Syjonizm (od nazwy wzgórzaSyjon wJerozolimie, na którym stałaŚwiątynia Jerozolimska) – ruch polityczny i społeczny, dążący do odtworzenia żydowskiej siedziby narodowej na terenach starożytnego Izraela, będących w okresie międzywojennymmandatemWielkiej Brytanii (Brytyjski Mandat Palestyny). Syjonizm doprowadził do powstania państwaIzrael w 1948. Współcześnie jego celem jest także utrzymanie jedności narodu żydowskiego żyjącego w rozproszeniu i jego więzi z Izraelem. Ruch zapoczątkowany pod koniec XIX wieku miał wiele nurtów i postaci, powszechnie utożsamiany zsyjonizmem politycznym, interpretowanym w różny sposób: jakopatriotyzm żydowski, jako ruch narodowowyzwoleńczy i państwowotwórczy, jako kierunek kulturalny i społeczny, oraz jako ruch religijny. Poza syjonizmem politycznym mówiono o syjonizmie duchowym, którego celem była nowa tożsamość żydowska (Achad ha-Am), odrodzeniejęzyka hebrajskiego (Eliezer ben-Yehuda) i powstanie literatury i kultury w tym języku.
Syjonizm od początku był przedmiotem krytyki zarówno ze strony niektórych ruchów żydowskich, jak i nieżydowskich. Zasadniczy konflikt, nierozstrzygnięty do dziś, trwa między syjonizmem apalestyńskim ruchem narodowym,nacjonalizmem arabskim orazfundamentalizmem islamskim.
Termin „syjonizm” pochodzi od słowa „Syjon” (hebr. ציון), będącego jednym z określeń naJerozolimę iZiemię Izraela, wspomnianym wBiblii. Został on utworzony na opisanie żydowskiegonacjonalizmu przezaustriacko-żydowskiego dziennikarzaNathana Birnbauma. Założył on pierwsze stowarzyszenie studentów-ŻydówKadima. Słowo „syjonizm” zostało użyte po raz pierwszy przez Birnbauma w jednym z pierwszych numerów wydawanego przez niego wjęzyku niemieckim czasopisma „Selbstemanzipation” w 1890. Sam Birnbaum później odwrócił się od syjonizmu, przez pewien czas był zwolennikiemautonomizmu, aż w końcu został sekretarzem generalnymantysyjonistycznego religijnego ruchuAgudat Israel[2].
Od czasu utworzenia państwa Izrael termin „syjonizm” używany jest na określenie przede wszystkim wsparcia dla niego jako żydowskiego państwa narodowego. Jednakże istnieje cały szereg ideologii, czasem ze sobą sprzecznych, które popierają istnienie Izraela, ale różnią się fundamentalnymi założeniami. Mowa tutaj m.in. o syjonizmie religijnym, rewizjonistycznym i socjalistycznym (nazywanym także syjonizmem pracy).
Czasem termin „syjonizm” używany jest w znaczeniu pejoratywnym. Zgodnie z twierdzeniem historyków takich jakWalter Laqueur,Howard Sachar iJack Fischel, w pewnych przypadkach określenie „syjonista” stosowane jest przezantysemitów, chcących zaatakować wszystkich Żydów[3].
Syjonizm należy odróżniać od terytorializmu, który był nacjonalistycznym ruchem wzywającym do utworzenia żydowskiej siedziby narodowej, jednak niekoniecznie wPalestynie. Na początku XX wieku pojawiało się wiele propozycji odnośnie do osiedlania Żydów pozaEuropą, jednak większość z nich stosunkowo szybko została odrzucona. W wyniku tego wykrystalizowała się jasna wizja dążeń syjonistycznych.
Od I wieku n.e. większość Żydów mieszkała poza Palestyną. Tylko niewielka ich liczba stale przebywała na jej terenie. Zgodnie z doktrynąjudaizmu, Żydzi powrócą doEretz Israel wraz z przyjściemmesjasza. Pomimo tego twierdzenia w XIX wieku pojawił się ruch religijny postulujący wcześniejszy powrót do Ziemi Izraela. Uzyskał on znaczące poparcie. Nawet przed 1882 (gdy wydana została książkaAutoemancipationLeo Pinskera)[4], uważanym za datę pojawienia się syjonizmu praktycznego (politycznego), Żydzi imigrowali do Palestyny. Nie były to procesy masowe, ale dochodziło do tzw. presyjonistycznychalii[5].
Świecka idea powrotu Żydów na tereny ówczesnej Palestyny oraz utworzenia niepodległego państwa żydowskiego pojawiła się pod koniec XIX w. w środowiskach europejskich i rosyjskichŻydów.
