Przełęcze powyżej 1000 m n.p.m.Przełęcze poniżej 1500 m n.p.m.
Szwajcaria jest górzystym państwem położonym wEuropie Zachodniej. Nie posiada dostępu do morza. Graniczy z pięcioma państwami:Austrią iLiechtensteinem na wschodzie,Francją na zachodzie,Włochami na południu oraz zNiemcami na północy. Jest jednym z mniejszych państwEuropy – rozciągłość z północy na południe wynosi 220 km, a ze wschodu na zachód 350 km[11].
Alpy zajmują południową, południowo-zachodnią i wschodnią część kraju. Na północ od Alp znajduje sięWyżyna Szwajcarska. Na północnym zachodzie wyżyna ograniczona jest przez góryJura. Większość północnej granicy zNiemcami biegnie wzdłużRenu, który wpływa do Szwajcarii w pobliżuSzafuzy. Część granicy z Niemcami i Austrią przebiega przezJezioro Bodeńskie, aJezioro Genewskie stanowi część granicy zFrancją.
Szwajcaria podzielona jest na 26kantonów. Kantony leżące na Wyżynie Szwajcarskiej są bardziej zaludnione[12], uprzemysłowione i z reguły zamieszkane przezprotestantów[13]. Kantony alpejskie natomiast są słabiej zaludnione, bardziej nastawione na rolnictwo i turystykę; przeważają tu teżkatolicy[13].
Konstytucja Konfederacji uznaje cztery języki za narodowe, są one także urzędowymi w instytucjach federalnych:niemiecki, którym posługuje się 63,7% populacji,francuski, którym mówi 20,4% populacji,włoski używany przez 6,5% populacji orazjęzyk romansz, którym mówi 0,5% populacji[14]. Na wschód odBerna (z wyjątkiemTicino) przeważa język niemiecki. Na zachód od Berna przeważa język francuski. Język włoski jest najpowszechniejszym językiem w kantonie Ticino. Romansz, który wywodzi się złaciny ludowej, najczęściej używany jest w kantonieGryzonia.
Globalne ocieplenie jest szczególnie widoczne w Szwajcarii. Wynika to z położenia w umiarkowanych szerokościach geograficznych i klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego[15]. Pomiędzy początkiem zapisów pogodowych w 1864 a 2019 r.[15] temperatura w Szwajcarii wzrosła średnio o 1,9 °C[15]. Co oznacza zmianę dwukrotnie szybszą od średniej światowej[15]. W ciągu ostatnich 30 lat ocieplenie przyspieszyło[15]. Każdy rok od 1991 do 2019 był cieplejszy niż średnia dla lat 1961–1990[15]. Spośród dziesięciu najwyższych średnich temperatur w czerwcu od początku zapisów pogodowych, siedem zmierzono po 2002 roku[15]. W 1890 roku wDavos było 231 dni przymrozków (dni, w których temperatura przy gruncie spadła poniżej 0 °C, przy jednoczesnej dodatniej wartości średniej dobowej temperatury powietrza) natomiast w 2018 r. już tylko 161. Powierzchnia lodowców szwajcarskich zmniejszyła się prawie o połowę między 1850 r. (1621 km²) i 2019 r. (944 km²)[16]. Z badań naukowych wynika, że jeśli nie zostanie osiągnięty cel ograniczenia globalnego wzrostu temperatury powietrza do 2 °C, wynikający z podpisanego w 2015 rokuporozumienia paryskiego, to od około 2050 r. nie będzie możliwe uprawianie w Szwajcarii sportów zimowych[17].
Szwajcaria jest konfederacją państw, wchodzących w jej skład jakokantony o bardzo dużej autonomii. Związek niektórych z nich trwa nieprzerwanie 700 lat, co stawia Szwajcarię na drugim miejscu wśród najstarszych republik Europy (poSan Marino). Szwajcaria jest także jedną z najstarszych federacji i demokracji na świecie[18]. W 1291 roku kantonSchwyz (od którego wywodzi się nazwa państwa),Uri iUnterwalden sygnowały akt utworzenia „związku wieczystego” (Akt Konfederacji Szwajcarskiej). Głównym celem była chęć uwolnienia się spod wpływuHabsburgów. Przełomem było zwycięstwo nad armią Habsburgów wbitwie pod Morgarten 15 listopada 1315. Zwycięstwo to przyczyniło się do późniejszych akcesji.
