trzebińskiego, Trzebinia uzyskała odAugusta IIprzywilej jarmarczny, a Antoni Schilhra Trzebiński nadał odrębny przywilej zapewniający prawo handlu ludnościżydowskiej. Trzebińscy ufundowali kościół św. Stanisława wraz ze szpitalem dla ubogich, który został zniszczony w latach 1783–1786. Trzebinia znalazła się w zaborze austriackim zwanymGalicją.
.jpg)
Decyzjąkongresu wiedeńskiego z 8 maja 1815 w skład powstałejRzeczypospolitej Krakowskiej weszła również Trzebinia. Dzięki staraniom wdowy po ostatnim z rodu Trzebińskich Krystynie, noszącej wówczas nazwisko swojego trzeciego męża – Marasse, Trzebinia została oficjalnie podniesiona do rangi miasta decyzją Senatu Wolnego Miasta Krakowa z 6 września 1817. W 1846 miasto wraz z Republiką Krakowską ponownie zostało wcielone do Austrii i taki stan rzeczy utrzymał się do odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918, kiedy weszła w skład ówczesnegowojewództwa krakowskiego.
W latach 20. XIX w. mimo starań ówczesnej właścicielki Krystyny Marasse i jej męża hrabiego Ferdynanda Marasse, Trzebinia została przymusowo sprzedana za długi. Trzebionka i Górka stały się własnością żydowskiej rodziny Samuelsonów. W posiadanie samej Trzebini wchodzili kolejno: Karol Estreicher, Karolina Piechocka, Józef i Maria Baranowscy, Gabriela Stępińska i August Raczyński. W rękach Raczyńskiego teren Trzebini pozostawał do 1920, kiedy dwór oraz część majątków ziemskich należących niegdyś do Trzebińskich kupili Marian i Paula Zieleniewscy.
Zobacz też:Synagoga Kupiecka w Trzebini..JPG)
OkresXIX iXX w. charakteryzował się intensywnym rozwojem przemysłu, głównie surowcowego. W latach 1804–1843 powstało pięćkopalń węgla, dwie hutycynku oraz huta szkła. W II poł. XIX w. nastąpił dalszy rozwój kopalnictwa, powstały kolejne kopalnie węgla, a także kopalnia głębinowagalmanu.
Historia Zinkhütte Hedwig (Huty Jadwiga) sięga początkami 1895 roku. Założona przez Dr Lowitsch i S-ka. W 1908 r. spółkę przejęło (pol. tł.) Towarzystwo Akcyjne Zakładów Górniczych i Hutniczych w Katowicach, którego większość akcji była w ręku dużego przedsiębiorstwa „Beer, Sondheimer et Co” AGFrankfurt a.M.
Po I wojnie światowej Hutę Jadwiga nabyłaGiesche SA w Katowicach.
Po drugiej wojnie światowej huta działała w ramach „Zakładów Metalurgicznych TRZEBINIA”.
Teraz w miejscu jednego z budynków „Zakładów Metalurgicznych TRZEBINIA” mieści się hotel i restauracja Rezydencja „Pod Zegarem”.
Początek XX w. to dla Trzebini dalszy ciąg rozwoju przemysłu. Najważniejsze zakłady przemysłowe, które powstały w tym czasie, to: rafineria nafty, elektrownia, cementownia oraz zakłady tłuszczowe. Znaczne zagęszczenie przemysłu dało podłoże dla ruchów lewicowych. W okresie międzywojennym działały na tym terenie:KPP,PPS-lewica,Towarzystwo Uniwersytetów Robotniczych,Komunistyczny Związek Młodzieży Polskiej orazCzerwone Harcerstwo. Równolegle z ruchami lewicowymi działał bardzo prężnie ruchharcerski kierowany przez Naczelnego Kapelana Harcerstwa Polskiegoksiędza Mariana Luzara. W 1903 w Trzebini osiedlili sięsalwatorianie, którzy w 1908 rozpoczęli budowękościoła pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa według projektu architektaJana Sasa-Zubrzyckiego, który rozbudowano w latach 1954–1980 według projektu architektaZygmunta Gawlika. Obecnie kościół parafialny iSanktuariumMatki Bożej Fatimskiej.