Jednym z pierwszych syjonistów w Niemczech byłHeinrich Loewe (ur. 1869). Studiując wUniwersytecie Berlińskim oraz wHochschule für die Wissenschaft des Judentums(inne języki) (Wyższej Szkole Nauk Judaistycznych) założył grupę syjonistyczną znaną jakoRosyjskie Żydowskie Towarzystwo Naukowe. Jej współzałożycielami byliŻydzi spoza Niemiec, Szmaria Lewin, Josef Lurie, Nahman Syrkin i Leon Mockin. Loewe, jako jedyny z tej grupy, urodził się w Niemczech. W 1892 r. Loewe założyłJung Israel, pierwszą grupę syjonistyczną w Niemczech. Był także jednym z założycieliVereinigung Juedischer Studierender – organizacji, która w 1914 r. dała początek zrzeszeniu skupiającemu różne studenckie organizacje syjonistyczne w Niemczech o nazwieKartell Juedischer Verbindungen. W latach 1893–1894 redagował w BerlinieJuedische Volkszeitung, a przez kolejne dwa lata miesięcznikSyjon (od 1895 do 1896 r.)[6].
Na czele ruchu stanął dziennikarzTheodor Herzl. Początkowo głównym dyskutowanym postulatem było utworzenieprawnie zabezpieczonej siedziby dla ludu żydowskiego w dowolnym miejscu (rozważano projekt utworzenia takiego państwa na terytorium dzisiejszejUgandy). Związane to było z kryzysem w zabiegach dyplomatycznych syjonistów, dążących do wywarcia wpływu naImperium Osmańskie, w granicach którego znajdowała się Palestyna. Potem jednak za bardziej realistyczny uznano projekt kolonizacji Palestyny – ziemi związanej historycznie i religijnie z narodem żydowskim. Herzl przedstawił w 1896 w pracy pt.Judenstaat (Państwo żydowskie) wizję przekształcenia Żydów – prześladowanej wspólnoty etniczno-religijnej – w świecki naród, którego państwo będzie podobne do innych państw europejskich. Syjonizm był przede wszystkim odpowiedzią na narastające nastrojeantysemickie w okresie rozkwitu ruchów nacjonalistycznych w Europie i niepowodzenia asymilacji. Idea powrotu do Syjonu miała też źródła religijne – jak już wspomniano, według judaizmu mesjasz doprowadzi do powrotu Żydów z wygnania (galut) do ich starożytnej ojczyzny.
W sierpniu 1897 na I Światowym Kongresie Syjonistycznym wBazylei (Szwajcaria) powstałaŚwiatowa Organizacja Syjonistyczna. Ruch wysunął hasło:Ziemia bez ludu, dla ludu bez ziemi[7]. Oprócz zabiegów o autonomię dla ludności żydowskiej w ramach Imperium Osmańskiego, syjoniści propagowali osadnictwo rolne, przemysł oraz nową kulturę hebrajską. Symbolem przynależności do organizacji było płacenie corocznej składki, tzw.szekla. Syjoniści stworzyli własny bank oraz Żydowski Fundusz Narodowy (Keren Kajemet le-Israel).
Ruch syjonistyczny od początku był podzielony ze względu na założenia ideologiczne i wizję przyszłego państwa oraz na zakres projektu. Tzw.syjoniści-maksymaliści wzywali do kolonizacji całości ziem opisanych w Biblii jakokraj Izraela, podczas gdy tzw. minimaliści byli zwolennikami ograniczonego terytorialnie państwa[8]. Początkowo nie brano pod uwagę dążeń narodowychludności arabskiej, która dominowała liczebnie na terytorium Palestyny.
Dodatkowym impulsem, który doprowadził w ogóle do stworzenia koncepcji syjonistycznej, były narastające odczuciaantysemickie w całej Europie, których apogeum były zbrodniehitlerowskie na Żydach (Holocaust). Należy przy tym wspomnieć o sprzeciwie niektórych ultraortodoksyjnych środowisk żydowskich wobec koncepcji utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie. Twierdzili oni, że dopieroMesjasz wprowadzi Żydów z powrotem doZiemi Obiecanej i grzechem przeciwBogu są jakiekolwiek próby przyspieszenia tego zdarzenia[10].
Ważnym wydarzeniem dla ruchu syjonistycznego była tzw.deklaracja Balfoura z listopada 1917, w której minister spraw zagranicznychWielkiej BrytaniiArthur Balfour stwierdzał o przychylności władz brytyjskich wobec koncepcjiżydowskiej siedziby narodowej[11] w Palestynie. Na dokument ten powoływali się później Żydzi przy tworzeniu państwa Izrael. Natomiast Arabowie zwracali uwagę na wieloznaczność użytego przez Brytyjczyków terminu „siedziby narodowej” (national home). Deklaracja ministra Balfoura miała głównie na celu pozyskanie poparcia społeczności żydowskiej w czasie działańI wojny światowej.