Do 1353 trzy założycielskie kantony zostały połączone z kantonamiGlarus iZug oraz miastamiLucerna,Zurych iBerno, tworząc tak zwanąStarą Konfederację, która rosła w siłę i bogactwo przez cały XV wiek (chociaż Zurych został wykluczony z federacji w latach 40. XV wieku na skutek zatargu terytorialnego). Dzięki pokonaniuKarola Zuchwałego w latach 70. XV wieku i najemnym wojskom szwajcarskim została utrzymana niezależność federacji. Pogrom armii Habsburgów oraz śmierć księcia Leopolda wbitwie pod Sempach 9 lipca 1386 zapewnił Szwajcarii faktyczną niezależność. W bitwie tej ponoć legendarnego czynu dokonałArnold Winkelried, który rzucając się na lance habsburskiej piechoty, umożliwił przełamanie ich szyków i osiągnięcie zwycięstwa[19].
W 1506 roku papieżJuliusz II najął wojska szwajcarskie do ochrony osobistej, tworzącGwardię Szwajcarską, która po dziś dzień pełni tę funkcję (choć obecnie bardziej w roli reprezentacyjnej).
W XVI wieku Szwajcaria stała się jednym z głównych ośrodków reformacji w Europie. Objęła ona jednak głównie bogatsze i bardziej rozwinięte kantony miejskie. W 1531, powojnie kantonów protestanckich z katolickimi (wiejskimi), w wyniku tzw. drugiego pokoju kappelskiego nastąpiło ustalenie podziału wyznaniowego kantonów.
Na mocy postanowieńpokoju westfalskiego z 1648 roku, kończącegowojnę trzydziestoletnią, cesarz rzymsko-niemiecki uznał oficjalnie niepodległość Szwajcarii i jej formalne wyodrębnienie z Rzeszy Niemieckiej. Od tego czasu Szwajcarię zaczęto nazywać Związkiem Szwajcarskim.
W 1798 armie francuskie podbiły Szwajcarię, narzucając nową ujednoliconą konstytucję, osłabiającą kantony, a wzmacniającą rząd centralny. Okres ten (1798-1803) nazywany jestRepubliką Helwecką. Jednakże system ten zniszczył wielowiekowe tradycje kulturowe i był bardzo niepopularny wśród Szwajcarów. Kiedy wybuchła wojna, Szwajcaria stała się areną walk pomiędzy Francją a Austrią i Rosją. Pojawiły się również dwie frakcje wśród Szwajcarów: „republikanów”, będących zwolennikami nowego porządku, oraz „federalistów”, chcących powrotu do systemu federacyjnego, opartego na szerokiej autonomii kantonów. Po spotkaniu zorganizowanym przezNapoleona w 1803 w Paryżu oba stronnictwa doszły do porozumienia, co znalazło wyraz w podpisaniu tzw.Aktu Mediacyjnego, przywracającego w znacznym stopniu system federacyjny.Kongres wiedeński potwierdził neutralność Szwajcarii, do której przyłączono ostatnie trzy kantony:Valais,Neuchâtel iGenewę.
W 1847 wybuchła wojna domowa pomiędzy kantonami katolickimi i protestanckimi (tzw.szwajcarska wojna domowa, niem.Sonderbundskrieg). Katolicy starali się nie dopuścić do wzmocnienia władzy centralnej, do czego dążyli rządzący wówczas przedstawiciele Partii Radykalnej. W wyniku miesięcznych walk zginęło około 100 osób i był to ostatni poważniejszy konflikt zbrojny na terytorium Szwajcarii. W wyniku tego w 1848 stworzono konstytucję federalną oraz system oparty na referendach, pozostawiając kwestie lokalne w gestii kantonów. W 1874 wniesiono poprawki, uwzględniające wprowadzenie wspólnej waluty oraz zmiany wymuszone przez rozwój populacji irewolucję przemysłową. W 1891 konstytucja została ponownie poprawiona, utworzono unikatowy system, silnie oparty nademokracji bezpośredniej.
