Szwecja,Królestwo Szwecji (szw.Sverige,Konungariket Sverige) –państwo wEuropie Północnej, zaliczane zarówno dopaństw skandynawskich orazkrajów nordyckich. Jest członkiemUnii Europejskiej (od 1 stycznia 1995 roku) orazNATO (od 2024 roku). Ma populację około 10,6 miliona osób[2]; jest najludniejszym krajem skandynawskim. Gęstość zaludnienia jest niska i wynosi 25,8 mieszkańców na kilometr kwadratowy[3]. Około 89% populacji zamieszkuje obszary miejskie[5]. Mniej niż 80% mieszkańców stanowią osoby pochodzenia szwedzkiego. Graniczy zNorwegią,Finlandią oraz zDanią przezmost nadcieśniną Öresund.
W 1805 roku Szwecja dołączyła doIII koalicji antyfrancuskiej. Działania wojenne szwedzka armia prowadziła na terytoriumPomorza, ale nie odniosła żadnych sukcesów. W 1808 roku, wskutek lekkomyślnej polityki królaGustawa IV Adolfa Szwecja zerwała rozejm z Francją oraz wplątała się w wojnę z Danią i Rosją. Konsekwencją tego była utrata Finlandii na rzecz Rosji. W 1809 roku, po obaleniu króla Gustawa Adolfa, parlament uchwalił pierwszą w dziejach Szwecji konstytucję. W 1812 roku nowy królKarol XIV Jan doprowadził do zbliżenia z Rosją. Wojska szwedzkie wzięły udział w walkach przeciwkoNapoleonowi. Największym jednak sukcesem nowego króla było, po zwycięskiej wojnie z Danią, przyłączenie Norwegii do Szwecji. Przyłączenie to nie miało charakteruinkorporacji, aleunii personalnej dwóch równorzędnych krajów. W 1866 roku wprowadzono reformę parlamentu, który znosił podział nastany. Reforma ta uczyniła Szwecję krajem liberalnym. Druga połowa XIX wieku to czasy wzrostu znaczenia przemysłu i masowejurbanizacji, która przekształciła Szwecję z kraju rolniczego w kraj uprzemysłowiony.
Zmiany ustrojowe rozpoczęte już w drugiej połowie XIX wieku i na początku XX wieku, takie jak reforma parlamentu 1866, powstanie nowoczesnych partii, wprowadzenie rządów parlamentarnych, powszechne prawo wyborcze 1919 uczyniły ze Szwecji liberalne i nowoczesne państwo. W 1905 roku od Szwecji odłączyła się Norwegia, kładąc kres długoletniej unii. Szwecja zachowałaneutralność podczas I i IIwojny światowej, co uchroniło ją od zniszczeń i kosztów wojennych oraz wzmocniło gospodarkę.
Od lat 30. władzę sprawowali głównie socjaldemokraci z partiiSAP. Ich rządy przyniosły liczne reformy socjalne, przeprowadzone w duchuprogresywizmu. W latach 50.–70. nastąpiła rozbudowa państwa opiekuńczego, związana z szybkim rozwojem gospodarczym. Głową państwa obecnie jestKarol XVI Gustaw.
18 maja 2022 r. w odpowiedzi na rosnące zagrożenie ze strony Rosji Szwecja złożyła wniosek o przyjęcie doNATO[9]. 7 marca 2024 r. Szwecja oficjalnie stała się 32. członkiem NATO[10].
Oprócz tych praw fundamentalnych istnieje jeszcze „Akt o Riksdagu”, który ma niższą rangę niż wcześniej wymienione, właściwie zajmuje pozycję pośrednią między prawami fundamentalnymi a zwykłymi ustawami. Tym niemniej można ją znaleźć obok trzech wcześniej wspomnianych aktów w kolejnych wydaniach „Konstytucji Szwecji”.Obecnie obowiązującakonstytucja weszła w życie 1 stycznia 1975 roku. Uchwalono ją po długich dyskusjach zapoczątkowanych w 1954 roku. Dyskusje te zainicjował spory rozdźwięk między treścią ówczesnej konstytucji dającą w systemie ustrojowym przewagę królowi a rzeczywistością, w której dominował parlament kontrolowany przez Szwedzką Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą (SAP). W tym miejscu warto wspomnieć o tym, że Szwecja jest państwem, w którym reformy systemu politycznego następują bardzo powoli i zazwyczaj polegają na akceptacji istniejących już w rzeczywistości rozwiązań.