Od końca XIX wieku do Palestyny zaczęły napływać fale imigrantów żydowskich, finansowane głównie przez organizacje syjonistyczne, choć także osoby prywatne (m.in.rodzinę Rothschildów). Podczas gdy w 1922 r. Żydzi stanowili niewiele ponad 1/10 ludności Palestyny, to w przeddzień utworzenia państwa Izrael stanowili już niemal 1/3 populacji[12].
Palestyńscy Arabowie opierali się syjonistycznej imigracji. Wyrazem tego były zamieszki, które wybuchały w 1920, 1921 i 1929. Czasem kończyły się one pogromami Żydów. Początkowo Wielka Brytania wspierała żydowską imigrację, ale reagując na nastroje w Palestynie, wprowadziła jej ograniczenia.
W 1933 r.Adolf Hitler zostałkanclerzem Niemiec, a w 1935 weszły w życieustawy norymberskie, na mocy których niemieccy Żydzi (później także austriaccy iczescy) stali się bezpaństwowymi uchodźcami. Podobne akty prawne były wprowadzane także przez europejskich sojuszników Niemiec. Będąca tego skutkiem wzrastająca imigracja do Palestyny doprowadziła do arabskiej rewolty, która trwała w latach 1936–1939. Brytyjczycy powołali tzw. komisję Peela, która miała zbadać sytuację w Palestynie. Nie zajmowała się ona sytuacją europejskich Żydów, ale wezwała do utworzenia dwóch państw: żydowskiego i arabskiego, a także do transferu ludności. Rozwiązanie to nie zostało przyjęte przez rząd brytyjski – zamiast tego tzw. biała księga z 1939 zawierała propozycje zakończenia żydowskiej imigracji do 1944 (do tego czasu jedynie 75 tys. Żydów miało otrzymać pozwolenie na wjazd do Palestyny).
PoII wojnie światowej i doświadczeniachHolocaustu poparcie dla syjonizmu wzrosło, zwłaszcza pośród samych Żydów. Brytyjczycy stacjonujący w Palestynie byli atakowani przez syjonistyczne grupy, które usiłowały dzięki temu wymusić na nich zniesienie zakazu imigracji. Jednym z najgłośniejszych ataków byłowysadzenie hotelu King David w 1946 przez grupę syjonistów-rewizjonistów. Nie potrafiąc rozwiązać konfliktu, Brytyjczycy zwrócili się o pomoc do nowo utworzonejONZ.
W 1947 r.Specjalny Komitet ONZ ds. Palestyny (UNSCOP) zalecił podział Palestyny na państwo żydowskie, państwo arabskie oraz terytorium (Corpus separatum) kontrolowane przez ONZ, rozciągające się wokół Jerozolimy[13]. Plan podziału został przyjęty przezZgromadzenie Ogólne ONZ 29 listopada 1947, na mocy rezolucji 181 (za głosowały 33 państwa, przeciw – 13, wstrzymało się od głosu – 10). Głosowanie było bardzo dramatycznym wydarzeniem, wielu Żydów mieszkających w Palestynie świętowało przyjęcie dokumentu na ulicach miast.
Państwa arabskie odrzuciły rezolucję ONZ, domagając się jednego państwa w Palestynie z arabską większością. Poziom agresji pomiędzy Żydami a Arabami narastał. 14 maja 1948, w dniu zakończenia brytyjskiego panowania nad Palestyną,Agencja Żydowska, kierowana przez Bena Guriona, ogłosiła deklarację niepodległości Izraela. Tego samego dnia armie czterech[14] państw arabskich wkroczyły do Palestyny.
W ciągu następnych ośmiu miesięcy wojska izraelskie wyparły siły arabskie z terenów przyznanych przez ONZ Żydom, a ponadto zajęły także dużą część terytoriów arabskich, powiększając stan swego posiadania do 78% dawnego brytyjskiego mandatu Palestyny. Konflikt doprowadził do exodusu ok. 711 tys. palestyńskich Arabów[15]. Wojna zakończyła się zawieszeniem broni w 1949, poszczególne terytoria opanowane przez wrogie wojska oddzielała tzw. Zielona Linia.
Powołanie państwa Izrael w 1948 r. i zwycięstwo Żydów wI wojnie izraelsko-arabskiej (1948–1949) przewartościowały znaczenie słowa „syjonizm”. Od tego czasu zaczęło ono określać poparcie dla nowo powstałego państwa, jak również dla dalszego osiedlania się w nim Żydów pochodzących z krajów całego świata[16].
Po wojnie Arabowie odmawiali Izraelowi prawa do istnienia, domagając się powrotu do stanu z 1947. Podtrzymywali te żądania do 1967, kiedy to reszta zachodniej Palestyny została podbita przez Izrael w czasiewojny sześciodniowej, po zakończeniu której państwa arabskie domagały się wycofania państwa żydowskiego do terenów ograniczonych dawniej przez Zieloną Linię. Granice zEgiptem iJordanią zostały jednak ustalone na mocy traktatów pokojowych z 1979 i 1994.
