wycofanie Rosji z działańI wojny światowej, straty terytorialne Rosji, uznanie niepodległości państw utworzonych przezpaństwa centralne na dotychczasowych terytoriach Rosji
Jednym ze sztandarowych postulatówbolszewików, przed zbrojnym przejęciem władzy w wynikurewolucji październikowej, było podpisanie separatystycznego pokoju i wycofanie Rosji zI wojny światowej, wbrew zobowiązaniom wobecEntenty. Po objęciu władzy, przywódca bolszewikówWłodzimierz Lenin zadecydował o wycofaniu Rosji z wojny światowej. Lenin uważał, że ustanowienie pokoju z państwami centralnymi, wobec pacyfistycznych nastrojów żołnierzy rosyjskich będzie narzędziem do trwałego przejęcia władzy w Rosji przez bolszewików. Inni bolszewicy – w szczególnościNikołaj Bucharin i lewicowi komuniści – uważali inaczej. Ich zdaniem pokój z państwami centralnymi jest zdradą ruchu rewolucyjnego, a Rosja powinna prowadzićrewolucyjną wojnę obronną, która poskutkuje wybuchem w Niemczech powstania proletariatu.
Lenin w ostrożny sposób nie zgodził się na jawne rozmowy pokojowe. Zamiast tego w tzw. „dekrecie o pokoju” zaproponował trzymiesięczny okres zawieszenia broni. Został on zatwierdzony26 października?/8 listopada 1917 przez II Zjazd Rad i przedstawiony rządom Niemiec i Austro-Węgier[2]. Niemcy odpowiedziały na ofertę pozytywnie, widząc w tym szansę na skupienie swojej uwagi nafroncie zachodnim. 20 listopada ruszyły rozmowy pokojowe, które toczyły się w siedzibie niemieckiego dowództwa nafroncie wschodnim w okupowanymBrześciu Litewskim[2]. Delegacja rosyjska składała się zLwa Trockiego iAdolfa Joffego. Obie strony zgodziły się na jedenaście dni zawieszenia broni, po jego upływie przedłużyły go aż do stycznia.
Negocjacje nie odbyły się bez sporów między Rosją Sowiecką a państwami centralnymi. Niemcy żądali, aby Rosja uznała ich wojenne zdobycze obejmujące Polskę, Litwę iKurlandię. Bolszewicy upierali się, że aneksja tych terenów przez Niemców jest naruszeniem prawa narodów do samostanowienia i że pokój musi być osiągnięty bez aneksji terytorialnych. Wśród bolszewików wciąż panował rewolucyjny entuzjazm, stąd też celowo przedłużali rozmowy w sprawie pokoju tak, aby dać szansę na rozlanie się rewolucji proletariackiej na cały kontynent. 7 stycznia 1918 roku Trocki powrócił z Brześcia Litewskiego doPiotrogrodu, informując, że rządy centralne przedstawiły Rosji ultimatum – albo Rosja zaakceptuje żądania terytorialne Niemiec, albo wojna zostanie wznowiona. 8 stycznia Lenin wygłosił przemowę do Trzeciego Wszechrosyjskiego Zjazdu Rad. Wezwał w niej delegatów do przyjęcia propozycji Niemiec. Twierdził, że straty terytorialne są dopuszczalne, jeżeli zapewnią przetrwanie rządu rewolucyjnego. Większość bolszewików odrzuciła to stanowisko w nadziei na kontynuowanie przedłużenia rozejmu.
