 widok na stanowisko Tell Halaf | |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
Położenie na mapie Syrii  | |||
 36°49′35″N 40°02′02″E/36,826389 40,033889 | |||
| |||
Tell Halaf (starożytnaGuzana, biblijneGozan) –stanowisko archeologiczne w północno-wschodniejSyrii, tuż przy granicy zTurcją, z dwoma głównymi okresami zasiedlenia – okresem neolitu ceramicznego (VI-V tys. p.n.e.) i epoką żelaza (koniec II tys.-pierwsze wieki I tys. p.n.e.).
Pierwsze wstępne rozpoznanie stanowiska Tell Halaf przeprowadził w 1899 roku niemiecki archeolog Max von Oppenheim, który następnie kierował tutaj niemieckimi wykopaliskami w okresie od 1911 do 1913 roku, oraz ponownie w 1927 i 1931 roku[1]. W 2006 roku prace archeologiczne na stanowisku rozpoczął zespół niemieckich i syryjskich archeologów pod kierunkiem Lutza Martina (Vorderasiatisches Museum,Berlin), Mirko Nováka (Uniwersytet w Tybindze), Joerga Beckera (Uniwersytet w Halle) i Abd al-Masiha Bagdo (Dyrektorat Starożytności, Hassake)[1].
Osobny artykuł:Kultura Halaf.Odkrycie na stanowisku charakterystycznej, datowanej na VI-V tys. p.n.e. polichromowanej ceramiki, zdobionej motywami geometrycznymi i zwierzęcymi, doprowadziło archeologów do wydzielenia w prehistorii starożytnego Bliskiego Wschodu nowego okresu, zwanegokulturą Halaf, która miała rozwijać się pokulturze Samarra i poprzedzaćokres Ubajd[1]. Swym zasięgiem kultura Halaf obejmowała obszar od syryjskiego wybrzeżaMorza Śródziemnego aż po północną Mezopotamię[2].
W epoce żelaza na stanowisku Tell Halaf istniało duże miasto, którego pozostałości odkryto w warstwach archeologicznych datowanych na XII-VII w. p.n.e.[1] Nad miastem tym dominowała potężna, ufortyfikowana cytadela, na terenie której wzniesiono szereg dużych budowli o charakterze publicznym[1]. Inskrypcje odnalezione na stanowisku, a także i w innych miejscach wskazują, iż miasto to nosiło nazwę Guzana i było stolicąaramejskiego królestwaBit-Bahiani[1]. Szczyt rozwoju osiągnęło ono za panowania króla Kapary (najprawdopodobniej 2 połowa IX w. p.n.e.), który rezydował we wspaniałym pałacu w północno-zachodniej części miasta[1]. Z inskrypcji wiadomo, iż pałac ten służył też jako świątynia[1]. Wejście do pałacu wiodło przez monumentalną bramę ozdobioną trzema monumentalnymi posągami-kariatydami[1]. Zewnętrzne ściany pałacu wyłożone zostały kamiennymi, rzeźbionymi ortostatami, na których przedstawiono sceny rytualne, sceny polowań, sceny z wojownikami, sceny ze zwierzętami (najczęściej lwami, bykami i gazelami) i sceny z różnymi mitycznymi stworzeniami[1]. O dostatku panującym w Guzanie w tym okresie świadczy duża ilość przedmiotów ze złota, srebra i kości słoniowej odkrytych w ruinach pałacu Kapary[1].
W 894 r. p.n.e., za panowania Abi-salamu, aramejskiego władcy królestwa Bit-Bahiani, w kierunku Guzany wyruszył ze swą armiąasyryjski królAdad-nirari II (911-891 p.n.e.)[1]. Zajął on sąsiadujące z Guzaną miasto Sikanu (ob.Tell Feheriye), gdzie Abi-salamu złożył mu trybut[1]. Bit-Bahiani przyłączone zostało do Asyrii za rządówAszurnasirpala II (883-859 p.n.e.)[1]. W imieniu króla asyryjskiego regionem tym zarządzali ze stolicy w Guzanie przedstawiciele miejscowej dynastii, którzy cieszyli się relatywnie dużym stopniem niezależności[1]. Świadczy o tym dwujęzyczna inskrypcja Hadd-jit'i (asyryjski Adad-it'i), jednego z gubernatorów Guzany, odnaleziona w Tell Feheriye[1]. Ojciec Hadd-jit'i, Szamasz-nuri, identyfikowany jest z noszącym to samo imię dostojnikiem, który w 866 r. p.n.e. pełnił asyryjski urządlimmu (eponima)[1]. W 808 r. p.n.e. asyryjski królAdad-nirari III (819-783 p.n.e.) dokonać musiał ponownego podboju Guzany[1]. Od tego czasu wasyryjskich listach i kronikach eponimów zaczynają pojawiać się imiona asyryjskich gubernatorów Guzany[1]. Archiwum jednego z nich,Mannu-ki-Aszura, odnaleziono w trakcie wykopalisk w Tell Halaf[1]. Zawierało ono listy wysłane do niego przez króla asyryjskiego i różnych wysokich dostojników[1]. Tzw. Pałac północny, wzniesiony w Guzanie w okresie asyryjskiej dominacji, był najprawdopodobniej rezydencją asyryjskich gubernatorów[1].
Asyryjscy gubernatorzy Guzany znani zasyryjskich list i kronik eponimów:
Guzana identyfikowana jest ze wzmiankowanym wBiblii miastem Gozan, do którego deportowani mieli być Izraelici ze zdobytejSamarii (2 Krl 16,6)[1].
Na stanowisku Tell Halaf odnaleziono tylko nieliczne pozostałości pochodzące z okresów hellenistycznego, rzymskiego i islamskiego[1].
