Trójca Święta,Święta Trójca (łac.Sancta Trinitas, takżeTrinitas,stgr.Αγια Τριας,trb. Hágia Trías[1][2]) –chrześcijańskidogmat uznający, żeBóg jest Bogiem Trójjedynym, istniejącym jako trzyOsoby – po greckuhipostazy[3] – pozostając jednocześnie jednymBytem[4]. Wszystkie trzyOsoby są rozumiane jako mające tę samą jedną istotę czyli naturę (tautuzja), a nie jedynie podobne natury. Od początku trzeciego wieku[5] doktryna Trójcy zaczęła być formułowana następująco: jest „jeden Bóg istniejący w trzech Osobach ijednej substancji, Ojciec, Syn i Duch Święty”[6]. Wiara w Trójcę jest wyznawana przez wszystkie Kościołykatolickie,prawosławne, wszystkie główne wyznania wyrastające z nurtureformacji takie, jakluteranizm,kalwinizm,anglikanizm,metodyzm iprezbiterianizm orazwspólnoty ewangelikalne i w odróżnianej od innych grup religijnych wersji bez uznawania wiecznego zrodzenia Syna i bez uznawania niewzruszoności Boga przezKościół Adwentystów Dnia Siódmego[7]. Dogmat o Trójcy Świętej jest więc uważany za „centralną prawdę wiary teologii chrześcijańskiej”[8].
Pisarze chrześcijańscy w ciągu wieków rozpoznawali niektóre fragmenty Starego Testamentu jako zapis objawienia się Boga, zawierający mglistą zapowiedź tajemnicy Trójcy. Najstarsze świadectwa objawienia się tej tajemnicy w Nowym Testamencie znajdują się w listach apostoła Pawła, szczególnie w 2 Kor 13,13:Łaska Pana Jezusa Chrystusa, miłość Boga i dar jedności Ducha Świętego (oryg.: „tou Agiou Pneumatos”) niech będą z wami wszystkimi! Błogosławieństwo to zaczerpnięte zostało prawdopodobnie z wczesnochrześcijańskiej liturgii. To iż poszczególne podmioty zdania są w dopełniaczu:Pana Jezusa... Boga... Ducha Świętego..., pozwala nie tylko na stwierdzenie odrębności Osób, lecz również ich równości, ponieważ wymienione łaski płyną z jednego Bóstwa[potrzebny przypis]. W Ewangeliach objawienie to zawarte jest we fragmentach mówiących o relacji Ojca i Syna, zaś bezpośrednim stwierdzeniem odnoszącym się do Trójcy jest formuła chrzcielna z Mt 28,19[10]. Doktryna Trójcy w Nowym Testamencie ujawnia się również w stopniowym rozwoju rozumienia Ducha Bożego jako Osoby, który można prześledzić odEwangelii synoptycznych doEwangelii według św. Jana[a].
Od Nowego Testamentu do końca II wiekuojcowie apostolscy koncentrowali się na osobie Chrystusa.Klemens Rzymski daje świadectwo Ojcu, Synowi i Duchowi Świętemu, wymieniając Ich razem[11].Ignacy Antiocheński pisał o powołaniu chrześcijanina do bycia wcielonym w boską świątynię, aby poprzez zjednoczenie z Chrystusem, w Duchu stać się synem Ojca[12].Ireneusz z Lionu podkreśla niewystarczalność ludzkiego języka do opisania tajemnicy Bóstwa. Jednocześnie stały nacisk jego nauczania na współwieczność Słowa z Ojcem, sprawia że jest ono najbardziej pełną i jednoznaczną doktryną trynitarną przedTertulianem[13].
Na Wschodzie pierwszy raz termintrójca (trias) zostaje użyty uTeofila z Antiochii, jednak odbiega od pojęciajednego Boga w trzech Osobach. W jego tekstach brakuje wyraźnego odniesienia do Trójcy Świętej w pojęciu osobowym[14][15].