Król jest głową państwa, ale ma niewielkie uprawnienia. Przez wieki systematycznie tracił je na rzecz innych organów państwowych: parlamentu, rządu i innych urzędów centralnych. Formalnie jednak nadal jest podmiotem władzy wykonawczej. Najnowsza odsłona konstytucji tak ogranicza jego prerogatywy, że są one nawet mniejsze od uprawnień króla brytyjskiego.Do kompetencji szwedzkiego króla zalicza się zatem:
reprezentowanie Szwecji wobec innych głów państw i dyplomatów,
udzielanie rady, zachęcanie i ostrzeganie parlamentu i rządu,
w 2000 roku po rozdziale państwa od kościoła, król utracił tytuł głowy kościoła szwedzkiego.
Monarcha ma również prawo do informowania go przez premiera o stanie państwa i najważniejszych pracach rządu. Król utracił funkcję zwierzchnika sił zbrojnych. Nie ma prawa również do wyznaczania premiera i zatwierdzania nominacji ministrów. Jednakże interesujące jest sformułowanie, które znajduje się w „Akcie o formie rządu”, mówiące, że król nie ponosi odpowiedzialności za swoje czyny.W roku 1973 na tronie szwedzkim zasiadłKarol XVI Gustaw, wywodzący się z dynastiiBernadotte, której założycielem był marszałek Francji Jean-Baptiste Jules Bernadotte, późniejszyKarol XIV Jan.
Rząd sprawuje władzę wykonawczą i składa się z premiera i powołanych przez niego ministrów. W Szwecji istnieją dwie kategorie ministrów. Pierwsza to ministrowie kierujący określonymi ministerstwami, druga to ministrowie bez teki (tzw. radcy konsultanci). Ministerstwa nie są zbyt rozbudowane. Posiadają tylko funkcję kierowniczą i przygotowawczą ustaw, ponieważ istnieją obok nich rozbudowane urzędy centralne. Ich urzędnicy z założenia mają być apolityczni i dobrze wykształceni. Zadaniem tych urzędów jest bieżące zarządzanie. Taki stan rzeczy nazywany jest dualizmem administracji rządowej. Wyjątkiem od tej zasady jest Ministerstwo Spraw Zagranicznych, które jako jedyne łączy funkcje kierowania i zarządzania.
Premiera powołujetalman. Propozycję przedstawia Riksdagowi. Jeżeli zostanie ona czterokrotnie odrzucona przez parlament, procedurę powołania premiera przeprowadza się dopiero po nowych, zarządzanych wyborach. Jeśli premier otrzymawotum nieufności, do dymisji musi podać się cały rząd. Powoduje to m.in. niezwykle silną pozycję premiera w Radzie Ministrów. W Szwecji zdarzają się często długoletnie rządy jednego premiera. Dobrym przykładem jestTage Erlander, który rządził w latach 1946–1969.
Rząd oprócz odpowiedzialności przed Riksdagiem, ponosi również odpowiedzialność konstytucyjną. W Szwecji istnieje Komisja Konstytucyjna Riksdagu, która sprawdza, czy rząd jest praworządny i czy kieruje się w swojej polityce interesem Królestwa.
Rząd powołuje własnychombudsmanów, ale mają oni inne uprawnienia i zadania od ombudsmanów parlamentarnych. Powołani przez rząd zajmują się kontrolą przestrzegania prawa w określonych sferach życia publicznego. Rząd powołuje również Kanclerza Sprawiedliwości, którym zostaje wybitny prawnik. Jego główny cel to ochrona interesów państwa. Zajmuje się również kwestiamiwolności prasy. Oprócz tego jest reprezentantem rządu w sporach cywilnoprawnych.
W roku 2014 premierem zostałStefan Löfven, stając na czele rządu mniejszościowego składającego się z premiera i 23 ministrów (w tym 12 kobiet i pięć osób pochodzących z rodzinimigrantów).
