Pojawia się głównie w 6. i 7. dekadzie życia, częściej u mężczyzn. Częstość występowania choroby szacuje się na 2–4:100 000. Choroba może wystąpić też u młodych ludzi, chociaż zdecydowanie rzadziej (1–3:500 000)[3].
Etiologia tego rzadkiego schorzenia nie jest do końca poznana. Istnieją dwa typy ALS:
uwarunkowane genetycznie ALS (FALS) stanowi 5–10% przypadków; przyjmuje się, że do 20% przypadków FALS jest spowodowane mutacją genu kodującegodysmutazę ponadtlenkową (SOD1) nachromosomie 21. Przykładowo mutacja objawiająca się zmianąleucyny nafenyloalaninę na 144 miejscu w białku (L144F) powoduje powoli rozwijającą się postać ALS[1];
pozostałe przypadki to sporadyczne ALS.
Oba przypadki klinicznie nie są możliwe do rozróżnienia, ale zazwyczaj forma uwarunkowana genetycznie pojawia się we wcześniejszym wieku. Wykrycie zależności pomiędzy FALS a mutacją genuSOD1 pozwoliło wysnuć przypuszczenie, że etiologia ALS może być ściśle powiązana z niedoborem (nadmierną) aktywnością dysmutazy ponadtlenkowej.
Wykazano, że delecje iinsercje genuNEFH (OMIM162230) kodującego podjednostkę ciężkich neurofilamentów,delecje w geniePRPH (OMIM170710) kodującymperyferynę i mutacje genuDCTN1 (OMIM601143) kodującegodynaktynę warunkują predyspozycję do zachorowania na ALS.
Istnieją dwie istotne hipotezy, które mogą mieć znaczący wpływ na poznanie patofizjologii ALS. Pierwsza hipoteza zakładazyskanie funkcji (ang.gain of function). Według tej hipotezy patogeneza choroby jest związana z uzyskaniem nowych zdolności katalitycznych dysmutazy ponadtlenkowej, która wskutek zmian genetycznych ma inną budowę trzeciorzędową (dysmutaza ponadtlenkowa jestmetaloproteiną).
Druga hipoteza zakładazyskanie zdolności do nowych interakcji (ang.gain of interaction). Ta hipoteza przedstawiła zmutowane białko SOD1 jako nieaktywne katalitycznie ulegające szybkiej degradacji.
Jest możliwe, by obie hipotezy były prawdziwe i się uzupełniały. Mechanizm wolnorodnikowy oraz konformacyjny spowodowane obiema hipotezami odrębnie nie muszą się wykluczać. Obecne[kiedy?] badania wskazują, że główną rolę w rozwoju ALS powoduje zmiana konformacyjna SOD1, a co za tym idzie, utrata kontroli oddziaływań międzybiałkowych i tworzenie nierozpuszczalnych agregatów w komórkach (zawierającychβ-amyloid – charakterystyczny składnik złogów podejrzewany o generowaniewolnych rodników).
Ciągła i postępująca degeneracja motoneuronów w ALS prowadzi ostatecznie do utraty przez mózg możliwości kontrolowania pracy mięśni, a ostatecznie do śmierci chorego.
Pierwszymi objawami są zaniki mięśniowe dotyczące krótkich mięśni rąk,spastycznyniedowład kończyn dolnych oraz niekiedy cechyzespołu opuszkowego. W dalszym przebiegu pojawiają się zaniki kolejnych grup mięśniowych z charakterystycznymi drżeniami pęczkowymi oraz progresją objawów spastycznych. U pacjentów w toku rozwoju choroby dochodzi do powolnego, ale systematycznego pogarszania się sprawności ruchowej, a w późniejszych etapach do całkowitego paraliżu i ostatecznie śmierci poprzez zatrzymanie pracy mięśni oddechowych. Ogólnie przyjmuje się, że ALS prowadzi do śmierci w ciągu 3–5 lat; najczęściej śmierć z powodu ALS następuje wskutekniewydolności oddechowej (paraliż mięśni oddechowych). Poza nielicznymi przypadkami ALS nie dotyka sfery intelektualnej człowieka, przykładem może być astrofizykStephen Hawking, który walczył z chorobą przez ponad 50 lat, oraz amerykański gitarzystaJason Becker, który podczas choroby wydał dwie płyty, walcząc z chorobą od dwudziestego roku życia.
Klinicznie wyróżnia się niekiedy dwie początkowe postacie choroby:
postać z objawami zlokalizowanymi w kończynach („postać kończynową”, ang.limb onset, około 75%);
postać z cechami zespołu opuszkowego: zaburzeniami mowy, połykania („postać opuszkową”, ang.bulbar onset, około 25%);
bardzo rzadką postacią choroby jest ALS rozpoczynające się od problemów z oddychaniem, na skutek zajęcia mięśni międzyżebrowych, (ang.respiratory onset).