W 1920 r. Szwajcaria została członkiemLigi Narodów, a w 1963Rady Europy. Podczas I wojny światowej proklamowała neutralność, podobnie zresztą w czasie II wojny światowej. Mimo tego Niemcy planowali zajęcie Szwajcarii (operacja Tannenbaum), co wydawało się wówczas nieuniknione. W zaistniałej sytuacji Szwajcaria mimo oficjalnej neutralności przyjęła postawę antyniemiecką, przeprowadziła mobilizację armii pod dowództwem gen.Henriego Guisana i przygotowała się do długotrwałej obrony (Reduta Centralna), przyjmując zarazem 51219 uchodźców[20].
Szwajcaria jest federacją demokratyczną oraz parlamentarną, gdzie na szeroką skalę wykorzystywana jest instytucja referendum (demokracja bezpośrednia). Szczególnie silna jest pozycja parlamentu i władz kantonalnych. Ustrój ten nazywa się parlamentarno-komitetowym; najbardziej typową cechą jest dla niego brak rozdziału pomiędzy władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.
Szwajcaria jest państwem federalnym, podzielonym na kantony posiadające charakter organizmów państwowych. Konstytucja określa podział kompetencji między federacją a kantonami.
Władza ustawodawcza należy do Zgromadzenia Związkowego (parlamentu), składającego się z dwóch izb: Rady Kantonów (izba wyższa) i Rady Narodowej (izba niższa). Głową państwa i szefem rządu jest prezydent, wybierany na okres 1. roku przez Zgromadzenie Związkowe spośród członków 7-osobowej Rady Związkowej (rządu).
Izb nie można rozwiązać przed upływem kadencji, nie może być zwoływana na sesje przez żaden inny organ, nie ma również instytucji sądownictwa konstytucyjnego (brak trybunału konstytucyjnego). Ponadto wszelkie konflikty kompetencyjne rozstrzygane są przez sam parlament. Wybiera on też siedmiu członków wykonawczej Rady Federalnej (rządu) i Trybunału Federalnego.
Szwajcarski konserwatyzm podkreśla fakt, że mimo tak solidnych tradycji demokratycznych kobiety uzyskały prawa wyborcze dopiero w lutym 1971 roku, ale nie w całym państwie. Prawa wyborcze kobietom najpóźniej przyznano w kantonieAppenzell Innerrhoden, który ustąpił przed wyrokiem sądu najwyższego w roku 1990.
Wojska szwajcarskie liczą 101 tys. żołnierzy zawodowych oraz 50 tys. rezerwistów. Według rankinguGlobal Firepower (2025) szwajcarskie siły zbrojne stanowią 44. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 25 mld dolarów (USD)[22].
Spośród państweuropejskich gospodarka Szwajcarii ma najlepszywskaźnik wolności. W rankingu ogólnoświatowym zajmuje miejsce 4, ustępując miejsca jedynieHongkongowi,Singapurowi iNowej Zelandii[23]. Kraj jest bardzo wysoko rozwinięty, jeden z najbogatszych na świecie. Długotrwała neutralność (od 1815) i zasada nienaruszalnościtajemnicy bankowej ugruntowały zaufanie do Szwajcarii jako finansowego centrumEuropy iświata. Napływ obcych zasobów pieniężnych umożliwił stopniowy rozwój rodzimego, wysoko wyspecjalizowanegoprzemysłu, intensywnegorolnictwa iturystyki. W latach 80. niewielkie tempowzrostu gospodarczego (przeciętnie 2,1% rocznie), od początku lat 90. – recesje, spadek produktu krajowego brutto o 0,3% w 1992 i 0,9% w 1993. Usługi wytwarzają 62% produktu krajowego brutto, w tym sektor bankowo-ubezpieczeniowy – ok. 16%, przemysł ibudownictwo – powyżej 34%,rolnictwo – ok. 4%; produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca – 42 003USD.
