Ten artykuł dotyczy Stronnictwa Narodowego w latach 1928–1947. Zobacz też:stronę ujednoznaczniającą Stronnictwo Narodowe. | |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Skrót | SN | ||
| Data założenia | październik 1928 | ||
| Data rozwiązania | 1947 | ||
| Ideologia polityczna | narodowa demokracja,narodowy katolicyzm,nacjonalizm polski,konserwatyzm,antykomunizm,dystrybucjonizm,antysemityzm,antymasoneria | ||
| Liczba członków | 200 000 (1938) | ||
| Młodzieżówka | Sekcja Młodych Stronnictwa Narodowego | ||
| |||
Stronnictwo Narodowe – polskapartia polityczna, utworzona w październiku 1928 w wyniku przekształceniaZwiązku Ludowo-Narodowego, której zadaniem było prowadzenie bieżącej działalności politycznej obozu narodowego (Narodowa Demokracja).
Roman Dmowski od początku lat 20. krytycznie spoglądał na działalnośćZwiązku Ludowo-Narodowego.Przewrót majowy przeprowadzony przezJózefa Piłsudskiego w 1926 osłabiłendecję. Jednym z etapów przekształceń na prawicy było powołanie wPoznaniu (z inicjatywy Dmowskiego) 4 grudnia 1926Obozu Wielkiej Polski. Klęska wwyborach w 1928 przyspieszyła zmiany. Rada Naczelna ZLN 10 czerwca 1928 podjęła decyzję o reorganizacji ugrupowania w Stronnictwo Narodowe[1][2]. W drugiej połowie roku rozpoczęto przekształcanie struktur ZLN w SN. W ramach nowego ugrupowania miały się mieścić różne nurty ruchu narodowego począwszy od OWP do organizacji o charakterze społecznym i zawodowym. Obok przekształceń formalnych doszło również do zmian personalnych. We władzach nowej partii zabrakło czołowych działaczy ZLN:Jana Załuski iStanisława Grabskiego[3]. W kierowniczych gremiach pozostali jednak tacy działacze starszego pokolenia, jakRoman Rybarski,Bohdan Wasiutyński,Karol Wierczak,Marian Seyda[4].Stefan Dąbrowski,Stanisław Stroński iAdam Żółtowski opowiadali się za tym, by w nazwie nowego ugrupowania pojawiło się słowo „katolickie” (partia nazywałaby się wtedy Stronnictwo Katolicko-Narodowe), ale pod wpływem Dmowskiego do tego nie doszło[5].
Głównym celem programowym stronnictwa była budowakatolickiegopaństwanarodu polskiego. Ponadto partia opowiadała się za hierarchiczną organizacją społeczeństwa oraz przekształceniem ustroju politycznego, zwiększając rolę elity narodowej w państwie. SN organizował liczne wiece i manifestacje protestacyjne przeciwko dyktatorskiej polityce obozu piłsudczyków (sanacji)[potrzebny przypis].
Na początku lat 30. doszło wewnątrz SN do sporów, między grupą „starych” (Stanisław Stroński,Marian Seyda,Roman Rybarski), postulującą zachowanie ustroju parlamentarnego z ograniczeniem zakresudemokracji, a grupą „młodych” (Tadeusz Bielecki,Jędrzej Giertych,Stefan Sacha), którzy związani zObozem Wielkiej Polski, głosili poglądy o kryzysieliberalnej demokracji oraz dążyli do zespolenia zasad katolicyzmu znacjonalizmem. Były członek zarządu okręgowego SN Wacław Kozielski w 1933 roku założyłNarodowo-Socjalistyczną Partię Robotniczą[6]. Konflikty doprowadziły do rozłamów; w 1933 wyodrębnił sięZwiązek Młodych Narodowców, w 1934Obóz Narodowo-Radykalny, a w 1935Związek Ruchu Narodowego. W 1935 władzę w SN przejęli „młodzi” z nową linią polityczną będącą kontynuacją OWP. Wkrótce doszło do podziału „młodych”[7] na ekstremistyczną frakcję Jędrzeja Giertycha i grupę Tadeusza Bieleckiego, bardziej skłonną do kompromisu z sanacją[8]. W tym okresie SN reprezentowało zdecydowaną postawęantysemicką[9].
Największe wpływy stronnictwo posiadało w Zachodniej i CentralnejPolsce oraz wWilnie iLwowie. Było największą partią polityczną w Polsce. W 1938 liczyło ponad 200 tys. członków[10]. Organami prasowymi stronnictwa były: „Gazeta Warszawska” (od 1935 „Warszawski Dziennik Narodowy”), „Myśl Narodowa”, „Kurier Poznański”, „Dziennik Wileński” i wiele innych. Prezesami SN byli kolejno:Joachim Bartoszewicz,Kazimierz Kowalski orazTadeusz Bielecki. Pod wpływem SN pozostawały liczne organizacje zawodowe (Zjednoczenie Zawodowe „Praca Polska”), młodzieżowe (Związek Akademicki Młodzież Wszechpolska), sportowe (Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”), oświatowe i inne.
W marcu 1937 roku, w związku zserią antysemickich zamachów bombowych, których działacze SN dokonali wWilnie,wojewoda wileńskiLudwik Bociański zakazał działalności Stronnictwa Narodowego na terenie miasta Wilna ipowiatu wileńsko-trockiego[11].
3 grudnia 1937 Sąd Okręgowy wZamościu skazał działaczy SN, w tym Kazimierza Rzewuskiego, na kary pozbawienia wolności w zawieszeniu za nielegalne posiadanie broni i materiałów (pierwotnie akt oskarżenia wymieniał stworzenie organizacji zbrojnej wymierzonej przeciw komunistom)[12][13].
