Tanzania,Zjednoczona Republika Tanzanii (suahiliJamhuri ya Muungano wa Tanzania) – państwo we wschodniejAfryce powstałe z połączenia dawnych kolonii brytyjskich:Tanganiki (doI wojny światowej niemieckiej) oraz brytyjskiegoZanzibaru, co symbolizowała nazwa utworzona z pierwszych sylab nazw obu krajów TAN+ZAN. W skład Tanzanii jako republiki federacyjnej weszła również wyspaPemba położona blisko Zanzibaru. Stolicą Tanzanii jestDodoma, do 1981 roku było niąDar es Salaam (obecnie stolica administracyjna i siedziba rządu).
Klimat równikowy monsunowy, na wyspach i wybrzeżu wilgotny, na płaskowyżu suchszy. W północnej części kraju występują dwie pory deszczowe (od marca do maja i od września do listopada), na pozostałym obszarze jedna – od listopada do kwietnia lub maja. Często występują burze. W pasie nadbrzeżnym sieć hydrograficzna jest gęsta, we wnętrzu kraju rzeki mają charakter głównie okresowy. W masywie Kilimandżaro występuje kilka lodowców (na wysokości 4800–5200 m n.p.m.), systematycznie zmniejszają swoją objętość. Niziny porastająsawanny i, w większości w okolicach rzek, połacie lasów wiecznie zielonych. Na wybrzeżach występująnamorzyny, na płaskowyżu sawanny, na zachodzie i południowym zachodzie głównie lasymiombo. W górach piętro leśne kończy się na 2900 m n.p.m., od 2900 do 4000 m n.p.m. występuje piętro subalpejskich zarośli, powyżej 4000 m n.p.m. piętro roślinności afroalpejskiej z olbrzymimistarcami (Senecio). W Tanzanii odnotowano 322 gatunki ssaków[3] i 1052 gatunkiptaków, z czego 24 są endemiczne dla kraju[4].
Tanzania powstała 29 października 1964 r.[7] jako federacja dwóch odrębnych państw:Tanganiki (niepodległej od 1961) iZanzibaru (niepodległego od 1963)[8]. W latach 1964–1985 krajem rządził prezydentJulius Nyerere będący inicjatorem unii. Do 1977 roku faktyczna władza należała do dwóch partii – Afrykańskiego Narodowego Związku Tanganiki i Partii Afroszyrazyjskiej na Zanzibarze. W 1977 roku Nyerere zaprowadził w kraju rządy monopartyjne oparte naPartii Rewolucji. Ustrój kraju opierał się na uchwalonej w 1967 Deklaracji z Arushy, zawierającej podstawowe założeniasocjalizmu tanzańskiego (ujamaa). W ramach realizacji tej koncepcji, Nyerere przeprowadził proceskolektywizacji wsi czynacjonalizacji gospodarki. Celem tych działań miało być doprowadzenie do ekonomicznej samowystarczalności[9][10]. Od 1972 roku miała miejsca wzmożona polityka decentralizacji, która doprowadziła w 1979 roku do nadania Zanzibarowi autonomii i odrębnych organów władzy[8].
W polityce zagranicznej Nyerere przyłączył Tanzanię do grupy tzw. państw frontowych i udzielała pomocy ruchom wyzwoleńczym wPołudniowej Afryce iRodezji[8]. Najlepsze relacje łączyły w tym czasie Tanzanię zChinami[8]. W 1978 roku doszło do wybuchuwojny z sąsiednią Ugandą. Spór państw rozpoczął się w 1971 roku gdy w Ugandzie doszło dozamachu stanu w którym armia na czele zIdi Aminem obaliła prezydentaMiltona Obote. Nyerere zaoferowałazyl polityczny obalonemu prezydentowi[11][12]. Konsekwencją przegranej przez Ugandę wojny był upadek junty ugandyjskiej i powrót do władzy Obote w 1980 roku[9].
Nyerere ostatnią kadencję objął w 1980 roku i urząd sprawował do 1985 roku. Ostatnia kadencja polityka była okresem, w którym w parlamencie wyłoniła się opozycja dążąca do ograniczenia zakresu władzy prezydenta oraz kryzysu politycznego na Zanzibarze z 1984 roku który spowodowany był coraz większym niezadowoleniem z unii z Tanganiką oraz tendencjami separatystycznymi. Władzę po Nyerere objąłAli Hassan Mwinyi. Pochodzący z Zanzibaru polityk zahamował nastroje separatystyczne na wyspie. Nowy prezydent odstąpił od socjalistycznych zasad gospodarczych i wprowadzał w krajuwolny rynek. Spowodowało to zaciśnięcie przez Tanzanię relacji z państwami zachodnimi oraz organizacjami międzynarodowymi. W 1990 roku dawny współpracownik Nyerere, Oscar Kambona utworzył opozycyjną partię – Demokratyczne Forum Tanzanii. Działalność partii została zalegalizowana w 1992 roku poprzez wprowadzenie systemu wielopartyjnego[8]. Dominujące znaczenie zachowała Partia Rewolucji. 7 sierpnia 1998 w Dar es Salaam doszło do zamachu bombowego na ambasadęUSA dokonanego przez radykalnychislamistów[8].