Działają liczne, znane w świecieprzedsiębiorstwa ubezpieczeniowe (Zürich Insurance,Swiss Life,Reassurances), 6 giełd papierów wartościowych, w tym w Zurychu. Same podatki stanowią 30% PKB Szwajcarii, dodatkowo 7% PKB stanowią obowiązkowe ubezpieczenia społeczne (emerytalne, inwalidzkie, składki na służbę zdrowia), co łącznie daje 37% PKB (dla porównania: Szwecja 52%, Wielka Brytania 36%, Polska 34,5%, Stany Zjednoczone 27%; z uwzględnieniem ubezpieczeń społecznych). Służby zdrowia w Szwajcarii nie finansuje się z podatków, tylko z obowiązkowych ubezpieczeń, które są parapodatkami. PKB per capita wynosi nominalnie 51 771 dolarów, poziom porównywalny doDanii, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej 37 369 dolarów, również porównywalny do Danii.Wskaźnik Giniego dla Szwajcarii wynosi 33, co jest poziomem porównywalnym doHolandii, wyższym niż we Francji, Niemczech i krajach skandynawskich, ale niższym niż w wielu innych krajach.
Szwajcarski eksport charakteryzuje się relatywnie wysoką odpornością na szoki walutowe[24]. Odporność ta osiągana jest dzięki znacznemu eksportowi leków, które cechują się niską elastycznością cenową popytu, a także instrumentów precyzyjnych (w tym zegarków), które postrzegane są jako dobra wyższego rzędu.
Szwajcaria posiada bardzo nieliczne złoża surowców mineralnych. Wydobywa się głównie kruszywa budowlane oraz surowce do produkcji takich materiałów budowlanych jakcement iwapno (wapienie,margle), a takżesól kamienną (Jura). Podstawąelektroenergetyki jestenergia odnawialna wytwarzana welektrowniach wodnych narzekach Alp (58% produkowanej energii elektrycznej) ienergia jądrowa zelektrowni jądrowych (40% energii elektrycznej). W czerwcu 2011 roku parlament postanowił o niebudowaniu nowych reaktorów, a tym samym o wycofaniu się z energetyki jądrowej do roku 2034, na kiedy przewidziane jest zamknięcie ostatniegoreaktora jądrowego (wLeibstadt)[25]. Produkcja energii elektrycznej na 1 mieszkańca Szwajcarii wynosi 7928 kWh (2011)[26].Przemysł przetwórczy wytwarza z surowców importowanych produkty wysoko przetworzone (głównie naeksport), wymagające dużego nakładu pracy oraz myśli technicznej. Największe szwajcarskie przedsiębiorstwa przemysłowe to:Nestlé (branża spożywcza, obroty 36 mlddolarów, 1992),ABB (maszynowa, 29 mld dolarów),Novartis iRoche (chemiczna),Sulzer Brothers(inne języki) (maszynowa).
Przemysł jest źródłemzanieczyszczenia wody ipowietrza. W dziesięcioleciu 2007–2016 poziom zanieczyszczenia przemysłowego wód różnymi parametrami był podobny, natomiast nastąpił wzrost zanieczyszczenianiklem, a spadłołowiem. Zanieczyszczenie powietrza w tym okresie spadło[27].
Łączna emisjarównoważnika dwutlenku węgla ze Szwajcarii i Liechtensteinu wyniosła w 1990 roku 55,238 Mt, z czego 44,955 Mt stanowił dwutlenek węgla. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 6,735 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1 dolarPKB 139 kg. Emisjemetanu odpowiadają za większość pozostałych emisji, ale emisjepodtlenku azotu igazów fluorowanych są również zauważalne, a te ostatnie w drugiej dekadzie XXI w. zaczęły się zbliżać do poziomu emisji metanu. Po roku 1990 całkowita emisja wahała się i dotyczy to też emisji dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego, która ostatecznie na przestrzeni kilkudziesięciu lat wykazuje trend lekko spadkowy. Główne jego źródła to emisje z transportu i budynków. Ten pierwszy w tym okresie nieznacznie rósł, a drugi malał. Emisje z energetyki są stosunkowo małe, ale z czasem rosną. W 2018 emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 40,94 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 4,792 t i w przeliczeniu na 1 dolar PKB 81 kg[28].