Już 1 września Trzebinia została zbombardowana przezlotnictwo niemieckie. W początkach kampanii wrześniowej broniła tych terenów, będąca w odwrocie ze Śląska, Grupa Operacyjna „Śląsk”, stanowiącą częśćArmii Kraków. Opór wojsk polskich został szybko przełamany i już 5 wrześniaNiemcy dokonali pierwszych egzekucji, zarówno wśród ludnościżydowskiej, stanowiącej wówczas pokaźny odsetek mieszkańców, jak ipolskiej. 9 października Trzebinia została włączona doIII Rzeszy, a granica zGeneralnym Gubernatorstwem przebiegła nieopodal wDulowej. Podczas wojny na terenie Trzebini zostały zlokalizowane dwa obozy jenieckie, trzy obozy pracy, a także podobóz podległyAuschwitz-Birkenau. Ogólnie podczas wojny, wskutek eksterminacyjnej polityki niemieckiego okupanta, życie straciło ok. 2 tys. trzebinian, co stanowiło ok. 1/3 ogółu ówczesnych mieszkańców miasta. W 1941 powstał zakładgumownia, szyjący wówczasmundury dla wojska niemieckiego. 7 sierpnia 1944 rokuUS Air Force w ramachOperacji Franticzbombardowały trzebińską rafinerię, podczas działań zginęło kilkanaście osób. 23 stycznia 1945 r. do Trzebini wkroczyłaArmia Czerwona.
Po wojnie Trzebinia wróciła dowojewództwa krakowskiego. Pomimo wielowiekowej przynależności do regionu krakowskiego, miasto zostało wcielone dowojewództwa katowickiego w ramachreformy administracyjnej z 1975 roku decyzją I sekretarzaPZPREdwarda Gierka.
W latach 1957–1958 powstałyZakłady Górnicze „Trzebionka”, kontynuując najstarsze na tym terenie tradycje eksploatacji złóż cynkowo-ołowiowych. W 1962 powstałaElektrownia Siersza II (obecnie należy doTauron Polska Energia, jako część przedsiębiorstwa Tauron Wytwarzanie,Oddział Elektrownia Siersza w Trzebini). W 1961 roku zostało przyłączone do Miasta Trzebiniaosiedle Wodna (w skład którego wchodziły dawne miejscowości: Wodna, Trzebionka i Górka), a 1 stycznia 1969 osiedleSiersza zostało połączone z Miastem Trzebinia, tworząc Miasto Trzebinia-Siersza. W 1975 do Miasta Trzebinia-Siersza została włączonagmina Trzebinia (w skład której wchodziłyMłoszowa,Dulowa,Karniowice,Psary,Bolęcin iPiła Kościelecka), w wyniku czego powstało Miasto i Gmina Trzebinia-Siersza. 25 stycznia 1977 do Trzebini-Sierszy włączono gminęMyślachowice, wsieCzyżówka,Płoki iLgota. W rezultacie 1 lutego 1977 roku miejscowość nazwano Miasto i Gmina Trzebinia[10].
W 1999 roku miasto wróciło do tradycyjnych związków zKrakowem, stając się jedną z gminwojewództwa małopolskiego.
Zobacz też:Zagłębie Krakowskie.
Obiekt wpisany dorejestru zabytkównieruchomych województwa małopolskiego[11].
W Trzebini istnieją bądź istniały liczne zakłady przemysłowe:
Trzebinia jest zaliczana doKrakowskiego Okręgu Przemysłowego[14][15]. Według niektórych źródeł należy do historycznego obszaru przemysłowego będącego pozostałością po Zagłębiu Krakowskim o nazwieJaworznicko-Chrzanowski Okręg Przemysłowy.
.JPG)
Etnografia: Obszar gminy zamieszkiwany jest przez grupę etnograficzną Krakowiaków zachodnich[16][17] miejscowy dialekt to dialekt krakowski[18]
Osobny artykuł:Muzeum Regionalne w Trzebini.Imprezy kulturalne[potrzebny przypis]
Na terenie gminy miejskiej Trzebinia znajdują się następujące szkoły państwowe:
W mieście działa piłkarskiMiejski Klub Sportowy Trzebinia–Siersza, który jest spadkobiercąHutnika Trzebinia orazKlub Sportowy Górnik Siersza. Obecnie gra wIV lidze Małopolsko-Świętokrzyskiej. Posiada barwy klubowe żółto-czarne.
