Strofa królewska (ang.rhyme royal),strofa chaucerowska,strofa Chaucera – zwrotka siedmiowersowa rymowana ababbcc, pisana prawie zawsze pięciostopowymjambem, wprowadzona dopoezji angielskiej w czternastym wieku przezGeoffreya Chaucera. Jej nazwa tradycyjnie jest wyprowadzana[1] od tytułu poematu szkockiego królaJakuba I, panującego na początku piętnastego wieku, Księga królewska[2].Angielska nazwa strofy królewskiejrhyme royal bywa też używana w napisanych po polsku pracach poświęconych historii poezji angielskiej[3]
Strofa królewska została przez Chaucera najprawdopodobniej zaadaptowana z wersyfikacji francuskiej, a może włoskiej[4], ale stała się szybko jedną z najważniejszych form poezji angielskiej i zaczęła być stosowana w długich utworach narracyjnych. Sam Chaucer użył jej w niektórych zOpowieści kanterberyjskich i w poemacieTroilus i Criseyda[5]. To ostatnie dzieło przełożył w całościMaciej Słomczyński[6]. Chaucer zastosował strofę królewską również w balladach pisanych na modłę francuską[7], między innymi w utworzeSkarga do sakiewki własnej[8]. Niezwykła popularność Chaucera sprawiła, że jego zwrotka była naśladowana przez wielu poetów angielskich i szkockich piętnastego wieku, w tym przezRoberta Henryssona wTestamencie Kresydy iJohna Gowera. Benedyktyński mnichJohn Lydgate napisał strofą królewską ogromny, liczący 36 365 wersów[9] poematThe Fall of the Princes.
W wieku szesnastym strofa królewska była stosowana przezThomasa Wyatta (They flee from me that sometime did me seek)[10] iEdmunda Spensera (An Hymn Of Heavenly Beauty). Znalazła też zastosowanie w obszernym dziele zbiorowego autorstwaThe mirror for magistrates (Zwierciadło dla zarządzających), zawierającym sylwetki wybitnych osobistości historycznych. William Szekspir wykorzystał ją w poematach Lukrecja[11] i Skarga zakochanej[12].
W wieku siedemnastym popularność strofy królewskiej spadła. Okazjonalnie używał jejJohn Milton. W osiemnastym stuleciu niemal zupełnie wyszła z użycia. DopieroWilliam Wordsworth przypomniał ją czytelnikom swoim poematemResolution and independence. W wieku dziewiętnastym po strofę królewską sięgnąłWilliam Morris, pisząc wzorowany na Opowieściach kanterberyjskich ogromny poematThe earthly paradise (Raj ziemski). Napisał nią również wierszError and Loss. Ostatnim twórcą, który kilkakrotnie posłużył się strofą królewską w dłuższych utworach narracyjnych, już w dwudziestym wieku, byłJohn Masefield, autor między innymi poematuDauber.
W Stanach Zjednoczonych strofę królewską wykorzystywałaEmma Lazarus, pisząc nią niektóre utwory z cykluEpoki.
The eye is filled with beauty, and the heart
Rejoiced with sense of life and peace renewed;
And yet at such an hour as this, upstart
Vague myriad longing, restless, unsubdued,
And causeless tears from melancholy mood,
Strange discontent with earth's and nature's best,
Desires and yearnings that may find no rest.
(Emma Lazarus, Epochs. Longing)
Strofa ababbcc poza obszarem anglojęzycznym nie była nazbyt popularna, ale spotyka się ją we Francji, między innymi w liryceChristine de Pisan[13], we Włoszech, na przykład uGuida Cavalcantiego iBernarda Tassa[14], w Hiszpanii, u świętegoJana od Krzyża i w Portugalii, uGila Vicente. W Danii zwrotkę ababbcc zastosowałAdam Gottlob Oehlenschläger w jednej części eposuNordens guden (Bogowie północy)[15].
Som Vinden blæser hen den lette Sky,
Saa svinder hver Bedrift i Evigheden.
Een Bølge sank, een reiser sig paa ny,
Og Kampen leger leflende med Freden ;
Snart blinke Sværd, snart ruste de i Skeden.
Hvad er det alt? Et flygtigt Gioglemøde,
En Sommerfugl, som parred sig – og døde[16].
W Czechach zwrotki chaucerowskiej użyłFrantišek Kvapil w wierszuV hlubinách mraků. W literaturze polskiej wykorzystał ją w oryginalnym utworzeAdam Asnyk (Wśród przełomu).
Potrzeba formę rozkruszyć przeżytą,
Gdy się w niej brudne robactwo zasklepi,
I strumień życia w nowe pchnąć koryto,
Gdzie będzie płynął i silniej i lepiej...
Więc śmiało naprzód, wykonawcy ślepi
Bezwiednych potęg, co w ciemnościach drzemią!
Burzcie kształt dawny i równajcie z ziemią!..
Strofę ababbcc opartą na rymach przybliżonych zastosował w wierszuStratfordStanisław Młodożeniec[17]. Zwrotki Młodożeńca są ułożonedziewięciozgłoskowcem.Angielski poetaFrancis Kynaston w hołdzie dla Chaucera przełożył jego poemat Troilus i Criseyda na łacinę. Jego tłumaczenie jest najprawdopodobniej jedynym przykładem użycia omawianej strofy w języku łacińskim:
Tempestas tristis argumento maesto
Videtur apta, bene et convenire.
Sic erat quando scribere eram praesto
Tragoediam hanc, inclemens caelum mire
Cum grandines ab Ariete qui prodire
Solent, coeperunt Borea sic descendere,
Ut vix a frigore potui me defendere[18].
Zazwyczaj strofy królewskie są pisane pentametrem jambicznym lub jego odpowiednikiem, jedenastozgłoskowcem. Zdarza się jednak, że poeci stosują inne formaty. Thomas Wyatt napisał wierszRevocation[19] jambicznym dwustopowcem[20], aPercy Bysshe Shelley ułożył wierszOn an Icicle that Clung to the Grass of a Grave[21]anapestycznym czterostopowcem:
Oh! take the pure gem to where southerly breezes,
Waft repose to some bosom as faithful as fair,
In which the warm current of love never freezes,
As it rises unmingled with selfishness there,
Which, untainted by pride, unpolluted by care,
Might dissolve the dim icedrop, might bid it arise,
Too pure for these regions, to gleam in the skies.