Rolnictwo wysokotowarowe. Użytki rolne zajmują ok. 36% całej powierzchni kraju (2012), w tymłąki ipastwiska prawie 27% ogółu powierzchni kraju (73% użytków rolnych)[29]. Przeważają gospodarstwa o powierzchni 10–20 ha (średnio 16,2 ha). 1 ciągnik przypada na 14 ha użytków rolnych. Poziom nawożenia (349 kg nawozów sztucznych na 1 ha gruntów ornych) ma tendencję spadkową w związku z powszechną produkcją tzw. zdrowejżywności. Chów i hodowla dostarcza ponad 80% wartości produkcji rolnej. Rozwinięte są głównie chów i hodowlabydła domowego o kierunkumlecznym (przeciętny rocznyudój od 1 krowy – 5000 litrów, 1994) i trzody chlewnej, w strefach podmiejskich –drobiu, w wyższych piętrachAlp i Jury –owiec. Na Wyżynie Szwajcarskiej przeważa uprawapszenicy,jęczmienia,ziemniaków iburaków cukrowych, w dolinie Rodanu i nad Jeziorem Genewskim – warzyw i owoców (głównie jabłonie), na południowych stokach Jury –winorośli. Lasy zajmują ok. 31% powierzchni kraju, ale ich znaczenie przemysłowe maleje w związku z rozwiniętą ochroną.
W Szwajcarii funkcjonuje około dwustukąpielisk wyznaczonych zgodnie z europejskądyrektywą kąpieliskową. W 2015 50,5% z nich osiągnęło najwyższąklasę jakości, tj. doskonałą, a 1,4% najniższą, tj. niedostateczną. W 2018 było to odpowiednio 75% i 1%. Ocena ta oparta jest głównie na kryterium zanieczyszczenia bakteriami kałowymi. W 2018 kilkanaście procent nie zostało ocenionych. Ocenę niższą niż doskonała w 2018 miały niektóre kąpieliska umiejscowione na jeziorachGenewskim,Neuchâtel iBodeńskim, przy czym na tych jeziorach były również kąpieliska spełniające kryteria najwyższej klasy[30].
Pod koniec 2017 roku ludność Szwajcarii liczyła 8,48 mln osób, w tym 2,13 mln (25,1 proc.) to osoby niebędące obywatelami tego kraju. Są to głównie Włosi, Niemcy, Portugalczycy, Francuzi, Kosowianie, Hiszpanie, Turcy i Serbowie. W 2017 roku do Szwajcarii przybyło 171 tys. imigrantów, o 20 tysięcy mniej niż rok wcześniej. Obywatelstwo otrzymało 45 tys. osób. Łącznie populacja kraju wzrosła o 0,8 proc.[31]
Wykres liczby ludności Szwajcarii na przestrzeni ostatnich 160 lat (w tysiącach)[32]
W szwajcarskich instytucjach federalnych urzędowymi są czteryjęzyki:niemiecki,francuski,włoski orazromansz (retoromański)[33]. Konstytucje kantonów określają jaki język lub języki są urzędowe na obszarze kantonu. Nauczanie wszkołach podstawowych,gimnazjach iliceach odbywa się w jednym z tych języków, w zależności od kantonu. Nauniwersytecie studiuje się po francusku bądź niemiecku (i włosku wkantonie Ticino). Absolwent wyższej uczelni powinien móc porozumiewać się przynajmniej w trzech językach.Język angielski, mimo że nie należy do języków urzędowych, staje się coraz popularniejszy w środowiskuprzemysłowym i świeciereklamy.
Język codzienny Szwajcarów w kantonach niemieckojęzycznych todialekt alemański (Schwyzerdütsch). Dialekty używane są tam przez wszystkie warstwy społeczne, nawet w dużych miastach, chociaż pisze się prawie zawsze po niemiecku[34]. W Szwajcarii języki francuski i włoski, mimo drobnych odmienności, np. w niektórychliczebnikach oraz w wymowie, nie różnią się od języka standardowego. Język romansz jest używany tylko w niektórych gminachkantonu Gryzonia, gdzie dominujeSchwyzerdütsch.
