Ten artykuł należy dopracować: Thomas Carlyle (ur.4 grudnia1795 wEcclefechan, zm.5 lutego1881 wLondynie) – szkocki pisarz społeczny, historyk ifilozof historii, propagator i współtwórca specyficznej historiozofii zwanejheroizmem. Bardzo wpływowy wczasach wiktoriańskich, oddziałał też szeroko na myślprawicową.
Poślubił Jane Baillie Welsh (zm. 1866), od r. 1865 był rektorem uniwersytetu wEdynburgu. Rewolucyjnym i zgorzkniałym nastrojom epokiByrona przeciwstawił ewangelię wypełniania swego obowiązku, opowiadając się za reformami społecznymi i organizacją pracy. Niwelacyjnej sile tendencji demokratycznych przeciwstawił kult herosów. W walce przeciwko mechanicznemu poglądowi na świat, uwielbieniu większości i utylitaryzmowi wysuwał jako istotną treść życia rozwój najwyższych, ponadindywidualnych wartości człowieka. W społeczeństwie i państwie ci tylko rządzić powinni, którzy czują w sobie przemożny pęd do władzy. Carlyle jednak powodzenie woli zmierzającej do potęgi utożsamiał z jej usprawiedliwieniem, brał je za dowód idealizmu zwróconego stale ku celom ponad osobowym, i w tym leży słabość i niebezpieczeństwo jego nauki, wywodzącej się ze szkockiego purytanizmu i idealizmu niemieckiego. Politycznie odegrał dużą rolę jako teoretyk imperializmu, podejmujący ideę misji dziejowej narodu angielskiego, która objąć ma świat cały. Z pism Carlyle’a wymienić należy przede wszystkim rozważania filozoficzno-historyczne „Bohaterowie. Cześć dla bohaterów i pierwiastek bohaterstwa w historii” (On Heroes, Hero-Worship an the Heroic in History; 1840), dzieła orewolucji francuskiej, oFryderyku II pruskim.
Pod wpływem fascynacji niemieckimromantyzmem porzuciłkalwinizm. Jego dług wobec filozofii romantycznej widoczny jest w tłumaczeniuLat nauki Wilhelma MeistraGoethego i książceLife of Schiller. Z romantyzmu Carlyle czerpie przede wszystkim daleko posuniętyindywidualizm (zob.bajronizm).
Podstawowym tematem myśli Carlyle’a jest heros, jednostka wybitna, górująca nad masami siłą aktywności życiowej, przede wszystkim moralnej. Jest twórcateorii wielkiego człowieka. W podkreśleniu właśnie przewagimoralnej, a nie np. intelektualnej herosa widoczny jest wpływpurytanizmu. Mimo to Carlyle antycypuje antropologięNietzschego.
Germanofil. Zagorzały miłośnikFryderyka Wielkiego, a także autor jego historii (biografii). Twierdząc, że ludzie słabsi winni ustępować silniejszym, a słabsze narody narodom silniejszym, przedstawiałrozbiory Polski jako akt dziejowej sprawiedliwości[1].
Wydaje się, że specyficzna maniera jego umysłowości wywarła znaczny wpływ na formy współczesnejkultury masowej, np. powieśćfantasy (zob.Tolkien) czykino akcji. Jego wpływ na myśl prawicową to przede wszystkim widoczny w niej opór wobec myśliKarola Marksa, żebyt określa świadomość, jako że heros Carlyle’a może i musi walczyć z naporem generowanych przez naturę i poddany jejmotłoch treści, w heroistycznym języku określanych jakopotwory. (Heros musi jednak także bronić motłochu i opiekować się nim, stąd koncepcja Carlyle’a znalazła zrozumienie także na lewicy, w postaci tzw.heroizmu proletariackiego)
Stądhistoriozofia Carlyle’a nie uznaje żadnych praw dziejowych, w szczególności deterministycznych praw ekonomii, ahistorię przedstawia na płaszczyźnie kosmologicznej (zob. mitwiecznego powrotu) jako sekwencję powtarzalnych walk wybitnych jednostek ze złem (zob.Herakles).
- Wielka Ilustrowana Encyklopedia Gutenberga (1934–1939)
nurty
i kierunki | |
|---|
konserwatyści
na świecie | |
|---|
konserwatyści
w Polsce | |
|---|
tematy
powiązane | |
|---|
Identyfikatory zewnętrzne:
