 nr rej. 521 z 1.07.1965[1] | |||
 Gmach Teatru Wielkiego w Warszawie (2025) | |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Miejscowość | |||
| Adres | |||
| Typ budynku | |||
| Styl architektoniczny | klasycyzm, | ||
| Architekt | Antonio Corazzi – projekt pierwotny, | ||
| Wysokość całkowita | 48 m | ||
| Rozpoczęcie budowy | 19 listopada 1825 | ||
| Ukończenie budowy | 24 lutego 1833 | ||
| Ważniejsze przebudowy | 1890, odbudowa 1951–1965 | ||
| Zniszczono | 1939, 1944 | ||
Położenie na mapie Warszawy  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||
 52°14′35″N 21°00′37″E/52,243056 21,010278 | |||
| |||
| Strona internetowa | |||
_p349_GRAND_THEATRE_NATIONAL%2c_A_WARSOVIE.jpg)
.jpg)
.jpg)
Teatr Wielki w Warszawie – gmach znajdujący się przyplacu Teatralnym 1 wWarszawie. Budynek jest siedzibą:Opery Narodowej, jednej z trzech scenTeatru Narodowego,Polskiego Baletu Narodowego iMuzeum Teatralnego.
Gmach został wzniesiony w latach 1825–1833. Zniszczony w latach 1939 i 1944 został odbudowany, przekształcony i powiększony w latach 1947–1965 z zachowaniem oryginalnej fasady od strony placu Teatralnego.
W miejscu obecnego gmachu do lat 20. XIX wieku znajdował się kompleks handlowo-usługowyMarywil[2]. 19 listopada 1823 w miejscu dawnej kaplicy MarywilunamiestnikJózef Zajączek wmurowałkamień węgielny pod Teatr Wielki[3]. W latach 1825–1833 w miejscu zburzonego Marywilu wzniesiono monumentalny gmach teatralny w styluklasycystycznym zaprojektowany dla zespołuTeatru Narodowego przezAntonia Corazziego[4] (po zmianach wprowadzonych przezLudwika Kozubowskiego)[5].
Budynek był wzorowany na teatrze S. Carlo Nicoliniego wNeapolu[6]. Kamień węgielny położono 19 listopada 1825, w 60. rocznicę utworzenia Teatru Narodowego[7]. W uroczystości wzięli udział m.in.namiestnikKrólestwa PolskiegoJózef Zajączek i minister skarbuFranciszek Ksawery Drucki-Lubecki[8]. Budowa gmachu była finansowana ze środków miasta i rządu[9].
Gmach składał się z korpusu głównego mieszczącego salę teatralną oraz dwóch skrzydeł bocznych[4]. Lewe skrzydło stanowił zachowany aneks Marywilu, tzw. Dom Jarmarczny, wzniesiony w latach 1817–1821 przezPiotra Aignera[10]. Skrzydło zachodnie, zaprojektowane w całości przez Corazziego, mieściło Sale Redutowe. Po powstaniu listopadowym zmieniono pierwotny projekt Corazziego na bardziej oszczędny, m.in. zmniejszono liczbę miejsc dla widzów z 2000 do 1248[11]. Skasowano także wielką lożę królewską na pierwszym piętrze na wprost sceny[5]. Partery obydwu skrzydeł zajęły sklepy[12]. Po powstaniu listopadowym nazwę teatru zmieniono na Teatr Wielki[13].
Pierwsze przedstawienie w nowo otwartym teatrze odbyło się w niedzielę 24 lutego 1833[3]. Były to operaCyrulik sewilskiGioacchina Rossiniego oraz baletZabawa tancerskaKarola Kurpińskiego[11]. W 1843 wykończono ostatecznie Sale Redutowe,foyer i sale bufetowe oraz wzniesiono nowe piece pod sceną[14]. W listopadzie 1864 w teatrze zainstalowano oświetlenie gazowe[15].
Około 1840 plac Marywilski, przy którym znajdował się gmach, zaczęto nazywać placem Teatralnym[16].
W 1862 przed Teatrem WielkimLudwik Jaroszyński dokonał nieudanego zamachu na nowegonamiestnika Królestwa Polskiegowielkiego księcia Konstantego[17].
