| Torosaurus | |||
| Marsh, 1891 | |||
 | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | torozaur | ||
| Gatunki | |||
| |||
| |||
| |||
Torozaur (Torosaurus) – duży przedstawicielceratopsów. Nazwa rodzajowaTorosaurus oznacza „podziurawiony jaszczur” albo „byczy jaszczur”[1]. Jego znaleziska mogą reprezentować w rzeczywistości w pełni dorosłe osobnikiTriceratops, co czyniłoby rodzajTorosaurus nieważnym[2].
Torozaur miał jedną z największych czaszek spośród wszystkichzwierząt lądowych. Mogła ona osiągać 2,8-3,2 m długości[3]. Jest to prawdopodobnie rekord wśród lądowych zwierząt - jedynieeotriceratops mógł mieć dłuższą (ok. 3 m)[4]. Sama kryza mierzyła do 1,3 m długości i do ok. 2,5 m szerokości[3].Wielka kryza torozaura była ażurowa. Mogła ona pełnić dwie funkcje: odstraszać drapieżniki, takie jak np.tyranozaur czydaspletozaur, i przywabiać samice w czasie zalotów.Na głowie torozaura znajdowały się trzy rogi - jeden krótki na nosie i dwa długie nad oczodołami.Torozaur miał mocno umięśnioną szyję, krępy tułów i krótki ogon. Jego kończyny tylne były dłuższe i dużo bardziej masywne niż przednie.
Torozaur występował wpóźnej kredzie – około 68–65 milionów lat temu – na obszarzeAmeryki Północnej. Jego kości były znalezione wUSA na terenie stanów:Wyoming,Montana,Dakota Południowa oraz być możeUtah,Teksas,Nowy Meksyk a także wKanadzie na terenie prowincjiSaskatchewan[3][5][6][7].
Torozaur żywił się roślinami – paprociami oraz niskopiennymi krzewami.
Pierwsze skamieniałości torozaura zostały znalezione w 1891 przezJohna Bella Hatchera w hrabstwie Niobrara w stanie Wyoming i opisane w tym samym roku przezOtchniela Charlesa Marscha[8]. Pierwszą czaszkę nazwałTorosaurus latus a drugąTorosaurus gladius.Latus to "szeroki"[1], zaśgladius Marsh nadał od przypominającego ostrze miecza kształtu kości łuskowej[8]. Trzecia czaszka została opisana przez Colberta i Bumpa (1947), którzy uznali oba gatunkiTorosaurus za synonimy[9]. Później odkrywano kolejne szczątki, w tym najbardziej kompletny okaz (MOR 1122) w roku 2001, opisany przez Farkego sześć lat później[3]. Znaleziono co najmniej 7 osobników.Holotyp to niekompletna, mierząca ok. 240-256 cm czaszka[8][3]. Materiał przypisany to niekompletne czaszki, jedna powiązana z częściowym szkieletem pozaczaszkowym[3].
