Starożytni Grecy nazywali wyspęTrinakrią (Τρινακρία), co było nawiązaniem do jej trójkątnego kształtu (τρεῖςἄκρα, od τρεῖ „trzy” i ἄκρα „cypel”)[3], wyznaczanego przez trzy cyple:Capo Peloro na północnym wschodzie,Capo Boeo na północnym zachodzie iCapo Passero(inne języki) na południowym wschodzie[4]. Starożytni Rzymianie nazywali wyspęTriquetra[4].
Łacińska nazwaSicilia pochodzi od nazwy zamieszkujących wschodnią część wyspySykulów (Siculli)[5].
Przeważają tereny górzyste (górskie zajmują 24,4% powierzchni a pagórkowate 61,4%[4]) i wyspa odznacza się intensywną aktywnościąsejsmiczną iwulkaniczną[5]. Masywy górskie biegną ze wschodu na zachodu na północy wyspy i podzielone są na trzy odrębne pasma[4]:
Góry Pelorytańskie – z najwyższym szczytemMontagna Grande (1374 m n.p.m.), zbudowane z granitów i łupków krystalicznych, przykrytych skałami osadowymi, głównie wapiennymi
Monti Nebrodi – z najwyższym szczytemMonte Soro (1847 m n.p.m.), zbudowane ze skał wapiennych, częściowo zalesione
Na wybrzeżach Sycylii panuje typowyklimat śródziemnomorski z łagodną i wilgotną zimą oraz suchym i gorącym latem[4]. W głębi wyspy warunki klimatyczne determinująrzeźba terenu i odległość od morza[4]. Na wybrzeżach średnia roczna temperatura wynosi 17–18 °C, zimą 10–11 °C a latem 25–27 °C[4].
Opady są na ogół rzadkie, oscylują między 500 a 750 mm rocznie[4]. Na obszarach górskich wynoszą 1200–1400 mm, natomiast na wschodzie wyspy opady nie przekraczają 400–600 mm[5]. Opady występują przede wszystkim jesienią i zimą, a w okresie letnim panuje susza[4].
Salso (113 km długości, o powierzchni zlewni 2122 km²) – wypływająca z pasmaMadonie na północy wyspy, płynąca w kierunku południowym i uchodząca do Morza Sycylijskiego[15]
Alcantara (48 km) wypływająca zMonti Nebrodi, płynąca na południe od Taorminy, uchodząca do Morza Jońskiego[16]
Charakterystyczne dla wyspy są formacje roślinne typówmakia ifrygana[6]. Na obszarach górskich zachowały się lasy dębowe i kasztanowe[6]. Naturalne lasy zajmują 4% powierzchni wyspy[5].
Z uwagi na swoje strategiczne położenie, wyspa zamieszkana była już 10 tys. lat temu[5]. Przed przybyciem Greków wyspę zamieszkiwały trzy ludy:
Sykanowie – zajmowali część środkowo-południową i południowo-zachodnią, pozostałości ich osadnictwa odkryto w dolinach w głębi wyspy; przypisuje się im kulturę Polizello-Sant’Angelo Muxaro, charakteryzującą się ceramiką pomalowaną na czerwono lub ozdobioną grawerunkiem[17]
Sykulowie – zamieszkujący wschodnią część wyspy, prawdopodobnieItalikowie, którzy przybyli na Sycylię pod koniec II tysiąclecia p.n.e.[18]
Elymowie – zamieszkujący zachodni kraniec wyspy, tradycyjnie uważani za uchodźców z Troi, a przez innych za przybyłych z terenówPółwyspu Apenińskiego[19]; posługiwali się językiem typu indoeuropejskiego[19]; miastami Elymów były:Erice,Segesta iEntella[19].
Okres największego rozwoju greckich polis na wyspie przypada na V w. p.n.e. – okres dominacji Syrakuzy[4]. W okresie tym próby kolonizacji wyspy podejmowaliKartagińczycy, co zapoczątkowało długotrwałe walki z Grekami[6]. W 480 roku p.n.e. Syrakuzy pokonały Kartaginę wbitwie pod Himerą[4]. W IV w. p.n.e. Kartaginie udało się zająć i zniszczyć Agrigento, Gelę i Kamarinę[4]. Inwazję powstrzymałtyran SyrakuzDionizjos I (ok. 430–367 p.n.e.)[4]. Jego synDionizjos II (405–343 p.n.e.) został zmuszony do oddania władzyTimoleonowi (zm. ok. 336 p.n.e.), korynckiemu przywódcy, który przybył do Syrakuz wesprzeć buntowników przeciwko tyranowi[4]. Timoleon kontynuował walki z Kartaginą[4]. Po jego śmierci do władzy doszedł kolejny tyran –Agatokles (360–289 p.n.e.), który skutecznie zwalczał Kartagińczyków[4]. Następnie Syrakuzy pod panowaniem najpierwPyrrusa (319–272 p.n.e.) a późniejHierona II (ok. 306–215 p.n.e.) przez wiele lat toczyły walki zMamertynami, którzy na pomoc wezwali najpierwRzym, a potem Kartaginę, co doprowadziło doI wojny punickiej (264–241 p.n.e.)[4].