W nauce okresu przednicejskiego i nicejskiego, wyrażonej wnicejskim wyznaniu wiary, trójosobowy, trójjedynyBóg objawia się człowiekowi jakoOjciec,Syn Boży iDuch Święty, jednak każda z tych osób jest tym samymjednym Bogiem. Bóg jestwszechmocny, wieczny i nieskończony. Poszczególne Osoby są tożsame co do natury i substancji (są jednym i tym samym Bogiem), ale są oddzielnymi osobami,hipostazami, różniącymi się pochodzeniem i wzajemnymi relacjami: Bóg Ojciec nie pochodzi od nikogo, Syn Boży został zrodzony (a nie stworzony) przez Ojca, Duch Święty pochodzi od Ojca i Syna (katolicyzm,protestantyzm) lub tylko od Ojca przez Syna (prawosławie); różnica między tymi dwoma wyznaniami opisana jest w dyskusji nad słowemfilioque, dodanym do wyznanianicejsko-konstantynopolitańskiego.
Diagram przedstawiający relacje logiczne osób w Trójcy:Pater – Ojciec,Filius – Syn,Spiritus Sanctus – Duch Święty,Deus – Bóg,est – jest,non est – nie jest.
Podstawowym źródłem dla nauki o Trójcy Świętej są słowaJezusa z Ewangelii, gdzie Jezus określa siebie jakoSyna Bożego pozostającego w jedności zOjcem (J 10:30) oraz obiecujeapostołom zesłanieDucha Świętego. Jego ostatnim poleceniem danym uczniom było: „Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody, udzielając im chrztu w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego” (Mt 28:19 BT).
Nauka o Trójcy jest zatem ujęciem dogmatycznym objawienia dokonanego przez Jezusa z Nazaretu w Nowym Testamencie – wypracowanym w ciągu wieków przez teologię chrześcijańską[b].
W jego Osobie Bóg pełniej ukazał swą naturę, niż w Starym Testamencie, gdzie zasadniczo ukazuje się on jako jedna Osoba (Wj 8:6;Pwt 4:35-39; 32:39;Iz 43:10). W Bibliihebrajskiej można jednak dostrzec już także jakby przebłyski objawienia Nowotestamentalnego Trójcy[potrzebny przypis], np. w pierwszym opisie stworzenia, gdy Bóg mówi w liczbie mnogiej: „Uczyńmy” (Rdz 1,26) czy w wizycie trzech postaci u Abrahama (Rdz 18,1-16). Jednak tego typu interpretacje na temat zapowiedzi Trójcy Świętej w Starym Testamencie są podawane w wątpliwość, z racji występowania w języku hebrajskimkrólewskiej liczby mnogiej (patrz:Krytyka). Uznanie Jezusa jako Boga (J 1:1, 1:18; J 20:28-29; Hbr 1:8-9; Flp 2:5-6; Tyt 2:13-14; Kol 2:8-10; 1J 5:17-18, 20-21), podobnie jak Ducha Świętego (Dz 5:3-4; 1Kor 3:16; 1Kor 6:19-20), jest więc pełniejszym objawieniem natury Boga.
Bóg Trójjedyny jest uważany za nieprzeniknioną dla ludzkiego umysłu tajemnicę jako bytu, jednak niektórzy teolodzy starają się ją uzasadnić.Ryszard ze św. Wiktora dowodził, że dla Boga, jako nieskończenie doskonałego, nie jest konieczne istnienie innych bytów, poza Nim samym, ale jednocześnie posiada On Miłość w stopniu nieskończenie doskonałym i, skoro tak, to nie może być ona egoizmem[18]. Z tego wynika, że Bóg istnieje przynajmniej w dwóch Osobach. Każda z Osób może dokonać nieskończenie doskonałego obdarowania z miłości względem drugiej pełnią Siebie, a druga Osoba jest w pełni zdolna takie obdarowanie przyjąć. Ponieważ w rezultacie całkowitego obdarowania żadna z tych Osób nie przestaje istnieć (bo przeczyłoby to miłości Osoby przyjmującej względem Osoby obdarowującej), to wyłania się konieczność zaistnienia trzeciej Osoby, będącej (ze względu na charakter tego aktu) podmiotem wzajemnego obdarowania się dwu pozostałych Osób. Istnienie większej liczby Osób nie jest konieczne, a skoro Bóg jest nieskończenie doskonały, to nie ma w nim też niczego zbędnego[19].
