Podział świata między Hiszpanią a Portugalią – na fioletowo linia podziału na zachodzie (wyznaczona traktatem z Tordesillas), a na zielono na wschodzie (układ z Saragossy)
Traktat zapobiegał konfliktowi o tereny odkryte przezKrzysztofa Kolumba w Ameryce i zapewniał Portugalczykomterytoria brazylijskie jeszcze przed ich oficjalnym odkryciem. Rodzi to przypuszczenia, że poznali oni linię brzegową Ameryki Południowej znacznie wcześniej, niż się to powszechnie przyjmuje.
W 1529 traktat z Tordesillas, rozstrzygający o podziale terytoriów na zachodzie, został dopełnionyukładem z Saragossy, który rozstrzygał o podziale stref wpływów na wschodzie.
Portugalskie roszczenia do ziem odkrytych przez Kolumba
Zgodnie z wcześniejszymtraktatem z Alcáçovas (1479) wszystkie nowo odkryte terytoria na południe odWysp Kanaryjskich miały należeć doPortugalii. Dlatego też zaanektowanie przez Krzysztofa Kolumba ziem na zachodnich krańcachAtlantyku (1492) spotkało się z reakcją portugalskiego dworu.Jan II rozpoczął przygotowania do zajęcia należnych sobie terenów i mianował w tym celu admirałaFrancisco de Almeidę dowódcą armady, która miała zostać wysłana na zachodni Atlantyk. Zaniepokojeni obrotem sprawy władcyHiszpanii rozpoczęli działania dyplomatyczne[1].
Hiszpańska ofensywa rozpoczęła się w 1493 w Watykanie. Zgodnie ze średniowieczną tradycją, papież legalizował prawa europejskich monarchów do nowo odkrytych terenów[2]. Hiszpańscy ambasadorzy w Rzymie Bernardin de Carvajal i Ruiz de Medina podjęli działania mające na celu złagodzenie niekorzystnych dla kastylijskiego dworu konsekwencji wynikających ztraktatu z Alcáçovas[3].
3 maja 1493 w papieskiej bulliInter coetera(inne języki) przyznano Królestwu Hiszpanii nowo odkryte terytoria. Dzień później, w kolejnym dokumencie[4], wyznaczonolinię demarkacyjną biegnącą południkowo 100lig (ok. 540 km, 320mil) na zachód odWysp Zielonego Przylądka lubAzorów - obszary na zachód od niej miały należeć do Hiszpanii, na wschód - do Portugalii[5][6]. Uchwalenie w tak krótkim czasie tak ważnych dokumentów świadczy według badaczy o aktywnym portugalskim sprzeciwie oraz o tym, że drugi z nich uwzględniał stanowisko Lizbony[1][7].
Przyznawał onde facto Portugalii dzisiejsząBrazylię jeszcze przed jej oficjalnym odkryciem w 1500[5], co rodzi domniemanie, że Portugalczycy dopłynęli do wybrzeży Ameryki Południowej wcześniej, niż oficjalnie się to uznaje[8].
Znaczenie traktatu było jednak głównie doraźne i zapobiegało otwartemu konfliktowi Portugalii i Hiszpanii. Pomimo faktu, że obowiązywał on do 1777, sami Portugalczycy złamali jego postanowienia jeszcze w XVII wieku, decydując się na ekspansję w głąbamerykańskiego interioru[1].
↑abcdeA. H. de Oliveira Marques: Historia Portugalii. T. I: Do XVII w.. Warszawa: PWN, 1987, s. 199-202.ISBN 83-01-07221-0.
↑H.B. Johnson: The Portuguese settlement of Brazil, 1500–1580. W: The Cambridge History of Latin America. T. I: Colonial Latin America. Cambridge, Nowy Jork: Cambridge University Press, 1984, s. 259.ISBN 0-521-23223-6.
↑H. Harrisse: The Diplomatic History of America. Its First Chapter 1452-1493-1494. Londyn: Ardent Media, 1967, s. 16-26.