Tanzania jest jednym z najsłabiej zurbanizowanych państw świata. Ludność miejska stanowi zaledwie 33,8% wszystkich mieszkańców[13]. Najgęściej zaludnione są żyzne tereny wokół masywów wulkanicznych, rejonJeziora Wiktorii i Jeziora Malawi, oraz wyspy Zanzibar i Pemba[14].
Kraj zamieszkuje ponad 120 grup etnicznych, z których najliczniejsze są ludyBantu. Nadal powszechny jest koczowniczy tryb życia. Znaczna część ludności jest niedożywiona i dotknięta licznymi chorobami, m.in. malarią i śpiączką[14]. Na 1 lekarza przypada ok. 50 tys. mieszkańców[13].
Według szacunkówPew Research Center z 2020 roku, 63% populacji identyfikuje się jako chrześcijanie, 34% jako muzułmanie i 5% praktykowało inne religie. Chrześcijaństwo jest wewnętrznie zróżnicowane i mniej więcej po równo podzielone międzykatolików iprotestantów[18].Luteranie ianglikanie są największymi wyznaniami protestanckimi, jednak od lat 80. XX wieku prężnie rozwija sięruch zielonoświątkowy, osiągając kilka milionów zwolenników[19][20]. Do największych związków wyznaniowych należy takżeBaptystyczna Konwencja Tanzanii, która zgłasza ponad 2,6 mln wyznawców w 1300 kościołach[21].
Na Zanzibarze około 99% mieszkańców wyznaje islam[18].
Republika Tanzanii od 1961 roku (jako Tanganika) jest członkiem brytyjskiejWspólnoty Narodów. W wyborach powszechnych wybierany jestprezydent oraz członkowie jednoizbowego Zgromadzenia Narodowego (Bunge) na pięcioletnią kadencję. Prezydent powołuje premiera rządu oraz członków swojego gabinetu spośród parlamentarzystów. W liczącym 274 miejsc parlamencie, 37 miejsc zarezerwowanych jest dla kobiet, a 5 dla członków Izby Reprezentantów Zanzibaru. W wyborach z 14 grudnia 2005 dominującą pozycję w parlamencie zdobyłaPartia Rewolucji zdobywając 70% poparcia w wyborach do Zgromadzenia Narodowego i 80% poparcia w wyborach prezydenckich[22].
Od 2009 do 2013 roku PKB per capita Tanzanii (oparte na stałym kursie krajowej waluty) rosło średnio o 3,5% rocznie, więcej niż w innych krajachWspólnoty Wschodnioafrykańskiej[24].
Największymi partnerami handlowymi Tanzanii w 2012 roku byłyRPA,Szwajcaria iChiny, do których eksportowano towary o wartości 5,5 mld USD. Wartośćimportu wyniosła 11,7 mldUSD, a najwięcej importowano ze Szwajcarii, Chin iZjednoczonych Emiratów Arabskich[27].
Tanzania przetrwałaWielką Recesję, która rozpoczęła się pod koniec 2008 roku, stosunkowo dobrze. Wysokie cenyzłota, wzmocnienieprzemysłu wydobywczego kraju oraz słaba integracja Tanzanii ze światowym rynkiem przyczyniły się do odizolowania kraju od spowolnienia[28]. Po zakończeniu recesji w kraju nastąpił jego dynamiczny rozwój, dzięki silnemu sektorowi turystyki, telekomunikacji i bankowości[28].
Gospodarka w Tanzanii w dużym stopniu opiera się narolnictwie, które stanowi 24,5% wartościPKB kraju[31], 85% eksportu[13] i zapewnia pracę połowie zatrudnionych pracowników[31]. W 2012 roku sektor rolny urósł o 4,3%, czyli mniej niż połowę wyznaczonego celu wMilenijnych Celach Rozwoju ustalonego na poziomie 10,8%[32].Grunty orne zajmują 15,2% powierzchni kraju[33], z czego 2,4% gruntów przeznaczone jest pod uprawy stałe[34].
Według National Irrigation Master Plan z 2002 roku 29,4 mlnha ziemi w Tanzanii nadaje się doirygacji, jednak do 2011 roku nawodniono jedynie 310 745 ha[35].