Przy parafii pw. Niepokalanego Serca NMP w Trzebini-Sierszy działa klub tenisa stołowegoOpoka Trzebinia, który w 2007 awansował do ekstraklasyPolskiego Związku Tenisa Stołowego, najwyższej klasy rozgrywkowej w Polsce. Po raz pierwszy drużyna z Trzebini gra w najwyższej lidze jakiejkolwiek gry zespołowej.
Szatę roślinną Trzebini stanowią w 43% zbiorowiska leśne[potrzebny przypis]. Spotkać można różne typy lasów, nadwodnych szuwarów,muraw kserotermicznych oraz wiele ciekawych roślin chronionych m.in.:lilię złotogłów,rojnika,dziewięćsił bezłodygowy,liczydło górskie iciemiężycę zieloną. Ocenia się, że tylkostorczykowatych jest ok. 20 gatunków. Występująkuropatwy,bażanty,sarny,jelenie,daniele,dziki,lisy,zające,jenoty, a takżecietrzewie,żurawie iwydry. W lasach trzebińskich żyje kilka gatunkówdzięciołów: duży, czarny, zielony, dzięciołek. Spotkać można takżeżmije izaskrońce.
Zobacz też:Balaton (Trzebinia).
Większość mieszkańców Trzebini stanowią wierniKościoła rzymskokatolickiego. W mieście znajdują się cztery parafie:
Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzizbór Chrześcijańskiej Wspólnoty Zielonoświątkowej –protestancki kościół o charakterzeewangelicznym[21].
Drugim co do wielkości wyznaniem w Trzebini sąŚwiadkowie Jehowy. Na terenie miasta działa ok. 280głosicieli tego wyznania. Korzystają oni z dwóchSal Królestwa[22][23][24], w których odbywają sięspotkania 2 zborów (przed zmianami organizacyjnymi przeprowadzonymi w 2012 roku w mieście działały 3 zbory)[25]:
W 2007 na terenie miasta i gminy wdrożono program poprawy bezpieczeństwa mieszkańców –Trzebinia Miastem Bezpiecznego Serca. W ramach programu w gminie odbyła się kampania edukacyjna, obejmująca szkolenia z zakresu udzielania pierwszej pomocy ze szczególnym uwzględnieniem umiejętności ratowniczych, w przypadku nagłego zatrzymania akcji serca (NZK) i użycia automatycznychdefibrylatorów zewnętrznych (AED). Na terenie gminy zamieszczono 20 urządzeń. Ich liczba stale wzrasta. W 2007 przeszkolonych zostało 500 ochotników, mieszkańców gminy, tworzących sieć ratowników wolontariuszy. Każdy mieszkaniec Trzebini dostał mapkę z rozmieszczeniem defibrylatorów oraz został poinformowany o możliwości zadzwonienia na lokalny numer alarmowy dostępny na mapie i poproszenia o natychmiastowe dostarczenie defibrylatora na miejsce zdarzenia. Ratownicy-wolontariusze dostępni są całą dobę. Głównym celem projektu było nie tylko poprawienie dostępu do urządzeń ratujących życie, ale przede wszystkim – zwiększenie wśród mieszkańców umiejętności związanych z udzielaniem pierwszej pomocy.
Miasta i gminy partnerskie:
Z tym tematem związana jest kategoria:Ludzie związani z Trzebinią. | Zobacz hasłoTrzebinia w Wikisłowniku |
| Miasto | |
|---|---|
| Części miasta |
|
| Wsie | |
| Części wsi |
|
| Przysiółki wsi |
| Przynależność wojewódzka |
| ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Miasta /Prawa miejskie (1920–1934→) |
| ||||
| Miasteczka (1920–1934) | |||||
| Gminy miejskie (1920–1939[A] i 1945–1975) | |||||
| Osiedla (1954–1972) |
| ||||
| Gminy wiejskie zbiorowe (1934–1939[A], 1945–1954 i 1973–1975) | |||||
| Gminy (1939–1945) |
| ||||
| Gromady (1954–72) |
|
