| |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Ogólne informacje | |||||||||||||||||||||
| Wzór sumaryczny | C5H11N2O2P | ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Inne wzory | O=P(CN)(N(CH3)2)(OC2H5) | ||||||||||||||||||||
| Masa molowa | 162,13 g/mol | ||||||||||||||||||||
| Wygląd | |||||||||||||||||||||
| Identyfikacja | |||||||||||||||||||||
| Numer CAS | |||||||||||||||||||||
| PubChem | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Podobne związki | |||||||||||||||||||||
| Podobne związki | |||||||||||||||||||||
| Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
Tabun – nazwa handlowadimetyloamidocyjanidofosforanu etylu,fosforoorganicznego związku chemicznego stosowanego głównie jakobojowy środek trujący z grupy paralityczno-drgawkowych zszeregu G. Zgodnie z rezolucjąONZ nr 687 został zaklasyfikowany jakobroń masowego rażenia. Jego produkcja jest pod ścisłą kontrolą, a składowanie zakazane w myślKonwencji o zakazie broni chemicznej.
Tabun znany jest także jako gelan, trylon-83 oraz GA. Oznaczenie GA było stosowane przez Niemców w czasieII wojny światowej. G byłoskrótowcem grupy środków paralityczno-drgawkowych, do których zaliczano, między innymi,sarin (GB),soman (GD),etylosarin (GE) icyklosarin (GF). Wspólną cechą wszystkich bojowych środków trujących z grupy G jest ich brązowa barwa oraz to, że są one w temperaturze pokojowej łatwolotnymi cieczami.
Tabun po rozproszeniu go w formieaerozolu w powietrzu, na przykład z samolotu, opada szybko na dół, a powstające opary „ścielą się”, zalegając w zagłębieniach w ziemi. Wdychany poraża szybkoukład nerwowy człowieka, co objawia się najpierw gwałtownymi drgawkami całego ciała i prowadzić może do zgonu.Stężenie śmiertelne (LC50) wynosi dla ludzi 150 mg/m³.Odtrutkami są szybko podaneatropina,diazepam ioksymy (pralidoksym,obidoksym,azoksym).
Tabun został otrzymany przypadkowo w 1936 roku przez niemieckiego chemikaGerharda Schradera, pracującego w firmieIG Farben wElberfeld nad zastosowaniem organicznychfosfin jakoherbicydów ipestycydów[4]. W czasie II wojny światowej Niemcy produkowali tabun w zakładach wBrzegu Dolnym (niem. Dyhernfurth), które były formalnie własnością tego samego koncernu a działały pod nazwąAnorgana GmbH. Jak ustalił reporter i dokumentalistaTomasz Bonek w książce „Chemia śmierci. Zbrodnie w najtajniejszym obozie III Rzeszy” fabrykę zakładał i nią kierował drOtto Ambros, odpowiedzialny również za budowę i funkcjonowanie obozuAuschwitz III w Monowicach i niemieckich zakładów produkujących tam syntetyczny kauczuk[5]. Anorgana rozpoczęła w Brzegu Dolnym produkcję na pełną skalę w 1942 roku. Po wyprodukowaniu około 12 tysięcy ton tabunu została ona przechwycona przez nacierającąArmię Czerwoną. Po wojnie instalacje do produkcji tabunu zostały zarekwirowane i przewiezione do Bekietowki, nieopodal Stalingradu wZSRR.
Produkcja bojowych środków trujących z serii G (paralityczno-drgawkowych) została formalnie zabroniona na mocy umowy między ZSRR, Stanami Zjednoczonymi i Wielką Brytanią. Powojenne niemieckie zapasy tabunu zostały komisyjnie zatopione w Atlantyku. Tabun jest najprostszym i najłatwiejszym w produkcji bojowym środkiem trującym z grupy G i dlatego kraje, które decydują się na rozpoczęcie tajnych programów tworzenia broni chemicznej, zazwyczaj zaczynają właśnie od niego.
Podejrzewa się, że tabun był stosowany w czasiewojny iracko-irańskiej.