W latach powojennych w życiu politycznym Szwecji dominowała jedna partia:Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza (SAP), która nieprzerwanie sprawowała władzę od 1932 do 1976 roku, kiedy przegrała wybory[11]. Drugą porażkę poniosła w 1991 roku, ale następne wybory w latach 1994, 1998 i 2002 przyniosły jej powrót do władzy. Jak więc widać, partia ta zdecydowanie dominuje w życiu politycznym Szwecji. SAP powstała w 1889 roku. Większość jej członków to działacze związków zawodowych. SAP jest zwolenniczką państwa opiekuńczego, popiera silny wpływ państwa na gospodarkę i równość społeczną. SAP przywiązuje również wagę do równouprawnienia kobiet. W rezultacie w Szwecji udział kobiet w wybieralnych organach politycznych dochodzi często do 50%.
Skrajnie lewicową partią jestPartia Lewicy (VP) utworzona w 1990 jako sukcesorka komunistów. Mimo swego radykalizmu, akceptuje parlamentarną drogę do socjalizmu.
Inną znaczącą partią jestUmiarkowana Partia Koalicyjna (MSP). Ugrupowanie to odwołuje się do wartości konserwatywnych i liberalnych. Członkowie tej partii są zwolennikami monarchii, zmniejszenia zakresu świadczeń socjalnych i obniżenia podatków.
Kolejna ważna partia toLudowa Partia Liberałów (FP, od 2015 r. L), która jest zwolenniczkąsocjalliberalizmu. Podobnie jak konserwatyści są przeciwnikami interwencjonizmu państwowego i rozrastania się systemu świadczeń socjalnych. W 2002 liberałowie w wyborach odnieśli spory sukces, uzyskując poparcie 13,3% głosujących.
Partia Centrum jest ugrupowaniem centrolewicowym, reprezentującą interesy farmerów i drobnej przedsiębiorczości.
W ostatnich wyborach do parlamentu weszli równieżZieloni.
Od 2010 w parlamencie reprezentowani są również prawicowiSzwedzcy Demokraci.
System partyjny Szwecji bogaty jest w partie, ale dominuje w nim zdecydowanie jedna z nich – SAP, która jedynie co kilka kadencji Riksdagu traci władzę. Ostatni raz straciła ją w 2022, kiedy koalicję utworzyły MSP, L i KdS poparci przez Szwedzkich demokratów.
Istnieją dwie podstawowe hierarchie sądów we Szwecji: sądy w sprawach cywilnych, handlowych i karnych, orazsądy administracyjne. W każdym z tych pionów sądowniczych funkcjonują dwie podstawowe instancje sądowe oraz sądy najwyższe (Sąd Najwyższy i Najwyższy Sąd Administracyjny)[13].
PKB per capita wgPSN państw skandynawskich przy podstawie Stany Zjednoczone = 100%
Istotną część gospodarki szwedzkiej stanowią bogactwa naturalne, takie jak m.in. wysokiej jakościrudy żelaza oraz duża, zwłaszcza w stosunku do zaludnienia, powierzchnia lasów. W XVII i XVIII wieku Szwecja zapewniała około połowy całej europejskiej produkcjistali, dzięki dostępowi do wyjątkowo czystej rudy oraz dostępności drewna, z którego wytwarzanowęgiel drzewny, używany następnie do wytopużelaza.
W XX wieku Szwecja stała się jednym z największych eksporterówrudy żelaza. Szczytowy okres wydobycia przypada na 1975 rok kiedy uzyskano rekordowe wydobycie 40 mln ton[18]. Wydobywane są także rudy cynku, ołowiu, miedzi, wolframu, tytanu i uranu. Ważną gałęzią gospodarki Szwecji jest produkcja drewna – jest ona m.in. jednym z największych na świecie eksporterów celulozy.Grunty orne stanowią zaledwie 7% powierzchni kraju, rolnictwo jest wysoce zmechanizowane i intensywne.
Inne główne gałęzie gospodarki to hutnictwo metali nieżelaznych, przemysł maszynowy, metalowy, środków transportu (samochodowy, lotniczy), elektrotechniczny, drzewny, chemiczny oraz produkcja broni.