NaZgromadzeniu Ogólnym ONZ w 1975 r., głównie dzięki staraniomZwiązku Radzieckiego i państw arabskich, uchwalono rezolucję 3379 potępiającą syjonizm jako formęrasizmu[17], co wywołało stanowczy sprzeciwUSA. Dokument ten został odwołany 16 grudnia 1991 (Rezolucja 4686)[18].
Po utworzeniu Izraela Światowa Organizacja Syjonistyczna nie zakończyła swojej działalności, poświęcając się pomocy i zachęcaniu Żydów do imigracji do Izraela, jak również zapewnianiu politycznego poparcia dla tego państwa.
Plakat syjonistycznej szkołyTarbut z lat 30. XX wieku
Pierwsze organizacje na ziemiachpolskich zaczęły się pojawiać w latach 80. XIX wieku. W 1881 wSuwałkach zostało założoneJesod ha-Maala. Było to towarzystwo popierania kolonizacji żydowskiej wPalestynie. W 1882 wWarszawie powstała natomiast pierwsza komórka ruchuChowewej Syjon. Kolejne zostały utworzone wBiałymstoku iWilnie. W 1884 wKatowicach odbyła się I konferencja ruchu, w której udział wzięli także wysłannicy komórek ruchu zNiemiec iRosji. Kolejne konferencje miały miejsce wDruskienikach (1887) i w Wilnie (1889). Przed II Światowym Kongresem Syjonistycznym w 1898 r. w Warszawie odbyła się narada delegatów syjonistycznych z Rosji na ten zjazd[19].
Na terenie zaboru rosyjskiego działalność ruchu syjonistycznego była początkowo tolerowana, ale w 1902 r. została ona zdelegalizowana. Na zjeździe ogólnorosyjskiej organizacji syjonistycznej wHelsinkach powołano autonomiczne biuro dla ruchu na terenieKrólestwa Polskiego[19].
Na tereniezaboru austriackiego pierwsze organizacje syjonistyczne również pojawiały się w latach 80. XIX wieku. W 1882 weLwowie miał miejsce pierwszy tzw.wieczorek syjonistyczny. W 1887 r.Herman Diamand założył Stowarzyszenie „Syjon”. Kolejnym krokiem było tworzenie bibliotek, organizowanie odczytów i uroczystości[19].
PodczasI wojny światowej i zaraz po niej, wpływy syjonizmu na ziemiach polskich znacznie wzrosły. Partie skupiające zwolenników tego ruchu wchodziły w skład polskiego parlamentu. WSejmie II kadencji syjoniści obsadzili 32 spośród 47 mandatów, jakie otrzymali reprezentanci partii żydowskich. Ruch ten początkowo nie był jednak jednolity, ponieważ pojawiały się podziały wewnętrzne – w skład luźnej struktury wchodziły cztery federacje w Warszawie,Krakowie, Lwowie i Wilnie. W późniejszym czasie doszło jednak do zbliżenia wszystkich organizacji (m.in. ośrodek wileński podporządkowano warszawskiemu). Największe wpływy w tym czasie mieli syjoniści ogólni (liberalni). Na ziemiach dawnego zaboru rosyjskiego szczególnie popularna była frakcjaAl ha-Miszmar, a wGalicji –Et Liwnot. Pewne wpływy miały także organizacje: syjonistów religijnychMizrachi isocjalistycznych –Hitachdut,Poalej Syjon – Lewica iPoalej Syjon – Prawica. Funkcjonowały także, mające spore znaczenie, organizacje młodzieżowe, takie jakHa-Szomer Ha-Cair,Dror,Borochow Jugent,Gordonia,Bene Akiwa,He-Haluc. Czołowi działacze syjonistyczni działający w tym czasie w Polsce toNahum Sokołow,Izaak Grünbaum,Apolinary Hartglas,Michael Berkowitz,Ozjasz Thon,Ignacy Schiper iEmil Sommerstein. Główne gazety syjonistyczne z tamtych czasów toHa-Cefira,Hajnt,Der Moment iNasz Przegląd[19].
W 1926 r. władze państwa polskiego wyraziły poparcie dla ruchu syjonistycznego. Stanowisko to nie zmieniło się w następnych latach, związane to było z nadzieją rozwiązaniaproblemu żydowskiego przez masową emigrację Żydów z Polski. PodczasII wojny światowej wielu zwolenników ruchu syjonistycznego brało udział w działalności organizacji konspiracyjnych, a później w zbrojnym ruchu oporu i walkach w ramach oddziałów partyzanckich[19].