10 lutego Niemcy i państwa centralne wydały drugie ultimatum, Komitet Centralny bolszewików odrzucił je jednak pomimo żądań Lenina. 18 lutego armia niemiecka wznowiła antyrosyjską ofensywę, zbliżając się coraz bardziej do Piotrogrodu[2]. 21 lutego Niemcy podeszli podRewel, z którego władze radzieckie musiałyewakuować flotę doHelsinek[2]. Po niemieckiej ofensywie, Lenin ponownie wezwał KC swojej partii do zaakceptowania żądań państw centralnych. Tym razem wygrał głosowanie KC siedmioma do pięciu głosów. Lewicowi komuniści i Bucharin podtrzymali stanowisko antypokojowe. 23 lutego państwa centralne wydały nowe ultimatum, w którym zażądały od Rosji uznania kontroli niemieckiej nie tylko nad Polską, Finlandią, Estonią, Litwą, Łotwą, ale także by Rosja uznała niepodległośćUkrainy. W przypadku odmowy zagrozili inwazją na samą Rosję. 3 marca delegacja bolszewicka podpisała w Białym PałacuTwierdzy Brześć[1] traktat pokojowy znany jako traktat brzeski.Adolf Joffe odmówił podpisania traktatu, uchylił się od tego również Trocki iZinowjew. Ostatecznie traktat podpisał po dłuższych perswazjachGrigorij Sokolnikow, w skład delegacji sowieckiej wchodzili równieżGieorgij Cziczerin iLew Karachan[3].
Obradujący w dniach 6–8 marca 1918 VII zjazdSDPRR(b)/RKP(b) w tajnej rezolucji upoważnił Komitet Centralny dozerwania w każdej chwili wszystkich traktatów zawartych z państwami imperialistycznymi i burżuazyjnymi, jak również do wypowiedzenia im wojny. Tajna rezolucja, choć związana bezpośrednio z traktatem brzeskim, nigdy nie została formalnie unieważniona i upoważniała KC partii komunistycznej do zrywania wedle uznania wszelkich porozumień międzynarodowych zawartych przez rząd sowiecki i wypowiadania wojny wszystkim krajom[4]. W dniu 14 marca IV Nadzwyczajny Wszechrosyjski Zjazd Rad ratyfikował traktat[5].
Udziałem w rokowaniach pokojowych zainteresowane były niektóre państwa sukcesyjne Rosji oraz podmioty mogące uzyskać taki status.
Delegacja proklamowanej 25 stycznia 1918Ukraińskiej Republiki Ludowej, którą państwa centralne wcześniej uznały poprzezosobny, zawarty również w Brześciu traktat (który wytyczał zachodnią i północno-zachodnią granicę URL), uczestniczyła także w rokowaniach pokojowych z Rosją, niemniej jednak państwo to nie stało się ostatecznie stroną traktatu Państw Centralnych z Rosją, apreliminaryjny traktat pokojowy Ukrainy z Rosją bolszewicką zawarty został dopiero 12 czerwca 1918 roku, już przezPaństwo Ukraińskie, które zastąpiło URL w wyniku zamachu stanu dokonanego z inspiracji państw centralnych.
Na rokowania pokojowe do Brześcia przybyli trzej przedstawicieleRady Zjazdu Wszechbiałoruskiego:Szymon Rak-Michajłowski,Iwan Sierada iAlaksandr Cwikiewicz. Planowali oni wziąć udział w rokowaniach jako strona reprezentująca Białoruś. Rada Zjazdu postawiła przed nimi zadanie obrony niepodzielności terytorium Białorusi jako podmiotu demokratycznej rosyjskiej federacji. Przedstawiciele Rady Zjazdu nie uzyskali jednak zgody na wzięcie udziału jako strona rokowań w wyniku sprzeciwu Lwa Trockiego. Pełnili więc jedynie rolę obserwatorów ze stronyUkraińskiej Republiki Ludowej i nie zdołali doprowadzić do przyjęcia któregokolwiek ze swych postulatów[6].
Przeciwko udziałowi w rokowaniach delegacji Rady RegencyjnejKrólestwa Polskiego były wszystkie strony negocjacji pokojowych i nie została ona dopuszczona do rozmów. Wraz z niekorzystnymi dla Polski postanowieniami traktatu pokojowego z Ukrainą było to przyczyną silnego kryzysu w stosunkach Polaków z Niemcami i Austro-Węgrami.
