Wywodził się zarystokratycznego rodu Lykomidów, był synem Neoklesa, choć jego matka często opisywana była jako cudzoziemka, co stawiałoby Temistoklesa na niskim szczeblu drabiny społecznej.
W 493/2 p.n.e. wybrany został na archonta-eponima[potrzebny przypis] i zaraz rozpoczął umacnianiePireusu, ateńskiego portu i bazy floty. Wystąpił z planem budowy potężnej floty na bazie dochodów z nowo odkrytych złóżsrebra w górachLaurion (około 200talentów rocznego dochodu) i pomimo opozycji, której przewodziłArystydes Sprawiedliwy, proponującej rozdanie zysków pomiędzy obywateli, udało mu się przekonać ateńskieZgromadzenie Ludowe do swojego planu. Temistokles uzasadniał potrzebę budowy silnej floty wymogami wojny zEginą, choć wiedział, że flota ta przyda się w nieuniknionej konfrontacji zPersami, którzy w tym momencie wydawali się odlegli i nie budzący obawy u większości Ateńczyków. Przy okazji doprowadził do wygnania z Aten swojego najgroźniejszego (w owym czasie) przeciwnika politycznego Arystydesa (483 lub 482 p.n.e.).
W efekcie szeroko zakrojonej akcji rozbudowy floty w momencie agresji perskiej w480 p.n.e. Ateny dysponowały już ok. 300 okrętami (3 lata wcześniej tylko 70), przy czym wszystkie nowe okręty były nowoczesnymitrierami. Flota ateńska stała się najsilniejszą w całejGrecji i Ateny wysunęły się na pierwszy plan w wojnie z Persją. Temistokles brał udział w nierozstrzygniętejbitwie pod Artemizjonem w sierpniu 480 p.n.e. Był autorem planu ewakuacji ludności Aten naSalaminę oraz koncentracji floty ateńskiej w Zatoce Salamińskiej poklęsce pod Termopilami. Mimo że formalnie to nie on dowodził siłami greckimi wbitwie pod Salaminą, to niemal w całości jemu należy przypisać sukces w tej bitwie.Spartanie byli przeciwni walce w tym momencie z silniejszą flotą perską, zamierzając wycofać się naPeloponez, jednak on sprowokowałPersów – wiedząc, że warunki sprzyjają Grekom, zawiadomiłKserksesa I przez swojego zaufanego niewolnika Skinnosa, że Hellenowie zamierzają uciec. W tej sytuacji perski władca wydał rozkaz natychmiastowego otoczenia i zniszczenia floty greckiej. Bitwa okazała się całkowitym sukcesem połączonych sił greckich. Po ostatecznym zwycięstwie Grekówpod Platejami w479 p.n.e., nie wierząc w trwałość sojuszu Aten zeSpartą, na jednym ze zgromadzeń ludowych chciał oświadczyć swój zbawienny dla Aten plan, lecz przestrzegł ich, że nikt nie powinien go znać. Zgromadzeni obywatele w roli jego powiernika wyznaczyli więcArystydesa. Oznajmił mu, iż flota lacedemońska znajduje się na lądzie pod Gyteum i że można ją potajemnie podpalić, by zniszczyć przewagę Sparty. Arystydes wrócił do ludu, który, oczekując z zaciekawieniem jego słów, rzekł, że propozycja Temistoklesa, mimo iż korzystna, była nieuczciwa. Ateńczycy, bez wnikania w dalsze szczegóły odrzucili ten pomysł.[1] Temistokles odbudował Pireus, był inicjatorem rozpoczęcia odbudowy zniszczonych przez Persów Aten od wzniesienia murów obronnych, co spotkało się ze sprzeciwem Sparty, oraz połączenia Aten z Pireusem tzw. długimi murami. W478 p.n.e. nie dopuścił do ukarania miast neutralnych lub stojących po stronie perskiej podczas najazdu perskiego, przeciwstawiając się w ten sposób Sparcie, dążącej do hegemonii w Grecji. Był współtwórcą, obok Arystydesa,I Ateńskiego Związku Morskiego (zima 478/477 p.n.e.).