Górnictwo w Tanzanii skupia się przede wszystkim na wydobyciu kamieni szlachetnych i półszlachetnych,złota orazsoli[36]. WMwadui wydobywa siędiamenty[36]. Najlepiej rozwiniętą gałęzią przemysłu stanowi przetwórstwo rolno-spożywcze, a także istotną rolę odgrywa przemysł cementowy[36]. WDar es-Salaam funkcjonuje elektrownia termiczna[36].
Telekomunikacja jest najszybciej rozwijającym się sektoremgospodarki w Tanzanii. W 2013 roku sektor ten urósł o 22,8%, ale stanowił zaledwie 2,4%PKB[37].
Poziomubóstwa w Tanzanii jest bardzo wysoki[39]. Tanzania poczyniła niewielkie postępy w kierunku zmniejszeniaskrajnego głodu iniedożywienia[40][39]. W 2010 roku Globalny Wskaźnik Głodu zaliczył sytuację w Tanzanii do „alarmującej”[39]. Dzieci z obszarów wiejskich cierpią znacznie bardziej naniedożywienie i chroniczny głód od dzieci z obszarów miejskich, choć różnice miejsko-wiejskie zmniejszyły się zarówno w zakresieniedowagi orazzahamowania wzrostu. Niska wydajność sektora rolniczego wynika głównie z niedostatecznych inwestycji infrastrukturalnych, ograniczonego dostępu do środków produkcji rolnej oraz kredytów, dużego uzależnienia odwarunków pogodowych, a także niedostatecznego wsparciahandlu ireklamy produktów lokalnych[39].
W 2015 rokuturystyka stanowiła 12,7% PKB Tanzanii oraz zapewniała zatrudnienie 10,3% sile roboczej w kraju (1 151 200 pracowników)[41]. Sektor ten rozwija się bardzo szybko, a całkowite przychody z turystyki urosły z 1,74 mldUSD w 2004 roku do 4,48 mld USD w 2013 roku[42]. Zdecydowana większość turystów odwiedzaZanzibar, a takżePark Narodowy Serengeti (452 485 turystów w 2013 roku),rezerwat Ngorongoro,Park Narodowy Tarangire (165 949 turystów w 2013 roku), Park Narodowy Lake Manyara (187 773 turystów w 2013 roku) orazKilimandżaro[38]. W 2012 roku turyści wydali 56 mldszylingów tanzańskich.
Tanzania dysponuje rozwiniętą jak na warunki afrykańskie siecią kolejową (5. miejsce w Afryce[6]). Sieć składa się z dwóch systemów o różnychrozstawach toru. Starszym systemem jest oparta narozstawie metrowymlinia centralna łącząca Tanzanię z Kenią oraz Ugandą (prom kolejowy) i Kongiem (prom kolejowy, nie funkcjonuje). Nowszym systemem jest oparta narozstawie przylądkowym liniaTazara łącząca Tanzanię z Zambią i przez to całą siecią kolejową południowej Afryki. Sieci spotykają się w porcieDar Es Salaam oraz mieścieKitadu.
Tanzania dysponuje trzemarodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną orazsiłami powietrznymi[43]. Uzbrojenie sił morskich składało się w 2014 roku m.in. z 19 okrętów obrony wybrzeża, natomiast sił lądowych m.in. z: 30 czołgów, 350 opancerzonych pojazdów bojowych oraz 16 zestawówartylerii holowanej[43]. Tanzańskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 14myśliwców, 11samolotów transportowych, 7samolotów szkolno-bojowych oraz 8śmigłowców[43]. Wojska tanzańskie w 2014 roku liczyły 27 tys. żołnierzy zawodowych oraz 80 tys. rezerwistów. Według rankinguGlobal Firepower(inne języki) (2014) tanzańskie siły zbrojne stanowią 106. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 220 mln dolarów (USD)[43].
W Tanzanii używanych jest około 100 języków, głównie z rodzinybantu. W szkolnictwie podstawowym używany jestjęzyk suahili, natomiast wszkolnictwie wyższym w powszechnym użyciu jestjęzyk angielski. W 2012 rokuwskaźnik alfabetyzacji osób powyżej 15. roku życia wynosił 67,8%[44].Edukacja jest obowiązkowa dla osób poniżej 15. roku życia. w 2010 roku 74,1% dzieci między 5. a 14. rokiem życia uczęszczało do szkół. W 2012 roku edukację podstawową ukończyło 80,8% dzieci[45]. W kraju znajduje się 21uniwersytetów:
↑abPrzeglądowy Atlas Świata – Afryka, Fogra Oficyna Wydawnicza, Rajmund Mydela i Jerzy Grocha; s. 341, Kraków 1998,ISBN 83-85719-32-6. Brak numerów stron w książce
_-_TZA_-_UNOCHA.svg)
.jpg)
.jpg)