Po wojnie większość organizacji reaktywowała swą działalność, angażując się w organizację nielegalnej emigracji (hebr.bricha). Od 1947 w Polsce szkolono żydowskich bojowców – m.in. w obozie szkoleniowymHagany wBolkowie naDolnym Śląsku. W 1949 zabroniono jednak działalności syjonistycznej w Polsce. W tym czasie jednak większość zwolenników tej ideologii wyemigrowała doIzraela. Nie przeszkodziło to władzom w wykorzystaniu rzekomego syjonizmu jako pretekstu podczasantysemickich czystek wmarcu 1968[19].
Syjonizm ogólny (lub liberalny) był dominującym nurtem w ruchu w okresie od I Kongresu Syjonistycznego w 1897 doI wojny światowej. Później wykształcił się zdecydowany podział pomiędzy syjonizmem socjalistycznym (na lewym skrzydle) a syjonizmem rewizjonistycznym (na prawym skrzydle ruchu). Syjonizm ogólny identyfikował się z liberalną europejską żydowską klasą średnią, z której pochodzili np.Theodor Herzl iChaim Weizman. Wierzyli oni, że do powstania państwa żydowskiego można doprowadzić poprzez lobbowanie pośród najsilniejszych państw europejskich i wpływowych kręgów społecznych. Początkiem osłabiania pozycji syjonizmu ogólnego był 1922 rok, kiedy to ogólni syjoniści musieli określić się jako osobna frakcja. Przedtem, kiedy dominowali w ruchu, nie musieli organizować żadnej formalnej struktury[20].
Na początku XX wieku głównym nurtem ideologicznym rywalizującym z syjonizmem pośród młodych Żydów zEuropy Wschodniej byłsocjalizm. Wielu Żydów zrezygnowało wówczas zjudaizmu na rzeczkomunizmu lub popierałoBund, żydowski ruch socjalistyczny postulujący wprowadzenie autonomii dla Żydów z Europy Wschodniej, propagujący takżejidysz jako język żydowski[21].
W opozycji do tej ideologii wykształcił się nowy ruch syjonistyczny, oparty na podstawach socjalistycznych. Stwierdzał on, że wieki prześladowań antysemickich sprawiły, iż społeczności żydowskie są słabe i podatne na ataki, co powoduje dodatkowe pogłębianie się nienawiści do Żydów. Z tego powodu powinni oni stać się rolnikami, robotnikami i żołnierzami żyjącymi we własnym kraju. Ci syjoniści socjalistyczni odrzucali religię, którą uznawali za współwinną wytworzenia „mentalności diaspory”. Tworzyli więc wiejskie wspólnoty rolnicze nazywanekibucami (kibbutzim)[22]. Głównymi teoretykami syjonizmu socjalistycznego (nazywanego także syjonizmem pracy) byliMoses Hess,Nahum Syrkin,Dow Ber Borochow iAharon Dawid Gordon, głównymi postaciami w ruchu politycznym byli m.in.Dawid Ben Gurion iBerl Katznelson[21]. Większość syjonistów socjalistycznych odrzucała także jidysz jako język wygnania, propagującjęzyk hebrajski. Wyjątkiem był tutaj Borochow, zajmujący się jidysz, który pisał na temat dużego znaczenia tego języka.
Syjonizm socjalistyczny był dominującym nurtem w politycznym i gospodarczym życiujiszuwu (palestyńskiej społeczności żydowskiej) w okresieBrytyjskiego Mandatu Palestyny, głównie z powodu roli jaką odegrali jego przedstawiciele podczas tworzeniaHistadrutu[23]. Podobnie było już w państwie Izrael –Partia Pracy dominowała w izraelskimsystemie partyjnym do 1977, kiedy to zwycięstwo w wyborach odniósłLikud.
W latach 20. i 30. XX wieku wykrystalizowała się koncepcja religijnego syjonizmu, którego liderem byłrabinAwraham Kuk (pierwszy naczelny rabin Palestyny), a później jego synCewi Jehuda. Awraham Kuk doceniał wartości świeckiego syjonizmu, który jednak jego zdaniem był tylko narzędziem w Boskim planie powrotu Żydów doerec Israel, mającym zwiastować nadejście erymesjańskiej. Syjonizm religijny zajmował do 1967 r. kompromisowe i raczej umiarkowane stanowisko; jego partia (Mafdal) często wchodziła w skład koalicji rządowych.Wojna sześciodniowa, zajęcie przez wojska izraelskie Wzgórza Świątynnego i innych świętych miejscjudaizmu zapoczątkowały rosnącą radykalizację ruchu. Wśród wyznawców tego nurtu jest wielu zwolenników kolonizacji (często nielegalnej) Zachodniego Brzegu Jordanu i przeciwników porozumień z Palestyńczykami (Kach,Gusz Emunim). Ekstremistyczne skrzydło ruchu jest m.in. odpowiedzialne zazabójstwo premieraIcchaka Rabina[24].