Teatr Wielki wchodził w składWarszawskich Teatrów Rządowych. W związku z przebudową w 1870 i czasowym zamknięciem teatru wzniesiono drewnianyTeatr Letni wOgrodzie Saskim[18]. Także po zakończeniu przebudowy w sezonie letnim odbywały się tam przedstawienia Teatru Wielkiego i Teatru Rozmaitości[18].
Po pożarze Teatru Rozmaitości (1883) podjęto decyzję o przebudowie całego gmachu, opartego na drewnianej konstrukcji. Została ona przeprowadzona w latach 1890–1891 dzięki środkom, o które wystarał się wPetersburgu dyrektor Warszawskich Teatrów Rządowych Dymitr Palicyn. Drewnianą konstrukcję zastąpiono stalową, unowocześniono scenę i wprowadzono oświetlenie elektryczne z własnej elektrowni[19]. Od końca XIX wieku w gmachu działałocentralne ogrzewanie[20].
W II połowie XIX wieku przed gmachem założono dwa skwery, które ok. 1900 ogrodzono żelazną balustradą. Na skwerach wyrosły także drzewa. Było to niezgodne z zasadami dotyczącymi kształtowania przestrzeni przed budowlami neoklasycznymi. Przed gmachem zatrzymywały się kondukty pogrzebowe znanych aktorów, śpiewaków i artystów. Z tarasu wygłaszano przemówienia, a orkiestra opery grała muzykę żałobną[21].
We wrześniu 1936 przed prawym skrzydłem Teatru Wielkiego odsłoniętopomnik Wojciecha Bogusławskiego[22].
Podczasobrony Warszawy we wrześniu 1939 gmach został zbombardowany[23]. Ocalały: fasada od strony placu Teatralnego i ul. Wierzbowej, lewe skrzydło oraz część zabudowań oficynowych wewnątrz podwórza[24]. Pokapitulacji miasta z inicjatywy pracowników Zarządu Miejskiego gmach zabezpieczono[25]. W końcu 1939 nad częścią frontową zbudowano prowizoryczny dach i wyremontowano lewe skrzydło[24]; zamurowano także okna[25].
W czasiepowstania warszawskiego zachowane części budynku zostały uszkodzone w trakcie walk na placu Teatralnym, a następnie wysadzone przez Niemców[26]. Pomiędzy 6 a 8 sierpnia 1944w ruinach zamordowano ok. 350 polskich cywilów[26].
Po wojnie zniszczenia budynku oszacowano na ok. 75%[27]. Ocalały wschodnia część fasady i kolumnowa fasada frontowa. Po wyzwoleniu ruiny gmachu zabezpieczono, a w latach 1947–1949 odbudowano skrzydło południowe dla Teatru Narodowego wraz z Salami Redutowymi[26]. Zostało one oddane do użytku 22 lipca 1949[28], a we wrześniu tego roku nadano budynkowi nazwę „Państwowa Opera i Filharmonia w Warszawie” (do 1961 używano też nazwy „Państwowa Opera w Warszawie”). Dyrektorem byłZdzisław Górzyński[29]. ZarządzeniemMinistra Kultury i Sztuki z 28 lutego 1950 utworzonoprzedsiębiorstwo państwowe pod nazwąTeatr Wielki Opery i Baletu w Warszawie, które przejęło administrowanie gmachem[30]. Jego dyrektorem zostałArnold Szyfman[31]. W lutym 1951 ogłoszono konkurs na odbudowę Teatru Wielkiego, w którym pierwszą nagrodę zdobył projektBohdana Pniewskiego, opracowany przy współpracyMałgorzaty Handzelewicz, Władysława Jotkiewicza i Stanisława Krajewskiego[31][32]. Projekt był kilkakrotnie poprawiany[33]. Pierwsze prace budowlane rozpoczęto w 1953[34]. Prezydium Rządu zatwierdziło projekt dopiero w 1956, po konsultacjach ze specjalistami zagranicznymi i zmniejszeniu kubatury gmachu[35]. Odbiorów kolejnych części Teatru Wielkiego dokonywano w latach 1962–1965[34]. Prace budowlane były krytykowane przez prasę ze względu na powolne tempo robót oraz wysokie koszty przedsięwzięcia[36]. Przyczynami były m.in. ograniczenie kredytów przez władze centralne, którymi uzupełniano środkiSpołecznego Funduszu Odbudowy Stolicy i Kraju, niekorzystne etapowanie budowy, techniczna złożoność projektu oraz problemy ze znalezieniem sprawnego wykonawcy[37].