Znany jest sen świętego Augustyna, w którym zobaczył on dziecko usiłujące na plaży przelać muszelką zawartość morza do dołka wykopanego w piasku. „Prędzej ja przeleję morze do tego dołka, niż ty Augustynie zrozumiesz tajemnicę Trójcy”.
We wczesnych wiekach oskarżano chrześcijaństwo, że poprzez wiarę w Trójcę, podobnie jakreligie politeistyczne, wyznaje wielobóstwo, „tryteizm”, trzech bogów. Od początku jednak, jak świadczą o tym np. pismaTertuliana, Kościół bronił się przed tego rodzaju oskarżeniami, podkreślając, że doktryna o Trójcy ściśle łączy się z podstawową prawdą wiary, że Bóg jest jeden[20]. Jak grecki prawosławny teologPaul Evdokimov zaP. Fłorienskim:prawda o współistotności [Osób Trójcy] odsłania np. śmiercionośny bezruch prawa tożsamości: «A» jest «A», «A» nie jest «nie-A»[21]. Zdaniem zwolenników doktryny bardzo mocne świadectwomonoteizmu chrześcijańskiej doktryny o Trójcy Świętej daje na początku piątego wiekuśw. Augustyn: „A ponieważ człowiek jest stworzony na obraz Trójcy, przeto jest powiedziane: „na obraz i podobieństwo nasze”. Następnie jednak, żeby kto nie sądził, że mamy wierzyć w trzech bogów, bo Trójca jest jednym Bogiem, mówi Pismo św.: „I stworzył Bóg człowieka na obraz... Boży (Rdz l, 26—27)”, co znaczy: „na obraz swój”[22].
Inną wysuwaną trudnością jest fakt sformułowania dogmatu dopiero pod koniec IV wieku, oraz to, że uOjców apostolskich nie spotyka się określenia „Trójca”[c].
Chrystologia, będąca działemchrześcijańskiej teologii dogmatycznej, ukazuje, że wBetlejem Bóg przyjął postać człowieka i narodził się jakoJezus Chrystus (hebr.Mesjasz –Pomazaniec) w celuzbawienia ludzkości. Objawienie się Boga człowiekowi dokonało się w Jezusie, jako Drugiej Osobie Trójcy –Synu Bożym (Słowo Boże,Logos), jest w nie zaangażowana cała nierozdzielna Trójca. WeWcieleniu dwie pozostałe Osoby: Ojciec i Duch Święty, dzieląc Boską naturę z Synem-Logosem, zostały zjednoczone z naturą ludzką na mocyzjednoczenia konstytuującego Bosko-ludzką osobę Jezusa. Tak więc Jezus z Nazaretu jest zarówno prawdziwym Bogiem, współistotnym Ojcu i Duchowi, jak i prawdziwym człowiekiem – ma dwie natury, ale jest jedną Osobą – Drugą Osobą Trójcy.
W większościKościołów katolickich iprotestanckichNiedziela Trójcy Świętej obchodzona jest w pierwszą niedzielę poZesłaniu Ducha Świętego, a więc w 56 dniu poWielkanocy, natomiast w Kościołach obrządku wschodniego (np.greckokatolickim czyprawosławnym), czyli takich, w których daty świąt kościelnych wyliczane są na podstawiekalendarza juliańskiego – w 49 dniu po Wielkanocy, wyliczonej według tegoż kalendarza. W kościołach prawosławnych w Dniu Trójcy Świętej odprawiane są jedne z najbardziej uroczystych w roku mszy świętych; podłogi w cerkwiach ściele się świeżo skoszoną trawą, a ikony przyozdabia brzozowymi gałązkami; na drugi dzień, w poniedziałek świętuje się DzieńDucha Świętego.
W tekstach wczesnych pisarzy kościelnych, takich jakOjcowie apostolscy czy Ireneusz, również brakuje terminutrójca. Słowotrias nie występuje ani w Nowym Testamencie, ani wSymbolu Nicejskim. Pierwsze sformułowania dogmatu o Trójcy powstają na początku III wieku, a jego klasycznecredo zostaje opracowane dopiero w końcu IV wieku i nie znajdujemy go u przednicejskich Ojców. Sama zaś nazwaTrójca Święta zostaje ustalona dopiero na synodzie w Aleksandrii (datowany na 362 rok)[29], po przyjęciuwspółistotności Ducha Świętego[30][31][32][33]. Zdaniem niektórych badaczydoktryna nicejska, uznając Chrystusa za równego Ojcu, wyolbrzymiła jego boskość, a pomniejszyła jego znaczenie jako Zbawcy i Mesjasza[34].