Syjoniści-rewizjoniści byli grupą pod przywództwemZe’ewa Żabotyńskiego, który opowiadał się za wywieraniem nacisku naWielką Brytanię, aby zezwoliła ona na masową emigrację Żydów do Palestyny i utworzenie tam żydowskiej armii. Zgodnie z planami, oddziały te miały zmusić miejscową arabską populację do zaakceptowania napływu żydowskiej ludności i pogłębiać brytyjskie wpływy w regionie. Syjonizm rewizjonistyczny znajdował się w opozycji względem syjonizmu pracy. Socjaliści postrzegali go jako nurt wzorowany nafaszyzmie. Był także szczególnie znienawidzony przez palestyńską ludność arabską. Po powstaniu arabskim w 1929 w Palestynie władze brytyjskie zabroniły Żabotyńskiemu wjazdu na teren mandatu.
Syjonizm jest często krytykowany. Jego przeciwnicy wywodzą się z różnych środowisk – są zarówno palestyńscy, jak i żydowscy antysyjoniści. Najbardziej rozpowszechnione jest stanowisko opozycyjne wobec tej ideologii pośród Palestyńczyków i innych Arabów[26][27], wielu z nich postrzega Izrael jako podmiot okupujący terytorium, które nazywają arabską ziemią Palestyny. Środowiska te przeciwstawiały się utworzeniu Izraela w 1948 i krytykują ruch syjonistyczny także po powstaniu tego państwa. Sprzeciw wobec tej ideologii zasadza się także na kwestiach demograficznych – zwraca uwagę na los ok. 711 tys. arabskich uchodźców[28], jak również brutalność izraelskiej okupacji, będącej wynikiem realizacji syjonistycznej koncepcji żydowskiego państwa. Krytycy syjonizmu, tacy jakJoseph Massad podkreślają, że jest on formą rasizmu[29], zwłaszcza jeśli brać pod uwagę działania władz Izraela, takie jak realizacja tzw.prawa do powrotu (umożliwiającego każdemu Żydowi przyjazd do Izraela i osiedlenie się tam).
Podczas gdy większość społeczności żydowskich jest nastawiona prosyjonistycznie, niektóre niewielkie grupy liberalne bądź ortodoksyjne (takie jak np.Neturei Karta) sprzeciwiają się syjonizmowi. Inne niesyjonistyczne ruchy, takie jak np. kanaanici pod przywództwem poetyJonatana Ratosza, postulowały w latach 30. i 40. XX wieku, aby „izraelskość” była nową, panetniczną narodowością. Na podobnych założeniach opiera się nowoczesny ruch znany jakopostsyjonizm, który postuluje zarzucenie koncepcji „państwa żydowskiego” i zastąpienie jej ideą państwa wszystkich jego obywateli[30]. Inne propozycje postsyjonistyczne mówią o utworzeniu państwa dwóch narodowości, gdzie Żydzi i Arabowie żyliby obok siebie, ciesząc się identycznąautonomią, podobnie jak jest wBelgii zWalonami iFlamandami.
Broniąc się przed krytyką, syjoniści odrzucają zarzuty, iż ich ideologia jest rasistowska, wskazując, że nie różni się pod tym względem od innych ruchów narodowowyzwoleńczych. Jednocześnie często stwierdzają, że krytyka syjonizmu ma w wielu przypadkach podłoże antysemickie[31][32].
Zakończone powodzeniem dążenie syjonistów do uzyskania brytyjskiego poparcia dla utworzeniażydowskiej siedziby narodowej w Palestynie zainspirowałoafroamerykańskiego nacjonalistęMarcusa Garveya, który stworzył ruch domagający się powrotu czarnoskórych Amerykanów doAfryki. Garvey założył firmę Black Star Line, która zajmowała się przewożeniem statkami Afroamerykanów do Afryki, jednak z różnych powodów przedsięwzięcie to skończyło się niepowodzeniem. Idee Garveya zainspirowałyruch rastafariański naJamajce,Czarnych Żydów i Czarnych Hebrajczyków, którzy przenieśli się doLiberii przed osiedleniem się w Izraelu[33].
Niewielka liczbamuzułmanów publicznie popiera idee syjonistyczne. Najbardziej znanym z nich jestszejkAbdul Hadi Palazzi(inne języki), lider Włoskiego Zgromadzenia Muzułmańskiego i współzałożyciel Towarzystwa Islamsko-Izraelskiego. W 2005 Palazzi powiedział w wywiadzie udzielonym FrontPage Magazine:
W Koranie znajduję [informację], że Bóg dał Ziemię Izraela dzieciom Izraela i rozkazał im osiedlić się w niej, a przed Qiymah (Ostatnim Dniem) sprowadzi On dzieci Izraela aby ponownie przejęli Ziemię Izraela, zbierając je spośród różnych krajów i narodów. Konsekwentnie, jako muzułmanin, który słucha nakazów Koranu, wierzę, że sprzeciwianie się istnieniu państwa Izrael oznacza sprzeciw wobec nieuniknionego przeznaczenia[48].