Bez zmian pozostawiono fasady od strony placu Teatralnego i ul. Wierzbowej, natomiast całkowicie nowym projektem była elewacja od strony placu Zwycięstwa (obecnieplac marsz. Józefa Piłsudskiego). Zespół architektów zaprojektował także od nowa wnętrza teatru. Widownia w kształcie podkowy powstała w miejscu, w którym wcześniej znajdowała się scena. Powstała jedna z największych scen operowych na świecie o całkowitej powierzchni 1150 m² i wysokości 35 m[38]. Teatr Wielki miał być jedną z najnowocześniejszych scen w Europie, i do jego wyposażenia zaangażowano szereg firm zagranicznych[37]. Zainstalowano m.in. scenę obrotową, sześć zapadni, osiem mostów świetlnych nad sceną, trzy systemy telewizji i posadzkę plastikową dla baletu. Powstało 27 pracowni i warsztatów, oraz malarnia o wymiarach 26 × 26 m[39].
UchwałąRady Państwa z 18 kwietnia 1956 zostali odznaczeni artyści i pracownicy Państwowej Opery w Warszawie[40].
Uroczystego otwarcia gmachu dokonano 19 listopada 1965[41]. Działalność zainaugurowano przedstawieniemStraszny dwórStanisława Moniuszki[26].
17 stycznia 1965 przed gmachem ponownie odsłonięto pomnik Wojciecha Bogusławskiego, zniszczony przez Niemców w 1944[42]. Tego samego dnia przed lewym skrzydłem, symetrycznie do pomnika Bogusławskiego, odsłoniętopomnik Stanisława Moniuszki[43].
W latach 50. na ścianie gmachu (od strony ul. Wierzbowej) umieszczonotablicę Tchorka upamiętniającą egzekucje ludności cywilnej podczaspowstania warszawskiego w sierpniu 1944[44].
W 1965 roku gmach teatru został wpisany dorejestru zabytków[1].
Przed 1984 teatr został odznaczonyOrderem Sztandaru Pracy I klasy[45].
9 marca 1985 w gmachu wybuchł pożar, który w znacznym stopniu zniszczył część gmachu zajmowaną przez Teatr Narodowy[46].
8 czerwca 1991, w czasie swojejczwartej pielgrzymki do Polski, w gmachu Teatru Wielkiego z twórcami kultury spotkał sięJan Paweł II[47].
Po wojnie wtympanonie zrekonstruowano rzeźbęPopiersie Anakreonta i trzy muzy dłuta Tomasza Accardiego[48]. Według planów Antonia Corazziego z 1825 roku, fasadę Teatru Wielkiego miała również zdobić na fronciekwadryga – rzeźba opiekuna sztukApollina, kierującego czterokonnym rydwanem. W 2002 dzięki inicjatywie ówczesnego dyrektora naczelnego Teatru WielkiegoWaldemara Dąbrowskiego, na fasadzie Teatru Wielkiego została umieszczona wykonana z brązu[49] kompozycja rzeźbiarskaKwadryga Appolina (wysokość 6 i rozpiętość 9 metrów)[49] autorstwa profesorów warszawskiejAkademii Sztuk PięknychAdama Myjaka iAntoniego Janusza Pastwy[6]. Jej odsłonięcia dokonał Prezydent RPAleksander Kwaśniewski[50].
W 2016 przed gmachem (od strony ul. Moliera) odsłoniętorzeźbę „W hołdzie polskim artystom baletu”[51].
W 2017 na dachu budynku teatru powstałapasieka[52].
|
| prowadzone przezMKiDN | |
|---|---|
| prowadzone przezwojewództwo mazowieckie | |
| prowadzone przezm. st. Warszawa | |
| współprowadzone przez MKiDN oraz m.st. Warszawa | |
| współprowadzone przez MKiDN oraz województwo mazowieckie | |
| współprowadzone przez MKiDN oraz fundacje | |
| prywatne |