W 2023 roku szwedzka gospodarka weszła w recesję, głównie z powodu wysokiej inflacji, wzrostu stóp procentowych i osłabienia popytu międzynarodowego[20]. Szwedzi mają jedne z najwyższych poziomów zadłużenia w Europie (nieco ponad połowa szwedzkich gospodarstw domowych ma kredyty hipoteczne), a wysokie ceny nieruchomości i duży udział kredytów stanowią ryzyko dla stabilności finansowej[21]. Ponadto, problemy strukturalne, takie jak starzejące się społeczeństwo, wysokie koszty pracy i silnie regulowany rynek pracy ograniczają potencjał wzrostu[22].
Szwecja jest powszechnie uważana za kraj o wysokim poziomie bezpieczeństwa, także pod względem środowiskowym, mimo pewnych lokalnych wyzwań, i należy do krajów najmniej dotkniętych korupcją na świecie. WGlobal Peace Index 2024 zajęła 39. miejsce (spadek o 22. miejsca od czasu rozpoczęcia indeksu w 2008 r.)[23]. Niemniej jednak, w ostatnich latach Szwecja zmaga się ze wzrostem przestępczości zorganizowanej, szczególnie działalności gangów w niektórych obszarach miejskich, co przekłada się na wzrost wskaźników przemocy i pogorszenie poczucia bezpieczeństwa[23].
W latach 90. Szwecję dotknął poważny kryzys, który spowodował wzrost bezrobocia do poziomu innych krajów UE i USA, a także pojawienie się długu publicznego, który pod koniec lat 90. sięgnął 50% PKB. Kryzys ten był związany z globalnym spowolnieniem światowej gospodarki oraz obniżką podatków przez prawicowy rząd przy jednoczesnym zachowaniu wydatków socjalnych na tym samym poziomie. W wyniku wdrożenia licznych reform i programów naprawczych udało się zwiększyć wydajność pracy i spowodować wzrost wskaźników makroekonomicznych[24].
Rząd Szwecji nie zdecydował się na przystąpienie doUnii Gospodarczej i Walutowej w 1999 r. – w latach 1995–1996 obradowała rządowa komisja ds. Unii Gospodarczej i Walutowej pod przewodnictwemLarsa Calmforsa (tzw. Komisja Calmforsa)[25][26], która po przeanalizowaniu potencjalnych skutków przystąpienia Szwecji do strefy euro, stwierdziła brak wystarczających przesłanek do przyjęcia walutyeuro w 1999[27]. Pomimo korzyści politycznych związanych ze wzmocnieniem pozycji Szwecji w Unii Europejskiej i pewnych korzyści gospodarczych (np. niższych kosztów transakcji po wyeliminowaniu różnic kursowych, większej konkurencji), utrata narodowej polityki monetarnej pozbawiłaby Szwecję instrumentu walki z nieprzewidzianymi szokami, co w połączeniu z ówczesnym wysokim poziomem bezrobocia i kiepskim stanem finansów publicznych, byłoby niekorzystne dla szwedzkiej gospodarki[27]. O pozostaniu Szwecji pozastrefą euro przesądził ostatecznie wynik referendum z 2003 roku.
Treść tej sekcji od 2014-01 może nie być zgodna z zasadamineutralnego punktu widzenia. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się wdyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon{{Dopracować}} z tej sekcji.
Wydatki publiczne w krajach skandynawskich (PKB = 100%)
W 1960 roku podatki w Szwecji stanowiły 31% PKB i już wtedy należały do najwyższych na świecie. W 1980 roku stanowiły one 60% PKB Szwecji. Obecnie podatki w Szwecji stanowią 52%PKB[28], z których państwo szwedzkie finansuje edukację, służbę zdrowia i badania.
W Szwecji podatki płaci się na rzecz państwa i gminy, są one rozłożone mniej więcej po równo. Gminy finansują między innymi edukację, służbę zdrowia, a państwo drogi krajowe itd. Szwecja jest uważana za najbardziej socjalne państwo na świecie; bardzo popularne jest określenie „model szwedzki”, który wprowadzono w Szwecji w latach 30. XX wieku. Było to związane z falą strajków w ówczesnej Szwecji, podczas których doszło do rozlewu krwi. Posiada on zarówno wielu przeciwników, wielu ekonomistów oneoliberalnym nastawieniu, jak np. prof.Jan Winiecki, jak i wielu zwolenników, do których zalicza się noblistęJosepha Stiglitza[29], profesoraJeffreya Sachsa, który dawniej był zwolennikiemliberalizmu ekonomicznego, i profesoraTadeusza Kowalika[30].