Status taksonomicznyTorosaurus latus jest kontrowersyjny. Istnieją dwie wykluczające się hipotezy. Według nowej[2]T. latus jest gatunkiem nieważnym, bo reprezentuje w pełni wyrośniętą formęTriceratops. Natomiast według tradycyjnej są to odrębne zwierzęta[8][10]. Zasugerowano też, że różnice międzyTorosaurus aTriceratops mogą wynikać z płci (Torosaurus miałby być samcem)[11], lecz obecnie odrzuca się tę hipotezę[2][10].Nedoceratops ma mieszankę cech torozaura i triceratopsa oraz pewne cechy pośrednie. Poza różnicami dotyczącymi kryzy - konkretniej kości ciemieniowej - oba ceratopsy są właściwie nieodróżnialne[3][2]. Analizy kladystyczne wskazują, że są bardzo bliskimi krewnymi[12][4]. Żyły w tym samym miejscu i czasie[3][2]. Szczątki dinozaurów zebrane zHell Creek wMontanie wskazują na bardzo małą liczbę młodych i w pełni dorosłych ceratopsów orazedmontozaurów, a dużą liczbę średniej wielkości (młodocianych). Horner i in. (2011) uważają, że młode oraz wyrośnięte dinozaury żyły w innych środowiskach, bardziej w głębi lądu. Innym wyjaśnieniem jest wysoka śmiertelność przed osiągnięciem maksymalnych rozmiarów - najwięcej znajduje się osobników osiągających 2/3 maksimum. Możliwe, że te niewyrośnięte ceratopsy były już zdolne do rozrodu[13]. Szczątki triceratopsa są znacznie częstsze niż torozaura. Znane są u niego osobniki w różnym wieku i różnych rozmiarów (czaszki od 38 cm do maks. 2,5 m)[14][2]. Torozaury są ogólnie większe: najmniejsze czaszki mierzą - zależnie od metody pomiaru - 1,5-1,8 m a największe - 2,8-3,2 m[2][3]. Niektóre triceratopsy są więc większe niż niektóre torozaury, co można wytłumaczyć np. zmiennością osobniczą. Badania osteohistologiczneskamieniałości na podstawie próbek pobranych z rogów nadocznych pięciu osobników z różnych stadiów rozwoju ontogenetycznego wskazują, że małe, młode triceratopsy wykazują budowę typową dla niedojrzałej kości a każde kolejne stadium ma bardziej dojrzałą tkankę. Najbardziej dojrzałą strukturę ma jedyny z badanych torozaurów. Według Scannelli i Hornera (2010)Triceratops zachowywał cechy młodociane przez bardzo długi czas rozwoju (pedomorfizm). Poprzednio uważane za dorosłe triceratopsy nie osiągnęły jeszcze maksimum rozwoju, którym jest forma nazywana dotądTorosaurus. Badania osteohistologiczne czaszek wykazują, że osobnikiTorosaurus są stare, Triceratopsy bez okien to "młode dorosłe" i wcześniejsze stadia rozwoju, a te z oknami - "dorosłe". U wielu młodychTriceratops w kryzie występują wgłębienia - najpierw na spodzie po bokach kości ciemieniowej. Później wgłębienia przesuwają się bliżej środka i są widoczne także od góry. W miejscu, gdzieTorosaurus ma okna, kryza staje się bardzo cienka - czasem poniżej 0,5 cm, w porównaniu do ok. 2,5–3 cm, a nawet ponad 6 cm w najgrubszym miejscu. Wgłębienie otoczone jest wałem grubszej kości, co jest zachowane u niektórychTorosaurus. Spodziewanym następstwem jest otwarcie się okien (Torosaurus). Kryza staje się coraz dłuższa, co jest widoczne zarówno uTriceratops, jak iTorosaurus. Różki po bokach kryzy -epiparietals na kości ciemieniowej iepisquamosals na kości łuskowej - stawały się z początkowo trójkątnych coraz bardziej spłaszczone. U niektórychTorosaurus iTriceratops były one już niewidoczne. Ich liczba i ułożenie znacznie się zwiększa - uTriceratops występuje 5-7 z jednym centralnie położonym a uTorosaurus - 10–12 symetrycznie po obu bokach kości ciemieniowej[2].U żadnego innego ceratopsa nie zaobserwowano otwierania się okien późno w ontogenezie - występują one już u bardzo młodych osobników. Możliwe, że wgłębienia na spodzie kryzy są miejscami przyczepu mięśni szyjnych. Ponadto istnieją potencjalne młodociane osobnikiTorosaurus[10].
Może być ważnym gatunkiemTorosaurus lub innego - być może nowego - rodzaju albo nieważnym gatunkiem[2][7][6]. Holotyp to niekompletna prawa tylna strona czaszki, z kryzy zachowała siękość łuskowa, ale nie kość ciemieniowa. Przypisane osobniki to elementy czaszki (w tym kości ciemieniowe) i elementy pozaczaszkowe[6].
| Infrarzędy dinozaurów | |
|---|---|
| Era dinozaurów | |
| Dyscypliny powiązane |