Ostraki z wydrapanym imieniem Temistoklesa, odnalezione na zboczu ateńskiego Akropolu, zbiory Muzeum Agory
Polityka Temistoklesa wrogości wobec Sparty napotkała opórKimona, który główne zagrożenie widział w Persach. Ataki na Temistoklesa pojawiły się już około połowy lat siedemdziesiątych. W472 lub471 p.n.e. Temistokles padł ofiarąostracyzmu w Atenach. Udał się wówczas doArgos (wrogiego Sparcie), gdzie prowadził ożywioną działalność antyspartańską. Przebywał także w Mantinei i innych miastach-państwachPeloponezu. Władze Sparty zaniepokojone efektywnością poczynań Temistoklesa na Peloponezie, oskarżyły go w Atenach o współdziałanie zPauzaniaszem w knowaniach z Persami. Na podstawie wątpliwych dowodów wrogowie Temistoklesa doprowadzili do zaocznego skazania go na śmierć.
Ścigany Temistokles uciekł z Argos naKorkyrę (ok.467 p.n.e.), później doEpiru, gdzie jako błagalnik znalazł schronienie u królaMolossów,Admeta, aby ostatecznie w465 p.n.e. znaleźć się na dworze króla perskiegoArtakserksesa I Makrocheira, który za dobrą służbę oddał mu we władanieMagnezję,Lampsakos iMyontos, nad którymi panował jako perski namiestnik. Zmarł – według Tukidydesa – śmiercią naturalną, według innych autorów popełniłsamobójstwo poprzezotrucie, nie chcąc walczyć przeciwko swoim rodakom po stronie Persów.
Temistokles był dwukrotnie żonaty, obie żony były Atenkami. Druga z nich, Archippe, wyjechała wraz z nim i młodszymi dziećmi do Azji. Dwie córki Temistoklesa nosiły niezwykłe imiona: Sybaris i Italia.
Wśród starożytnych uważany był za postać kontrowersyjną. Dzieła Herodota i Plutarcha noszą ślady korzystania ze źródeł nieprzychylnych Temistoklesowi. Natomiast Tukidydes tak go oceniał „... zasługiwał na większy podziw niż ktokolwiek inny; dzięki bowiem wrodzonemu talentowi, bez żadnych uprzednich, czy późniejszych studiów, oceniał po krótkim zastanowieniu najtrafniej każdą aktualną sytuację i najlepiej przewidywał daleką przyszłość ... Bystro przenikał dobre i złe strony przyszłych wypadków, osnutych jeszcze mrokiem tajemnicy. Słowem był to człowiek, który dzięki wrodzonemu geniuszowi umiał od razu trafić w sedno rzeczy”.
Marek Tulliusz Cyceron: Pisma filozoficzne. O powinnościach. Jadwiga Cierniak. T. 2. Warszawa: PWN, 1960, s. 495-496, seria: Biblioteka Klasyków Filozofii.
PiotrP.IwaszkiewiczPiotrP.,WiesławW.ŁośWiesławW.,MarekM.StępieńMarekM.,Władcy i wodzowie starożytności. Słownik, Warszawa: WSiP, 1998, s. 375-376,ISBN 83-02-06971-X,OCLC69568159.
WłodzimierzW.LengauerWłodzimierzW.,Starożytna Grecja okresu archaicznego i klasycznego, Warszawa: Wydawnictwo DiG, 1999, s. 109,114,119,ISBN 83-7181-083-0,OCLC749800661.
DavidD.SacksDavidD.,Encyklopedia świata starożytnych Greków,OswynO.Murray (red.),DorotaD.Mickiewicz-Morawska (tłum.), Warszawa: Książka i Wiedza, 2001, s. 409-411,ISBN 83-05-13169-6,OCLC749281065.