Podobnie jednak jak w innych krajach wysoko rozwiniętych większość PKB wytwarzają drobni przedsiębiorcy. PKB per capita wynosiło nominalnie w 2006 roku 42 383, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej 34 409 dolarów.Wskaźnik Giniego, czyli poziom rozpiętości w dochodach, wynosi 0,23 i jest najniższy na świecie[31]. W rankinguŚwiatowego Forum Ekonomicznego szwedzka gospodarka została uznana za trzecią najbardziej konkurencyjną na świecie[32].
Polityka socjalna Szwecji opiera się na założeniu, że wszyscy obywatele niezależnie od pochodzenia i stanu majątkowego powinni mieć równy dostęp do edukacji, służby zdrowia, dóbr kultury itd. Szwecja przeznacza z budżetu na cele socjalne 27% swojego PKB, jeden z najwyższych na świecie poziomów. W Szwecji budżet państwa oraz firmy prywatne przeznaczają na badania naukowe 4% PKB, co daje pod tym względem pierwsze miejsce na świecie[33]. Charakterystyczne dla Szwecji jest finansowanie służby zdrowia i emerytur z podatków, a nie dodatkowych ubezpieczeń społecznych. W Szwecji 6,5% ludności oraz 3% dzieci żyje poniżej granicy ubóstwa. Szwecja zajmuje 6. miejsce na świecie pod względemHDI, wskaźnika rozwoju społecznego, i 1. miejsce pod względemHPI, wskaźnika ubóstwa społecznego.
W Szwecji działają bardzo rozbudowane związki zawodowe, do których należy 80% pracujących; strzegą one przestrzegania przez pracodawców umów o pracę i ogólnych zasad panujących w Szwecji, jak na przykład zasady, że najpierw należy zwalniać pracowników z najmniejszym stażem.
W Szwecji obowiązujący wiek emerytalny to 67 lat dla kobiet i mężczyzn.
Program szwedzkich socjaldemokratów zakładał politykę pełnego zatrudnienia.Wskaźnik zatrudnienia wynoszący 77% jest najwyższy w UE, najwyższy w UE jest także wskaźnik zatrudnienia osób starszych wynoszący 69%[34]. Sektor publiczny zatrudnia 30% pracujących[potrzebny przypis].
Bezrobocie pod koniec lat 80. XX w. wahało się od 1 do 1,5%, obecnie wynosi około 5%. Wskaźnik bezrobocia nie uwzględnia osób faktycznie nie pracujących, ale uczestniczących w różnego rodzaju publicznych programach pomocowych, kursach i szkoleniach mających zwiększyć ich aktywność na rynku pracy. Raport firmy McKinsey ocenia poziom bezrobocia na 15% i przewiduje, że poziom ten wzrośnie jeszcze bardziej w przyszłości[35].
Szwecja jest krajem o jednej z najwyższych na świecie konsumpcji energii na obywatela (18 MWh/osobę) i równocześnie energetycznie samowystarczalnym. Duża część energii pozyskiwana jest zeźródeł odnawialnych, w tym ze spalaniabiogazu (metanu), który wytwarzany jest z odpadów organicznych. Możliwe to jest dzięki konsekwentnej i powszechnejsegregacji odpadów wśród ludności, a także rozbudowanej siecispalarni[36]. W energetyce Szwecji znaczący udział ma energia pochodząca z krajowychelektrowni jądrowych (dziewięćreaktorów dostarcza 40% mocy) orazwodnych (46,9%)[37]. W latach 80. XX w. Szwecja wstrzymała inwestycje w energetykę jądrową. W 2009 zapowiedziano powrót do niej wobec niewystarczającej efektywności alternatywnych źródeł energii odnawialnej, takich jakelektrownie wiatrowe[38]. Pokatastrofie w Fukushimie dochodzi do stopniowego wyłączania starzejących się reaktorów, bez planów budowy nowych. W 2015 roku koncernE.ON zdecydował o zamknięciu 2 reaktorów: Oskarshamn 1 (między 2017 a 2019) oraz Oskarshamn 2 (2015)[39].Vattenfall planuje zamknięcie dwóch kolejnych: Ringhals 1 (2020) i Ringhals 2 (2019). Zamknięcie wszystkich reaktorów jądrowych w Szwecji jest planowane najpóźniej do 2045 roku[40].
