Dla buddystów stupa jest materialną reprezentacją doskonałego oświecenia. Obrazuje przekształcenie wszystkich emocji i żywiołów w oświeconą mądrość i pięć rodzin buddów.Pierwszym etapem budowy stupy jest złożenie pod fundamentem skarbów i przedmiotów odpowiadających jej funkcji. Jeśli stupa ma pełnić np. rolę „strażnika przed złymi siłami” składa się tam oprócz złota czy srebra także białą broń. We wnętrzu stupy umieszcza się relikwieBuddy lubsutry. Buddyści odwiedzają stupy, jako symbole obecności samego Buddy, trzykrotne je okrążając zgodnie z kierunkiem wskazówek zegara, aby gromadzić dobroczynne przyczynykarmiczne.
Stupa pierwotnie pełniła funkcję kopca sepulkralnego (mogilnego). Pierwsze indyjskie stupy przybierały formę półkulistej czaszy (anda) na podstawie o planie kwadratu lub koła. Wieńczył ją tzw. ganek (harmika) oraz maszt (jaszti) z parasolem (ćhatra) – jednym z symboli obecnościBuddy – który z czasem przekształcił się w iglicę. Stupę zwykle otaczało kamienne ogrodzenie (wedika) z czterema ozdobnymi bramami (torana), oddzielające sferę sacrum i wyznaczające obszar rytualnego obchodzenia stupy zgodnie z kierunkiem wędrówki Słońca[2]. Dobrym przykładem takiej wczesnej formy buddyjskiej stupy są budowle wSanći iBharhut. Stupy wznoszono nie tylko jako samodzielne budowle, lecz także jakoołtarze w obrębieświątyń.
Późniejsze stupy wAzji Południowo-Wschodniej przybrały kształt dzwonowaty, a następnie coraz bardziej się różnicowały.
Dagoba (sanskr.dhātu garbha – relikwiarz) – typ budowli sakralnej, rodzaj monumentalnegorelikwiarzabuddyjskiego występujący naCejlonie. Stanowi odmianęindyjskiej stupy. Budowana głównie z cegły, w kształcie czaszy o kształcie dzwonu (anda) na podstawie z trzystopniowego tarasu, ze zwieńczeniem (harmika) w formie iglicy. Do budowli przylegają bogato rzeźbione występy (wahalkada), często zawierające relikwie.
Szczególnie ważne i czczone dagoby to budowle wokółAnuradhapury, w północnejSri Lance.
Odmiana stupy występująca na terenieTajlandii (taj. เจดีย์) iBirmy (birm.zedi). Nazwa pochodzi odpalijskiego słowaćajtja. Relikwie w niej umieszczone mogą być związane nie tylko z Buddą, lecz także z królami Tajlandii[3]. Wat, czyli cały zespół świątynny złożony z kilku budynków, jest często swoistym uzupełnieniem dla świętej czedi[3]. Główna czedi z relikwiami Buddy lub króla może być otoczona mniejszymi, w których umieszczone są relikwie słynnych mnichów lub opatów.
Na terenie samej Tajlandii wyróżnia się kilka stylów architektonicznych, które wpływają na kształt i zdobienia czedi. I tak na przykład dla styluSukhothai (XIII-XIV w.) typowa jest czedi w kształcie pąka lotosu, zaś dla styluAjutthaja (XIV-XVIII w.) – pierścieniowa iglica. Niektóre czedi wykazują wpływy khmerskie[3].
W Europie przyjęło się rozróżnienie stupy i pagody, jednak należy pamiętać, że pagoda jest wynikiem długotrwałej architektonicznej ewolucji i zachowuje zasadnicze funkcje stupy. Relikwie przechowywane są w pojemniku znajdującym się w górnej części iglicy[4]. Na ostateczną formę pagód chińskich wpłynęła tradycja wznoszenia wielokondygnacyjnych budowli typulou, znanych już w starożytności. Znaleziska archeologiczne dowodzą, że pierwowzorem pagody w typie chińskim są wieże strażnicze[5].
Pagoda dodatkowo posiada rozwinięte funkcje sakralne poza zwykłymi funkcjami relikwiarza. Sama nazwa „pagoda” używana w językach europejskich jest po prostu zniekształceniem sanskryckiego terminubhagavatī („święta”), jednak pod względem architektonicznym cechą wyróżniającą pagody jest ich forma – poligonalnychwież złożonych z wielu kondygnacji podkreślonych bogato zdobionymidaszkami[6], często z odchylonymi ku górze narożami i ozdobnymi wspornikami. Pagody zdobione sąornamentami rzeźbiarskimi, złoceniami,laką ipolichromią.W takiej postaci pagody pojawiają się przede wszystkim wChinach,Korei iJaponii, ale występują również na indonezyjskiej wyspieBali. Dla ich określenia używa się chińskiego znaku 塔, pinyin: tă,jap. tō,kor. 탑 t’ap, czyli po prostu wieża.
Jednakże z drugiej strony w tejże Japonii, niezależnie od pagody, będącej ważną i o pokaźnych wymiarach budowlą stanowiącą część kompleksu świątynnego, występują również wolno stojące tradycyjne stupy, istnieje również pojęcie tzw. gorintō, tzw. „stupy pięciu elementów” o niewielkich rozmiarach, mniej więcej wysokości dorosłego człowieka, nieco przypominającej tybetańskie czorteny.
W językach europejskich słowem „pagoda” określa się niekiedy także wysmukłe stupy w stylu południowym (Cejlon,Birma,Tajlandia itd.).
Forma pagody pojawiła się w XIX w. także w europejskiej architekturze ogrodowej, przede wszystkim w styluchinoiserie, np. w Brukseli, we Wrocławiu itd.
Tajlandia,PhilipP.Cornwell-Smith,MagdaM.Iwińska (tłum.), Warszawa: Wydawnictwo Wiedza i Życie, 1999,ISBN 83-7184-914-1,OCLC749384884. Brak numerów stron w książce
.jpg)
.jpg)