Według niektórych krytyków dogmatu o Trójcy, doktryna trynitarna chrześcijaństwa powstawała w wyniku przenikania do nauk Kościoła koncepcji filozofów greckich, takich jakPlaton, który żył kilka wieków przed Chrystusem[d]. Autorzy ci wskazują też, że przed Platonem triady, czyli trójce, były dobrze znane wBabilonie iEgipcie. Wskutek zabiegów duchownych, starających się przyciągnąć niewierzących ze świata rzymskiego, niektóre takie wyobrażenia stopniowo wcielano dochrześcijaństwa. W końcu doprowadziło to do uznania poglądu, iż Syn i Duch Święty są równi Ojcu. Krytycy zarzucają też, że doktryna trynitarna była wynikiem działań bardziej politycznych, niż teologicznych[e].
Wiara w Trójcę Świętą jest też główną cechą odróżniającą większość wyznań chrześcijańskich od innych religii monoteistycznych: judaizmu, zaratusztrianizmu i islamu.
↑Chociaż nowo-testamentalne rozumienie Ducha Bożego jest w dużym stopniu kontynuacją rozumienia Starotestamentalnego, w Nowym Testamencie, następuje stopniowe objawienie, że Duch Boży jest osobą. Większość tekstów Nowego Testamentu ukazuje ducha Bożego jako coś, a nie kogoś; widać to zwłaszcza w paralelnym zestawieniu ducha z mocą Bożą. (...) Jedynym fragmentem w Ewangeliach Synoptycznych, który jasno mówi o Osobie Ducha Świętego jest formuła trynitarna w Mt 28,19. (...). Konsekwentnie, należy stwierdzić, że św. Jan myślał o Duchu Świętym jako o Osobie, która jest różna od Ojca i Syna, i jest obecna w wierzącym (J 14,16; 15,26; 16,7). (L.A. Bushinski, hasło:Spirit of God, w:New Catholic Encyclopedia (2 wyd.), t. 13. Waszyngton: The Catholic University of America, 2003, s. 428.ISBN 0-7876-4017-4.)
↑Biblia chrześcijańska jest prawomocnym źródłem późniejszej doktryny trynitarnej Kościoła:W Nowym Testamencie nie ma intelektualnej świadomości (dosł. reflective consciousness) metafizycznej natury Boga (‚trójcy immanentnej’). Nowy Testament nie zawiera też technicznego języka późniejszej doktryny (hypostasis, ousia, substantia, subsistentia, prosōpon, persona). Niektórzy teolodzy doszli do wniosku, że cała post-biblijna doktryna trynitarna ma charakter arbitrarny. Podczas gdy, bezspornie, doktryny tej nie da się zbudować na samym świadectwie Pisma Świętego, szukanie jej początków w Biblii jest prawomocne, nie w sensie „dowodów na piśmie” (proof-texting) lub odnajdywania zasad metafizycznych, lecz, dlatego że Biblia jest oficjalnym (autoritative) zapisem Bożej relacji zbawczej z ludzkością. To co Pisma opisują jako działanie Boga wśród nas, co jest wyznawane w Credo i celebrowane w liturgii, jest źródłem (wellspring), z którego wypłynęła późniejsza doktryna trynitarna. (C. Mowry LaCugna, hasło:Trinity, w:The Encyclopedia of Religion. Mircea Eliade (red.). T. 15. Nowy Jork – Londyn: Macmillan Publishing Company, 1987, s. 54.ISBN 0-02-909880-7.).