Khaleel Mohammed twierdzi, że pomimo tego, czego muzułmanie są uczeni, święta księgaislamu,Koran, popiera prawo Izraela do istnienia, a Żydów do zamieszkiwania na jego terenie[49]. Innymi muzułmańskimi postaciami publicznymi popierającymi syjonizm są: bengalski publicysta,Salah Choudhury(inne języki), i pakistański publicysta,Tashbih Sayyed(inne języki). Ten drugi określa sam siebie jakomuzułmańskiego syjonistę[50].
↑Nicholas DeLange: An Introduction to Judaism. Cambridge University Press, 2000, s. 30.ISBN 0-521-46624-5.
↑Wspomniani naukowcy wskazują na, ich zdaniem nieprawidłowe, stosowanie terminu „syjonizm”:
„...pod ukryciem „antysyjonizmu” czają się różnorodne motywy, które trzeba nazwać po imieniu. Kiedy w latach 50., pod panowaniem Stalina, Żydzi ze Związku Radzieckiego znaleźli się w niebezpieczeństwie ataków i egzekucji, czynione to było pod sztandarami antysyjonizmu raczej niż antysemityzmu, który został zniesławiony przez Adolfa Hitlera. Kiedy w późniejszych latach poczynania izraelskiego rządu były atakowane jako rasistowskie lub kolonialne w różnych części świata, podstawą tej krytyki było całkiem często przekonanie, że Izrael nie ma prawa do istnienia (...). Tradycyjny antysemityzm wyszedł na Zachodzie z mody, poza skrajną prawicą. Ale czasem pojawia się coś, co możemy określić jako postantysemityzm. Jest mniej brutalny w swoich celach, ale wciąż bardzo realny. Nie jest trudno odróżnić prawdziwy i nieprawdziwy antysyjonizm. (...) Niemal zawsze jest jasne, czy ataki skierowane są przeciwko określonemu działaniu izraelskiego rządu (na przykład jako okupanta), czy przeciwko istnieniu Izraela.” (Laqueur Walter,Dying for Jerusalem: The Past, Present and Future of the Holiest City, Sourcebooks, Inc. 2006, s. 55,ISBN 1-4022-0632-1)
„W ostatnich dniach lipca 1967 roku, Moskwa rozpoczęła bezprecedensową kampanię propagandową przeciwko syjonizmowi określanemu jako „światowe niebezpieczeństwo”. Przegrana była przypisywana nie tylko działaniom małego Izraela, ale „wszechpotężnej międzynarodowej sile”. (...) W swojej jaskrawej wulgarności, ofensywa propagandowa wkrótce nabrała cech znanych z epoki nazistowskiej. Społeczeństwo sowieckie zostało nasycone rasistowskimi historiami. Wyjątki z książki Trofima Kichko z 1963 r.Judaizm bez upiększeń były intensywnie publikowane w sowieckich mediach. Pozycja Juri IwanowaUwaga: Syjonizm, powtarzająca twierdzenia zProtokołów Mędrców Syjonu, była szeroko kolportowana w całym kraju.” (Sachar Howard,A History of the Jews in the Modern World, Knopf NY. 2005, s. 722)
↑Hasło to zostało stworzone przez duchownego kościoła szkockiego Alexandra Keitha w 1843. Jak pisze Diana Muir, zostało ono zaadaptowane przez syjonistów. Początkowo jednak używali go chrześcijanie, ze względów religijnych propagujący ideę powrotu Żydów do Palestyny. Zob.Diana Muir. A Land without a People for a People without a Land; An oft-cited Zionist slogan was neither Zionist nor popular. „Middle Eastern Quarterly”. lato 2008, vol. 15, nr 2.brak numeru strony
↑„Biuro Spraw Zagranicznych, 2 listopada 1917, Szanowny Lordzie Rotschildzie! Z wielką przyjemnością przekazuję Panu w imieniu Rządu Jej Królewskiej Mości niniejszą deklarację, przez Rząd zatwierdzoną, będącą wyrazem sympatii dla żydowskiego ruchu syjonistycznego. Rząd Jej Królewskiej Mości z przychylnością przygląda się zasiedlaniu narodowej siedziby Żydów, Palestyny, i dołoży wszelkich starań, aby cel ten został osiągnięty; jednocześnie nie zamierza uczynić nic, co ograniczyłoby prawa obywatelskie i religijne nieżydowskich społeczności w Palestynie, albo status prawny i polityczny, jakim cieszą się Żydzi w innych krajach. Będę wdzięczny, jeżeli powiadomi Pan o niniejszej deklaracji Związek Syjonistyczny. Z poważaniem, James Balfour”. Zob.Plik:Balfour declaration unmarked.jpg i[1].