Zobacz też kategorię:Członkowie konspiracyjnego Stronnictwa Narodowego.W okresieII wojny światowej SN było jednym z 4 głównych konspiracyjnych stronnictw politycznych które działało pod kryptonimem „Kwadrat”. Było reprezentowane, do czerwca 1941 wrządzie RP na uchodźstwie przez –Władysława Folkierskiego iZygmunta Berezowskiego oraz w Delegaturze Rządu RP na Kraj i wPolitycznym Komitecie Porozumiewawczym.
Kwadrat postulował model Polski narodowej i bezklasowej. Opowiadał się za walką zNiemcami, wyparciem z Polski obcego kapitału,uspołecznieniem własności przez udział robotników w przedsiębiorstwach, przebudową ustroju rolnego oraz za znacznym przesunięciem zachodniej granicy. Zwalczał wpływykomunistyczne w Polsce. W październiku 1939 na konspiracyjnym posiedzeniu, zarząd główny SN powołałNarodową Organizację Wojskową. W 1942 część kierownictwa politycznego Kwadratu wystąpiła z inicjatywą podporządkowania NOW dowództwuAK, co spowodowało rozłam w SN i NOW. Działacze opozycyjni wraz zOrganizacją Wojskową Związek Jaszczurczy utworzyli we wrześniu 1942Narodowe Siły Zbrojne. W listopadzie 1942 doszło do scalenia NOW z AK.
Od lipca 1944 władze Stronnictwa prowadziły rozmowy polityczne z Niemcami, w celu zapobieżenia przewidywanej masakrze młodzieży polskiej w Warszawie w związku planowanympowstaniem.Adam Ronikier przedstawił w toczących się rozmowach ideę, byArmia Krajowa przejęła Warszawę bez morderczego boju z Niemcami, na co skłonni byli przystać niektórzy politycy i wojskowi niemieccy (vide casus Paryża w sierpniu 1944). Ideę tę popierał m.in.Józef Mackiewicz.
Osobny artykuł:Stronnictwo Narodowe (emigracyjne).Wojna nie przerwała ciągłości życia politycznego i istnienia organizacji politycznych, ale po jej zakończeniu Stronnictwo Narodowe przetrwało w szczątkowej postaci. Największe straty Stronnictwo Narodowe poniosło wWielkopolsce, w Okręgu Lwowskim SN oraz wWarszawie.
W listopadzie 1944 kierownictwo SN utworzyłoNarodowe Zjednoczenie Wojskowe, wojskową organizację mającą przeciwstawić się powstającym w Polsce władzom komunistycznym.
23 sierpnia 1945 r. Komitet Legalizacyjny Stronnictwa Narodowego w opracowanym przez siebie memoriale wystąpił do prezydentaKRN z wnioskiem o legalizacje ugrupowania. Próba ta zakończyła się niepowodzeniem[14]. Po nieudanej próbie przejścia do działalności legalnej, Stronnictwo Narodowe jako całość pozostawało w podziemiu. Władze komunistyczne wzmagały nieustanne akcje przeciw narodowemu podziemiu. W jego zwalczaniu brały udział formacjeMO,KBW,UB, jednostki wojskowe, w tym równieżNKWD iArmia Czerwona. W głośnymProcesie 16 wMoskwie, który rozpoczął się 18 czerwca 1945 sądzeni byli, obok innych, również działacze Stronnictwa Narodowego:Stanisław Jasiukowicz,Aleksander Zwierzyński,Kazimierz Kobylański iZbigniew Stypułkowski.
Przybyły z emigracji w grudniu 1945 przedstawiciel prezesa Zarządu Głównego SN – Tadeusza Bieleckiego, Edward Sojka powołał nowe Prezydium SN. Przewodniczącym zostałLeon Dziubecki, a członkami: ks.Władysław Matus, Lech Hajdukiewicz, Marian Podymiak. Wydział Terenowy objąłTadeusz Maciński a Propagandy –Bronisław Ekiert.
W grudniu 1946MBP aresztowało całe Prezydium. Pozostałe struktury próbował aktywizować następny przybyły z Londynu w grudniu 1946 emisariuszAdam Doboszyński, jednak w lipcu 1947 on także został aresztowany. UB rozbiło wtedy także szereg pozostałych oddziałówNSZ w całej Polsce.
W dniach 7–22 maja 1948 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie w składzie ppłk dr Romuald Klimowiecki, por. Henryk Szczepański, mjr Mieczysław Iwanicki skazał na dożywotnie więzienia szereg przywódców SN[15].
24 czerwca 1948 r. zmarł w więzieniu mokotowskim w niewyjaśnionych okolicznościach skazany wcześniej na dożywocieLeon Dziubecki.
Rok 1950 to apogeumstalinizmu. Wówczas w więzieniach siedzieli czołowi narodowcy tacy jak:Leon Mirecki, Kazimierz Kobylański, ks.Piotr Stępień i wielu innych.
Stronnictwo Narodowe doszczętnie rozbite kontynuowało działalność na emigracji. Do najbardziej znanych działaczy z tego okresu należeli: drTadeusz Bielecki,Jędrzej Giertych orazWładysław Folkierski. Organem prasowymemigracyjnego SN była wydawana od 1941 „Myśl Polska”, która ukazywała się wLondynie. Po 1989 w Polsce powstało kilkaugrupowań i partii politycznych nawiązujących do SN.
| Portret | Imię i nazwisko | od | do | |
|---|---|---|---|---|
| 1. |  | Joachim Stefan Bartoszewicz | 1928 | 1937 |
| 2. |  | Kazimierz Józef Kowalski | 1937 | 1939 |
| 3. |  | Tadeusz Bielecki | 1939 | 1947 |
Osobna strona:Kategoria:Politycy Stronnictwa Narodowego.
|