Według spisu powszechnego ludności z 2000 roku struktura ludności ze względu najęzyk ojczysty przedstawia się następująco:
Szwajcaria od wielu lat utrzymuje się w ścisłej czołówce rankingu państw najbardziej przyjaznych człowiekowi.Genewa orazZurych znajdują się w pierwszej dziesiątce miast indeksu GLCI[36].
Szwajcaria jest powszechnie uznawana jako państwo o wysokim poziomie dobrobytu. Tym nie mniej od początku drugiej dekady XXI w. obserwowany jest wzrost ubóstwa wśród jej mieszkańców. Zjawisko to nasiliło się po 2019 r.: najpierw doprowadziła do niego pandemia COVID-19, później wzrost inflacji. W 2023 r. statystyki wykazały, że 745 tys. osób – czyli 8,7 proc. populacji Szwajcarii – żyło poniżej granicy ubóstwa (próg ten wynosi 2,3 tys.franków dochodu dla osoby samotnej i 4 tys. franków dla gospodarstwa domowego z dwojgiem dzieci). Gdy dodamy tę populację do grupy osób uznanych za ubogie (tj. zarabiających nieco więcej niż podane wyżej progi i przez to nieuprawnionych do świadczeń socjalnych) okaże się, że w trudnej sytuacji finansowej znajduje się 12 – 14 proc. populacji Szwajcarii[37].
Szwajcaria była jednym z pierwszych na świecie państw, które wprowadziło powszechne nauczanie elementarne. Szkoły podstawowe i średnie w Szwajcarii są bezpłatne; w wielu kantonach bezpłatne są także obiady oraz podręczniki. Za państwowe szkoły wyższe wnoszona jest opłata za każdy semestr. Studentom z rodzin ubogich przyznawane są jednak stypendia.
W Szwajcarii znajduje się wiele szkół prywatnych, które słyną z wysokiego standardu kształcenia. Ich dyplomy nie są uznawane przez państwo, mogą być jednak uznawane przez firmy prywatne.
Literatura szwajcarska powstaje w języku niemieckim, francuskim, włoskim i retoromańskim, lecz największe znaczenie mają dzieła literackie w pierwszych dwóch językach. Najbardziej znani pisarze szwajcarscy toMax Frisch iFriedrich Dürrenmatt. Bardzo ważnymi postaciami byli także filozof i psychologCarl Gustav Jung oraz pochodzący zGenewy i tworzący m.in. w Szwajcarii pisarz i filozofJean-Jacques Rousseau. W Szwajcarii żył i tworzył, chociaż częściowo także we Francji, w Niemczech i we Włoszech, niemiecki filozof ifilolog klasycznyFriedrich Nietzsche, który przez kilka lat był profesoremUniwersytetu w Bazylei i jednocześnie nauczycielem w miejscowym gimnazjum klasycznym.
Tradycyjnym specjałem szwajcarskim jestfondue, które robione jest z roztopionego sera. Sery szwajcarskie, takie jakgruyère czyementaler, podgrzewa się w specjalnym kociołku z dodatkiem pieprzu, czosnku, białego wina ikirschu. Do nabierania roztopionego sera używa się świeżego chleba. Szwajcaria oprócz serów może pochwalić się doskonałączekoladą orazpiwem iwinem.