W mózgu chorych w barwieniach na obecnośćmieliny można uwidocznićdemielinizację w drogach korowo-rdzeniowych, a także uszkodzenie neuronów. Zmiany są dobrze odgraniczone i zajmują pęczki boczne rdzenia. Uszkodzenie dotyczy też jąder ruchowych nerwów czaszkowych, zwłaszcza jądranerwu podjęzykowego. Zmiany w korze mózgowej dotyczą komórek piramidowychzakrętu przyśrodkowego, w rdzeniu kręgowym (przede wszystkim jego odcinku szyjnym i lędźwiowym) stwierdza się ubytki ilościowe neuronów dużych i średnich rogów bocznych, a także cechy morfologiczne uszkodzenia neuronów:tigrolizę, obkurczenie komórek, jądrapiknotyczne, odkładanie się złogów wewnątrzcytoplazmatycznych. Wtręty cytoplazmatyczne sąobjawem patognomonicznym dla ALS. Wyróżnia się kilka ich rodzajów:
ciałka Buniny – okrągławe lub owalne, silnie kwasochłonne, ubikwitynoujemne, układające się w łańcuchy; składają się z ziaren o dużej gęstości, pęcherzyków, fragmentów siateczki endoplazmatycznej ilipofuscyny;
ciałka podobne dociał Lewy’ego – hialinowe, kwasochłonne, ubikwitynododatnie, złożone z fosforylowanych neurofilamentów;
wtręty zasadochłonne – często w postaci młodzieńczej ALS;
Nie ma dotąd skutecznej metody leczenia przyczynowego choroby.Riluzol (Rilutek) może wydłużać przeżycie i (lub) opóźnić wystąpienieniewydolności oddechowej u pacjentów z ALS, spowalniając progresję choroby. W badaniach klinicznych z grupą kontrolną stwierdzono wydłużenie średniego przeżycia o około 2–3 miesiące[4].
gdy pojawiają się porażenia mięśni żwaczy – zaburzenia żucia pokarmów stałych: kompletne, zbilansowane diety płynne (Ensure Plus, Ensure Plus HN, Enaure) podawane łyżeczką lub do picia przez słomkę.
gdy pojawiają się zaburzenia połykania: żywienie przez gastrostomię (najlepiej PEG) lub przez gastrojejunostomię – PEGJ z wykorzystaniem takich preparatów jak Jevity
Terapia żywieniowa celowana ma na celu nie tylko rozwiązanie problemów żywieniowych pacjenta. W przypadku SLA ma za zadanie ułatwienie prowadzenia wentylacji mechanicznej. Polecane jest stosowanie diet o niskim współczynniku oddechowym.
Wraz z podejrzeniem lub rozpoznaniem choroby powinna być wdrożonarehabilitacja ruchowa, która ma na celu podtrzymywanie zakresów ruchu w stawach i utrzymanie wykonywania przez chorego jak najdłużej czynności dnia codziennego.
W procesie fizjoterapii należy pamiętać o przewlekłym zmęczeniu które może towarzyszyć choremu i utrudniać rehabilitację. Należy je brać pod uwagę wykonując krótkie sesje ćwiczeń wielokrotnie w ciągu dnia.
W ramach fizjoterapii wykonywane są ćwiczenia czynne oraz bierne. Chory jest także edukowany jak korzystać z zaopatrzenia ortopedycznego: kule, balkoniki, stabilizatory[5].
Chorzy na ALS są dawcamiiPSC, z których uzyskano (do 2011 rok) ponad 30linii komórkowych, które mogą służyć jako model choroby, więc są wykorzystywane do lepszego poznania przyczyn i przebiegu choroby[1].
↑Choroby wewnętrzne. Przyczyny, rozpoznanie i leczenie, tom I.AndrzejA.Szczeklik (red.),JerzyJ.Alkiewicz, Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2005,ISBN 83-7430-031-0,OCLC830805120. Brak numerów stron w książce
↑Miller, RG, Mitchell, JD, Lyon, M, Moore, DH. Riluzole for amyotrophic lateral sclerosis (ALS)/motor neuron disease (MND). „Cochrane Database Syst Rev”. 2, s. CD001447, 2002.PMID:17253460.
Stwardnienie zanikowe boczne. W: Irena Hausmanowa-Petrusewicz, Janina Rafałowska: Choroby układu nerwowego. Wojciech Kozubski, Paweł P. Liberski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2004, s. 434–441.ISBN 83-200-2636-9.
Janusz Krzyżowski: Leksykon Psychiatrii i Nauk Pokrewnych. Warszawa: Medyk, 2010.ISBN 978-83-89745-68-2. Brak numerów stron w książce