Z wojny zwycięsko wyszedł Rzym, wypierając Kartaginę z wyspy, czyniąc Sycyliępierwszą rzymską prowincją[4]. Do 215 roku p.n.e. rządy sprawowałGelon II (ok. 230–215 p.n.e.), a następnie jego siostrzeniecHieronim (231–214 p.n.e.), który doprowadził do zbliżenia z Kartaginą[4]. W 212 roku p.n.e., podczasII wojny punickiej (218–201 p.n.e.), Syrakuzy zostały splądrowane i zdobyte przez wojskaMarka Klaudiusza Marcellusa (ok. 268–208 p.n.e.), który dwa lata później zajął również Agrigento[4]. Sytuacja na wyspie ulegała stopniowemu pogorszeniu – spadła liczba mieszkańców, mnożyły się bunty niewolników i doszło do upadku gospodarczego[4].
W 280 roku n.e. Sycylię najechaliFrankowie, a w V w.Wandalowie, którzy osiedlili się na zachodnim wybrzeżu[4]. Pod koniec V w. wyspę zdobyliOstrogoci, a w 535 roku Sycylia została wcielona doBizancjum przezBelizariusza (ok. 505–565)[5].
W VII–VIII wieku wyspę sporadycznie najeżdżaliArabowie, którzy rozpoczęli systematyczny jej podbój w 827 roku[4]. W 831 roku zajęli Palermo, które uczynili stolicą podbitych terenów[4]. W 878 roku zdobyli Syrakuzy, w 902 roku Taorminę[4], a w 965 roku całą wyspę[5]. Rządy na wyspie sprawowali najpierwFatymidzi, a od połowy X w.Kalbidzi z Palermo (948-1040), wasalowie Fatymidów[4]. Na panowanie Kalibidów przypadał okres największej świetności arabskiej Sycylii[4]. Po upadku dynastii władza została podzielona między lokalnych władców, którzy popadli w konflikt[4]. W 1061 roku emir Katanii w czasie wojny z emirem Girgenti wezwał na pomocNormanów z Mesyny, którzy w ciągu 30 lat odbili wyspę[4] i dokonali jej stopniowej latynizacji[5].
Normanowie założyliKrólestwo Sycylii, a pierwszym królem zostałRoger II (1095–1154), za którego rządów Sycylia przeżywała kolejny okres świetności[4]. Rogera koronowałantypapież Anaklet II, co potwierdził później, po śmierci Anakleta, papieżInnocenty II[4]. Następnie rządy sprawowali potomkowie Rogera –Wilhelm I Zły (zm. 1166) i jego synWilhelm II Dobry (1155–1189), a po jego śmierci tron objąłHenryk VI Hohenstauf (1165–1197) wraz z żonąKonstancją Sycylijską (1154–1198), córką Rogera II[4]. Później rządy sprawowałFryderyk II (1194–1250), za którego panowania doszło do rozkwitu Sycylii[4]. Po jego śmierci doszło do kryzysu, który został zażegnany przezManfreda (1232–1266), który ogłosił się królem w 1258 roku[4].
Następnie tron Sycylii zdobyłKarol I Andegaweński (1226–1285), który pokonał Manfreda wbitwie pod Benewentem w 1266 roku[4]. Jego rządy zostały przyjęte z dużą powściągliwością i w 1282 roku wybuchła rewolta, która określana jest w literaturze jakonieszpory sycylijskie[4]. Po sukcesie rewolty, Sycylijczycy powołali na królaPiotra III (1239/1240–1285) zAragonii[4]. Wywołało to wojnę między Andegawenami i Aragonią, którą zakończył traktat pokojowy podpisany wCaltabellocie[4]. Władcą Sycylii zostałFryderyk II (1296–1337) z Aragonii, a południowe Włochy pozostały w rękach Andegawenów[4]. Po jego śmierci królestwo podupadło, utraciło autonomię, dołączając do korony Aragonii w 1412 roku, a następnie do Hiszpanii[4].
W 1442 rokuAlfons V Aragoński (1396–1458) zjednoczył Sycylię zkrólestwem Neapolu[4]. Za rządów hiszpańskich wprowadzonoinkwizycję, wypędzono Żydów i podniesiono podatki[4]. Pogarszające się warunki życia klasy średniej i niższej doprowadziły do buntów antyhiszpańskich[4]. W XVIII w. doszło do wojen o sukcesję – Sycylia przeszła w ręce sabaudzkie (1712–1718), następnie w ręce austriackie (1718–1734), a w 1735 roku rządy nad wyspą przejęliBurbonowie[4]. Wyspa była siedzibą dworu burbońskiego w okresie najazdu francuskiego (1799–1802) i panowaniaNapoleona (1806–1815)[4]. W 1812 roku przy wsparciulorda Williama Bentincka (1774–1839), który dowodził siłami brytyjskimi na Sycylii podczaswojny na Półwyspie Iberyjskim, Sycylia otrzymałakonstytucję na wzór angielski[4].