W Szwajcarii dominują wyznaniachrześcijańskie, z podziałem pomiędzykatolicyzmem, który wyznawało 32,9% całej populacji w 2021 roku (46,7% w 1970) a Szwajcarskim Kościołem Reformowanym z 21,1% populacji (48,8% w 1970), z których najwięcej wyznawców liczykalwinizm. W wynikuimigracji żyje tam również pewna liczba wyznawcówislamu (wzrost do 5,7% w 2018 z 0,2% w 1970) i innych wyznań chrześcijańskich (5,6%), w tymprawosławia. Ponadto w Szwajcarii żyje sporo wyznawcówjudaizmu,buddyzmu ihinduizmu, którzy łącznie stanowili 1,5% populacji kraju. 33,2% Szwajcarów nie identyfikowało się z żadną religią, z czego 32,3% zdeklarowało brak związków z jakąkolwiek religią (wzrost z 1,2% w 1970 i 11,4% w 2000), a pozostałe 0,9% to nieokreśleni[39]. Sondaż przeprowadzony przez Eurobarometer w 2010 pokazał, że tylko 44% Szwajcarów deklaruje wiarę wBoga, dalsze 39% dopuszcza możliwość istnienia nieokreślonej siły wyższej, a 11% deklarujeateizm. Pozostałe 6% nie potrafiło lub nie chciało się określić.
Historycznie kraj jest dość równo podzielony pomiędzy rzymskich katolików i wyznawców kalwinizmu, ze skomplikowaną mozaiką mniejszości na obszarze niemal całego kraju. Niektóre kantony, np. Appenzell, są nawet oficjalnie podzielone na sekcje katolickie i protestanckie. W większych miastach (Berno, Zurych, Bazylea) dominują protestanci. Centralna Szwajcaria jest tradycyjnie katolicka. Istnieje teżKościół Chrześcijańskokatolicki w Szwajcarii, zaliczany do nurtustarokatolickiego. Jest jednym z oficjalnych Kościołów w kraju, choć liczba jego członków bardzo szybko się zmniejsza i obecnie należy do niego jedynie 0,2% Szwajcarów. Konstytucja szwajcarska z roku 1848 – w dużym stopniu pod wpływem ówczesnych starć pomiędzy kantonami katolickimi a protestanckimi (tzw.szwajcarska wojna domowa, niem.Sonderbundskrieg) – świadomie wprowadziła zasady, które umożliwiają pokojowąkoegzystencję pomiędzy różnymi wyznaniami. W 1980 roku odbyło sięreferendum w sprawie całkowitego rozdziału państwa od Kościołów. Zostało to odrzucone (80% przeciw).
Szwajcarzy pod względem religijności nie odróżniają się od większości narodów Europy. Udział w praktykach religijnych, głównie z okazji wielkich uroczystości i najważniejszych świąt, ogranicza się do mniejszości. W zależności od kantonu i wyznania, systematyczny udział w nabożeństwach niedzielnych wynosi 6–9% wśród protestantów i 10–14% wśród katolików.Papiestwo,watykański centralizm i dogmatyczność Kościoła są poddawane krytyce nie tylko przez wiernychKościoła rzymskokatolickiego, ale także przez hierarchię katolicką, która żąda większej niezależności Kościoła Szwajcarii odWatykanu. Większość istniejących w Szwajcarii parafii katolickich jest bardzo liberalna i egalitarna: w wielu kościołach, podobnie jak w kościołach reformowanych, nie ma obrazów i figur, najwyżej wiszące na ścianach krzyże; księża wbrew nauce Kościoła nierzadko łamiącelibat i zakładają rodziny, jak również dokonują wielu zmian w tradycyjnej liturgii; nabożeństwa nieraz są prowadzone przez świeckich katechetów lub pastorów czy nawet pastorki z Kościoła reformowanego, gdy brakuje księży katolickich[43].
↑Marty, C. et al. 2017. How much can we save? Impact of different emission scenarios on future snow cover in the Alps, The Cryosphere, 11, 517–529,https://doi.org/10.5194/tc-11-517-2017.
↑Stephen P. Halbrook: Szwajcaria i naziści. Jak alpejska republika przetrwała w cieniu III Rzeszy. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2015, s. 274.ISBN 978-83-245-9128-2.
↑Naddniestrzańska Republika Mołdawska nie jest uznawana przez żadne w pełni suwerenne państwo.
↑Republika Kosowa jednostronnie ogłosiła niepodległość, którajest uznawana przez 97 ze 193 państw członkowskich ONZ. Obecnie działa tam specjalna misja Unii Europejskiej –EULEX.
.svg)
.svg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