↑UNITED NATIONS SPECIAL COMMITTEE ON PALESTINE; REPORT TO THE GENERAL ASSEMBLY, A/364, 3 września 1947.
↑Oficjalnie 7 krajów zaatakowało Izrael: Egipt, Transjordania, Irak, Syria, Liban, Jemen i Arabia Saudyjska. Dwa ostatnie państwa wysłały jednak bardzo małe kontyngenty swoich wojsk, a siły libańskie nie wkroczyły do Palestyny wcale.
↑GENERAL PROGRESS REPORT AND SUPPLEMENTARY REPORT OF THE UNITED NATIONS CONCILIATION COMMISSION FOR PALESTINE, obejmujący okres od 11 grudnia 1949 do 23 października 1950, GA A/1367/Rev.1 23 października 1950.
↑„(…) Od czasu założenia państwa Izrael w 1948 r. określenie „syjonizm” ma zasadniczo znaczenie historyczne. Nadal jednak pozostaje w użyciu, opisując: 1. sympatie i zorganizowane poparcie dla Żydów na Zachodzie, zwłaszcza poparcie w Stanach Zjednoczonych dla Izraela; 2. niedawne próby emigracji do Izraela Żydów sowieckich; 3. nieustającą obietnicę ze strony Izraela, iż każdy Żyd znajdzie tam swój dom, jeśli tego zechce”. (Alan Bullock, Oliver Stallybrass, Stephen Trombley: Słownik pojęć współczesnych. Katowice: 1999.ISBN 83-7132-238-0. Brak numerów stron w książce).
↑„Jest to bariera, która została stworzona przez lata antagonizmu z Izraelczykami; bariera, która była wzmacniana przez egipskie i arabskie media, które w większości wprowadzały stereotyp Izraelczyków jako najeźdźców, którzy zajęli arabską ziemię”.Mohammed El-Nawawy: The Israeli-Egyptian Peace Process in the reporting of western Journalists. Ablex/Greenwood, 2002, s. 19.ISBN 1-56750-544-9.
↑Khalidi Rashidi: The Iron Cage: The Story of the Palestinian Struggle for Statehood. Beacon Press, s. 19.
Bullock Alan, Stallybrass Oliver, Trombley Stephen: Słownik pojęć współczesnych. Katowice: 1999.ISBN 83-7132-238-0. Brak numerów stron w książce
Zofia Borzymińska, Rafał Żebrowski: Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003.ISBN 83-7255-175-8. Brak numerów stron w książce
Nicholas DeLange: An Introduction to Judaism. Cambridge University Press, 2000.ISBN 0-521-46624-5. Brak numerów stron w książce
Mohammed El-Nawawy: The Israeli-Egyptian Peace Process in the reporting of western Journalists. 2002: Ablex/Greenwood.ISBN 1-56750-544-9. Brak numerów stron w książce
David Fromkin: A Peace to End all Peace. New York: Avon, 1989. Brak numerów stron w książce
Yosef Gorny: Zionism and the Arabs, 1882–1948. Oxford University Press, 1987.ISBN 0-19-822721-3. Brak numerów stron w książce
Sachar Howard: A History of the Jews in the Modern World. Knopf NY, 2005. Brak numerów stron w książce
Jane Hunter, Jane Haapiseva-Hunter: Israeli Foreign Policy: South Africa and Central America. 1987. Brak numerów stron w książce
Walter Laqueur: Dying for Jerusalem: The Past, Present and Future of the Holiest City. Sourcebooks, Inc., 2006.ISBN 1-4022-0632-1. Brak numerów stron w książce
Khalid Rashidi: The Iron Cage: The Story of the Palestinian Struggle for Statehood. Beacon Press. Brak numerów stron w książce
Ron Rosenbaum: Those who forget the past. Random House, 2004. Brak numerów stron w książce
Jacob Rotschild: Loewe, Heinrich (Eliakim). W: Encyclopaedia Judaica. T. 11. Jerozolima-Nowy Jork: Encyclopaedia Judaica Jerusalem – The MacMillan Company, 1971, s. 446–447.
Amnon Rubinstein: From Herzl to Rabin: The Changing Image of Zionism. Holmes & Meier Publishers, 2000. Brak numerów stron w książce
Charles D. Smith: Palestine, Israel and the Arab-Israeli Conflict. Bedford/St. Martin’s, 2000.ISBN 0-312-20828-6. Brak numerów stron w książce
Pierre-André Taguieff: Rising From the Muck: The New Anti-Semitism in Europe. van R. Dee, 2004. Brak numerów stron w książce