W roku 1816 południowe Włochy i Sycylia zostały zjednoczone przezFerdynanda I (1751–1825), tworzącKrólestwo Obojga Sycylii[4]. W pierwszej połowie XIX wieku wyspą wstrząsały rebelie (w roku 1820 oraz w latach 1848–1849)[4].
W maju 1860 roku, podczaswyprawy tysiąca w Marsali wylądowały oddziałyGaribaldiego, które w ciągu 3 miesięcy zajęły wyspę[20]. W sierpniu przeprawiły się doKalabrii, we wrześniu dotarły do Neapolu, a miesiąc później pokonały główne siły burbońskie[20]. Po pozytywnym wyniku plebiscytu[20], w roku 1860 Sycylia weszła dozjednoczonych Włoch[4].
Sytuacja na wyspie była napięta – w 1866 roku doszło do rewolty w Palermo, a w 1893 roku do buntu chłopskiego[4]. W kolejnych latach wskutek ciężkich warunków życia doszło do fali emigracji[4].
PodczasII wojny światowej, w roku 1943, na wyspie wylądował silnydesant aliancki i po trwających blisko miesiąc walkach opanował Sycylię[4]. Zajęcie Sycylii doprowadziło do upadkuMussoliniego i utworzenia rząduPietro Badoglia, który we wrześniu podpisał rozejm, a w październiku wypowiedział wojnę Niemcom[21].
W 1947 roku wyspa otrzymałaautonomię[5]. Sycylia borykała się z problemami gospodarczymi, na jej terenie działała bardzo silnamafia[6]. Po zabójstwach włoskich sędziów śledczychGiovanniego Falcone (1939–1992) iPaolo Borsellino (1940–1992) w 1992, władze przystąpiły do zdecydowanej walki ze zorganizowaną przestępczością na wyspie i mafia została znacznie osłabiona[22].
Sycylia należy do najsłabiej rozwiniętych gospodarczo i najbiedniejszych regionów Włoch[6][23]. Panuje tu wysokiebezrobocie, a obecność mafii odstrasza inwestycje włoskie i zagraniczne[23].
Podstawą gospodarki jestrolnictwo – oparte na uprawie pszenicy, jęczmienia, roślin strączkowych, drzew cytrusowych, winorośli, oliwek, bawełny i warzyw oraz na hodowli owiec, bydła, osłów i mułów[6]. Dobrze rozwinięte jest teżrybołówstwo[6]. Na wyspie wydobywane są również surowce mineralne takie jakropa naftowa igaz ziemny,sól kamienna ipotasowa, czymarmur[6].
Winorośl była tu uprawiana od czasów greckich[24]. Przez długi czas Sycylia była największym regionem winiarskim we Włoszech[25]. Deserowe winomarsala jest produkowane od XVIII wieku[24]. Większość win sycylijskich nie cieszyła się uznaniem[26] i była sprzedawana w hurcie, lecz od lat 90. XX wieku producenci coraz częściej zaczęli stawiać na jakość, a nie ilość[27]. Popularnymi lokalnymi odmianami winorośli są: białecatarratto bianco,inzolia,grillo igrecanico dorato (garganega) oraz czerwonenero d'avola,frappato inerello mascalese[27].
Sycylia jest jednym z pięciu regionów Włoch o specjalnym statusie autonomicznym[28]. Ma własny parlament i rząd regionalny[28]. Do 1994 roku rząd pozostawał w rękachChrześcijańskiej Demokracji, która po skandalach korupcyjnych z udziałem mafii, musiała oddać władzę w wyborach partiiForza Italia[28]. Forza Italia sprawowała władzę do roku 2018, kiedy to przegrała w wyborach zRuchem Pięciu Gwiazd[28].
Nekropolia w Pantalica z ponad 5 tys. grobów wykutych w skałach z okresu XIII–VII w. p.n.e. oraz Syrakuzy z licznymi pozostałościami antycznej świetności miasta – świadectwo rozwoju cywilizacji śródziemnomorskiej na przestrzeni trzech tysięcy lat[34].
9 zespołów z zabytkami świeckimi i sakralnymi pochodzącymi z okresu Normańskiego Królestwa Sycylii (1130–1194), obejmujące m.in. normańskie katedry wCefalú iMonreale[35].
↑Niewymienienie danego obiektu jest jednoznaczne ze stwierdzeniem, że Komisja nie zaleca dla niego polskiej nazwy, nawet jeżeli taka spotykana jest w niektórych publikacjach, zob.Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata ↓, s. XXI.
↑Liczba mieszkańców podana jest na dzień 1 stycznia 2021 roku.
↑abcdRegionalny organ decentralizacyjny ze względu na zniesienie dotychczasowych 4 prowincji (Gorycja,Pordenone,Triest iUdine) ustawą regionalną z 2016 r.
↑Miasto metropolitalne, ale bardziejmiasto stołeczne ze względu na to, że jego siedziba (czyliRzym) posiada statusstolicycałychWłoch.
.jpg)
.jpg)