↑Por. New Catholic Encyclopedia: „Wyrażenie‚ 'jeden Bóg w trzech Osobach' przyjęło się na stałe i zostało na dobre wcielone do chrześcijańskiego życia i wyznania wiary pod koniec IV stulecia. Dopiero to sformułowanie zasługuje na miano dogmatu Trójcy. U Ojców Apostolskich nie spotyka się niczego, co by w najmniejszym stopniu przypominało taki pogląd czy punkt widzenia” (t. 14, s. 299)
↑Zob. np. „Twierdzimy, że doktryna o Trójcy ukształtowała się stopniowo i stosunkowo późno; że pochodzi z całkiem innego źródła niż żydowskie i chrześcijańskie Pismo Święte; że rozwinęła się i została wszczepiona w chrystianizm rękoma platonizujących Ojców Kościoła; że w czasach Justyna i długo po nim powszechnie nauczano o odrębnej naturze i niższości Syna; że stał się wtedy widoczny dopiero pierwszy mglisty zarys Trójcy”(Jaroslav Pelikan,The Church of the First Three Centuries, strona 52).
↑Jaroslav Pelikan,The Christian Tradition, 1971, strona 173. E. Washburn Hopkins, profesor Uniwersytetu Yale stawia tezę: „ostateczne ustalenie ortodoksyjnej definicji trójcy było w znacznej mierze sprawą polityki kościelnej”.Origin and Evolution of Religion, 1923, strona 339;The New Encyclopædia Britannica tak komentuje odnośne fakty historyczne: „W Nowym Testamencie nie spotykamy słowa Trójca ani wyraźnego sformułowania tej doktryny (...). Doktryna ta rozwijała się stopniowo przez kilka stuleci wśród licznych sporów. (...) Odmienność tych trzech [osób] oraz ich jedność połączono w jednej, ścisłej doktrynie o jednej istocie i trzech osobach nie wcześniej niż w IV wieku”. (The New Encyclopædia Britannica, wydanie XV, 1985, tom 11, Micropædia, strona 928).
↑Grudem, Wayne A. 1994.Systematic Theology: An Introduction to Biblical Doctrine. Leicester, England: Inter-Varsity Press; Grand Rapids, MI: Zondervan, s. 226.
↑Por. T. Stwora,Trynitologia Tertuliana w „Przeciw Prakseaszowi”, praca magisterska na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2008, na prawie maszynopisu, s. 30-35; The Oxford Dictionary of the Christian Church (Oxford University Press, 2005ISBN 978-0-19-280290-3), articleTrinity, doctrine of the
↑Por. C. Draina, hasło:Trinity, Holy (in the Bible), w:New Catholic Encyclopedia (2 wyd.), t. 14. Waszyngton: The Catholic University of America, 2003, s. 201-202.ISBN 0-7876-4018-2.
↑Por. R.L. Richards, J. Hill (red.), hasło:Trinity, Holy, w:New Catholic Encyclopedia (2 wyd.), t. 14. Waszyngton: The Catholic University of America, 2003, s. 189.ISBN 0-7876-4018-2.
↑Bernard Sesboue,Bóg zbawienia – początki dogmatu, tom 1, Wydawnictwo M, 1999, s. 143.
↑Pierwsi apologeci greccy, 2004 Wydawnictwo M, s. 380.
↑Hilary z Poitiers: O Trójcy Świętej. Emil Stanula, Tadeusz Kołosowski (przekład). Warszawa: UKSW, 2005, s. 415, seria: PSP 64.
↑Por.The Book Three of the Trinity rozdz. 2, w:Ryszard ze św. Wiktora: The Twelve Patriarchs, The Mystical Arc, The Book Three of the Trinity. Grover A. Zinn (przekład i wstęp). Londyn: SPCK, 1979, s. 374-375, seria: Classics of Western Spirituality Series.ISBN 0-281-03647-0.;Sources chrétiennes, 63.
↑Ryszard ze św. Wiktora: The Book Three of the Trinity, rozdz. 11. s. 384-385.ISBN 0-281-03647-0.;Sources chrétiennes, 63.
↑Tertulian, „Przeciw Prakseaszowi”, XIV, 3, przekł. E. Buszewicz, w: Tertulian, Hipolit,Trójca Święta, Kraków, WAM ŹMT 4, 1997, s. 103,ISBN 83-7097-305-1. Por. T. Stwora, Trynitologia Tertuliana w „Przeciw Prakseaszowi”, praca magisterska na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2008, na prawie maszynopisu, s. 56)
↑Por.Kobieta i zbawienie świata, Poznań 1991, W drodze, s. 19,ISBN 83-7033-088-6
.jpg)