Pozostałe znaczące grupy (powyżej 25 000 osób) to osoby urodzone w: Erytrei (0,47%), Tajlandii (0,44%), Norwegii (0,38%), Chinach (0,36%), Danii (0,36%), Rumunii (0,35%), Wielkiej Brytanii (0,31%), Libanie (0,28%), Pakistanie (0,27%), Chile (0,26%), Rosji (0,24%) i Stanach Zjednoczonych (0,24%).
Przez wiele lat w Szwecji istniały tylko szkoły państwowe. Na początku lat 90. XX w. prawicowy rząd, który rządził jedną kadencję, pozwolił na istnienie szkół prywatnych przy jednoczesnym finansowaniu tych szkół przez państwo. Szkół takich jest jednak niewiele, a założenie ich wymaga spełnienia wielu kryteriów.Uniwersytety w Szwecji są wyłącznie państwowe, a studia na nich są bezpłatne. Dodatkowo wszyscy studenci niezależnie od dochodów rodziców od pierwszego roku dostająstypendium. W studiachPISA szwedzcy uczniowie w 2003 roku w czytaniu ze zrozumieniem zajęli 7. miejsce, 14. miejsce w matematyce, 12. miejsce w naukach przyrodniczych i w rozwiązywaniu problemów 14. miejsce na 32 badane państwa.
Oficjalnym językiem Królestwa Szwecji jestjęzyk szwedzki (svenska), język z grupy skandynawskiej języków germańskich. Używany jest przez 9 mln ludzi: w Szwecji (7,8 mln) iFinlandii (300 tys.) – jest tam językiem urzędowym. Odrębny język już od VIII wieku. Najstarsze zabytki językowe pochodzą z XII wieku. Powstanie nowoczesnego języka szwedzkiego datuje się na rok 1526, kiedy to wydano szwedzkie tłumaczenieBiblii.
Język szwedzki posiada wieledialektów, w samej Szwecji, jak również poza granicami. Np. istnieje osobny dialekt języka szwedzkiego, którym posługują sięestońscy Szwedzi ifińscy Szwedzi.
W zasadzie nie ma większych wątpliwości co do tego, że język szwedzki jest oficjalnym językiem tego państwa, jednak wraz z ustawowym wprowadzeniem języków mniejszości (fińskiego,tornedalsko-fińskiego,lapońskiego,języka Romów ijidysz) 1 kwietnia 2000 sprawa stwierdzenia oficjalności języka szwedzkiego stała się tematem dyskusji, co zaowocowało przyjęciem w 2009 Språklagen (Ustawy o języku), która weszła w życie 1 lipca 2009 Ustawa określa szwedzki jako „główny język” Szwecji (§ 4) i „wspólny język” społeczności Szwecji (§ 5). Zgodnie z ustawą „w kontekście międzynarodowym” język szwedzki należy uznawać za „język urzędowy Szwecji” (§ 13)[48].
Większość Szwedów, zwłaszcza tych poniżej 50 lat, nie ma większych trudności w rozumieniu i mówieniu poangielsku. Wynika to ze związków handlowych tego kraju, popularności wycieczek zagranicznych oraz z tego, że większość programów telewizyjnych i filmów nadawana jest z napisami, a nie zdubbingiem czy lektorem. Język angielski jest zwykle nauczany począwszy od czwartej klasy szkoły podstawowej. Wielu uczniów bierze także lekcje innych języków, najczęściejhiszpańskiego,niemieckiego lubfrancuskiego[49].