Udziału w rokowaniach odmówiłSejm Zakaukaski. Również Finlandia zawarła osobne traktaty z Niemcami.
W punkcie trzecim tajnego protokołu do traktatu rząd sowiecki zobowiązał się, żerozbroi i nie dopuści do formowania nowych oddziałów polskich w Rosji[9]
W podpisanym 27 sierpnia 1918 r. traktacie dodatkowym Rosja wyraziła zgodę na zapłacenie Niemcom reperacji wojennych w wysokości 6 mld marek (dzisiejsze 200 mld dol.), z których 10 i 30 września przekazali Niemcom 662,5 mln marek[5].
Traktat miał ogromne znaczenie dla Niemiec, pozwalając przerzucić na zachód 44 dywizje niemieckie.
Traktatem brzeskim Rosja zakończyła swój udział wI wojnie światowej, co spowodowało wykluczenie delegacji rosyjskiej z obradparyskiej konferencji pokojowej w 1919. Traktat spowodował ogromne straty terytorialne Rosji, stąd też był bardzo niepopularny wśród wszelakich orientacji politycznych w Rosji. Biuro Moskiewskie regionalnej partii bolszewickiej oficjalnie ogłosiło swój sprzeciw wobec traktatu.Lewicowi eserowcy i kilku bolszewików na znak protestu zrezygnowało z funkcji ministerialnych (w części wracając na nie później). Lewicowi eserowcy, chcąc doprowadzić do wznowienia wojny z Niemcami, podjęli się zamachu na niemieckiego ambasadora w kraju,Wilhelma von Mirbach-Harffa. Zamach stał się sygnałem dlanieudanej próby antybolszewickiego puczu 6 lipca 1918 roku.
Po tym jak traktat został podpisany, rząd sowiecki koncentrował swoją uwagę na próbie wzniecenia rewolucji proletariackiej w Niemczech. Wydano szereg antywojennych i antyrządowych publikacji, które były rozsyłane pośród wojsk niemieckich. Rozgniewany rząd Niemiec wyrzucił w odwecie przedstawicieli rządu Rosji ze swojego terytorium. Wkrótce po akcji propagandowej niemiecki cesarzWilhelm II abdykował, a nowy rząd 11 listopada 1918 roku podpisałw Compiègne rozejm zEntentą. Rozejm w Compiegne w art. XV itraktat wersalski w art. 116, 259 i 292 uznawały pokój brzeski wraz ze wszystkimi dodatkami za niebyły, nakazującRzeszy rezygnację ze wszystkich korzyści z niego uzyskanych. Równocześnie Rzesza zobowiązana zostałaszanować niepodległość wszystkich terytoriów, które stanowiły część byłego Cesarstwa rosyjskiego w dniu 1 sierpnia 1914 roku jako trwałą i niezbywalną (art. 116) oraz przyjąćobowiązek uznania w całej pełni wszelkich traktatów lub układów, które by Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone zawarły z Państwami czy to już utworzonymi, czy powstać mającymi na całym lub na części terytorium dawniejszego Cesarstwa rosyjskiego, w jego granicach z 1 sierpnia 1914, oraz obowiązek uznania granic tychże państw, jakie zostaną ustalone (art. 117)[10][11].
Po rozejmie w Compiègne rząd bolszewicki uznał postanowienia traktatu za nieistniejące.
↑abWielki Leksykon Uzbrojenia. Wrzesień 1939, tom 66. Twierdza Brzeska, wyd. 2015, s. 13
↑abcdSiergiej Winogradow, Aleksiej Fiedieczkin: Bronienosnyj kriejsier «Bajan» i jego potomki. Od Port-Artura do Moonzunda. Moskwa: Jauza / EKSMO, 2011, s. 198.ISBN 978-5-699-51559-2. (ros.).
.jpg)