Do 1991 roku publiczna telewizja (SVT1 iSVT2) miała monopol na nadawania naziemne. Toteż do lat 80. XX w. Szwedzi nie mogli oglądać żadnych innych kanałów, aż pojawiły się anteny satelitarne. W 1992 rozpoczął nadawanie pierwszy kanał komercyjnyTV4, na co pozwolił prawicowy rząd. Nieco wcześniej nadawanie rozpoczęłoTV3 przez satelitę. Obecnie jest już kilkanaście szwedzkich kanałów dostępnych przez satelitę.
W Szwecji zInternetu korzystało w 2006 roku 80% społeczeństwa, co daje jej pierwsze miejsce w UE[54].
Pokusa Janssona – zapiekanka z pokrojonych w cienkie plasterki ziemniaków, pokrojonej w talarki cebuli, a także filetówsardeli (anchois). Wszystko to zalane jest mlekiem zmieszanym ze świeżą śmietaną i zapieczone w piekarniku na złoty kolor. Zapiekankę spożywa się głównie w okresie świątBożego Narodzenia.
Flygande Jakob – pieczony kurczak z bananami, orzechami isosem chili.
Köttbullar – kulki mięsne przyrządzane z mięsa wołowego lub wołowo-wieprzowego. Podawane są zwykle zpurée ziemniaczanym i dżemem zborówek.
Blodpudding – danie z krwi wieprzowej, mleka,mąki żytniej, smalcu, piwa lub syropu z przyprawami.
Pyttipanna – drobno pokrojone ziemniaki, cebula i mięso (kiełbasa lub kawałki wołowiny) podsmażone na patelni. Pyttipanna podawana jest tradycyjnie z jajkiem sadzonym i burakami.
Surströmming – kiszony śledź o silnym, charakterystycznym zapachu sprzedawany w zalewie solnej w puszkach.
Szwedzi obchodzą tradycyjne święta chrześcijańskie:Boże Narodzenie (Jul),Wielkanoc (Påsk),Zielone Świątki (Pingst),Wniebowstąpienie (Kristi himmelsfärd). Świeckie dni świąteczne to: 1 maja z tradycyjnymi pochodami ruchu robotniczego i 6 czerwca – od 2005 r.Święto Narodowe Szwecji. Szwedzi obchodzą też święta o tradycji pogańskiej:Noc Walpurgi (Valborg) 30 kwietnia iNoc świętojańską (Midsommar). 13 grudnia tradycyjnie świętuje się przynoszącą światłoŚwiętą Łucję (Sankta Lucia). Popularnym obyczajem szwedzkim jestfika.
Pod względemHDI, wskaźnika rozwoju czynników ludzkich i dostępu do dóbr uznawanych za konieczne do życia, Szwecja zajmuje 5. miejsce na świecie.
Pod względemHPI, wskaźnika ubóstwa ludzkiego, Szwecja zajmuje 1. miejsce na świecie jako kraj najmniej dotknięty długotrwałym bezrobociem,funkcjonalnym analfabetyzmem i liczbą osób żyjących poniżej minimum socjalnego.
W 2007 roku Szwecja zajęła w sporządzonym przez „The Economist” rankingu 1. miejsce na świecie pod względem rozwojudemokracji[55].
↑abRobert I.R.I.FrostRobert I.R.I.,The Northern Wars. War, State and Society in Northeastern Europe 1558-1721, Longman, 2000,ISBN 978-0-582-06429-4. Brak numerów stron w książce
↑Rolf Dotevall: Sweden. W: Elgar Encyclopedia of Comparative Law. Jan M. Smits (red.). Cheltenham, UK – Northampton, MA, USA: Edward Elgar, 2006, s. 699–700.ISBN 978-1-84542-013-0.
↑Rolf Dotevall: Sweden. W: Elgar Encyclopedia of Comparative Law. Jan M. Smits (red.). Cheltenham, UK – Northampton, MA, USA: Edward Elgar, 2006, s. 700–701.ISBN 978-1-84542-013-0.
↑Naddniestrzańska Republika Mołdawska nie jest uznawana przez żadne w pełni suwerenne państwo.
↑Republika Kosowa jednostronnie ogłosiła niepodległość, którajest uznawana przez 97 ze 193 państw członkowskich ONZ. Obecnie działa tam specjalna misja Unii Europejskiej –EULEX.
.jpg)
.jpg)
_copy.jpg)
.png)
.jpg)
.svg)
