 | |||
| Data i miejsce urodzenia | |||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |||
| Przewodniczący polskiej delegacji w Mieszanej Komisji Granicznej do spraw delimitacji granicy wschodniej w Mińsku/Równem | |||
| Okres | od 1921 | ||
| Poseł ZSRR w Meksyku | |||
| Okres | od 1924 | ||
| |||
Stanisław Pestkowski, ps. „Andrzej Borowski” (ros.Станислав Станиславович Пестковский) (ur.3 grudnia1882 wKiełczygłowie, zm.15 listopada1937 wMoskwie) – polski i rosyjski działacz ruchu robotniczego, komunista, dyplomata.
Urodził się w polskiej rodzinie o szlacheckim pochodzeniu[1]. W młodości uczył się w gimnazjum klasycznym wŁodzi, w którym w czasie nauki wstąpił do Związku Socjalistycznej Młodzieży Polskiej[1][2], zostając członkiem zarządu łódzkiego (1901–1902). W 1902 zorganizował samodzielne koło socjalistyczne wśród robotników fabrykiBennicha w Łodzi[2]. W 1902 przystąpił do Komitetu Łódzkiego[2]SDKPiL[1][3], w ramach którego w 1904 kierował dzielnicąGórną[2]. Po 1905 został jednym z członków Komitetu Centralnego tej partii. Był jednym z zaufanych współpracownikówRóży Luksemburg. W 1904 został aresztowany i uwięziony wX Pawilonie Cytadeli Warszawskiej[3]. Skazany na cztery latakatorgi, zbiegł zzesłania udając się do Anglii[3]. WKrakowie spotkał się zWłodzimierzem Leninem[1]. Zagrożony ponownym aresztowaniem udał się doBelgii, a następnie doHolandii iWielkiej Brytanii[1]. WLondynie został członkiem tamtejszej bolszewickiej sekcji wBrytyjskiej Partii Pracy[1]. Był absolwentem Uniwersytetu Londyńskiego[4].
Porewolucji lutowej 1917 i obaleniucaratu powrócił do Rosji. Istniały plany stworzenia wPiotrogrodzie polskiegoKomitetu Wojskowo-Rewolucyjnego, któremu Pestkowski miał przewodniczyć. Pomysłodawcą byłJulian Leszczyński „Leński”, ale sprzeciw rosyjskich działaczy komunistycznych zablokował realizację tej idei. W momencie bolszewickiego przewrotu wyznaczony wraz z Leszczyńskim do zajęcia piotrogrodzkiego Głównego Telegrafu[5]. Od listopada 1917 wraz z grupą polskich rewolucjonistów jako reprezentanci SDKPiL został członkiem Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego Rad (WCIK) – najwyższego organu władzy radzieckiej[6]. 24 listopada 1917 za rekomendacjąWiaczesława Mienżynskiego Lenin mianował Pestkowskiego komisarzem Banku Państwowego o uprawnieniach prezesa[1]. Celem tej nominacji było przeforsowanie zdobycia kapitału na potrzeby rozwoju ruchu komunistycznego, któremu sprzeciwiali się wysocy rangą urzędnicy sektora bankowego[1]. Ponieważ ta forma zdobycia środków okazała się niemożliwa do realizacji, Pestkowski zasugerował pożyczkę 5 milionów rubli u jednego z polskich bankierów[1]. Lenin zanegował takie rozwiązanie, wobec czego Pestkowski został odwołany z zajmowanego stanowiska[1]. W latach 1917–1919 był organizatorem, a potem zastępcą komisarza wKomisariacie ds. Narodowości (przewodniczył J. Stalin). Pestkowski odpowiadał w Komisariacie za sprawy narodów Zachodu a Stalin za sprawy narodów Wschodu[7]. Przewodniczący Biura Centralnego do kierowania pracą partyjną na ziemiach okupowanych przez Niemców. Organ ten był elementem polityki bolszewickiej zmierzającej do powołania III Międzynarodówki mającej być w pierwotnym zamyśle „proletariackim rządem świata”[8]. W marcu 1918 r. wystąpił przeciwko leninowskiej koncepcji zawarcia separatystycznego pokoju z państwami Centralnymi[9]. Był również przeciwnikiem leninowskiego hasła "prawa narodów do samostanowienia" uważając, że należy je zastąpić ideą „prawa proletariatów narodowych do samostanowienia”[10]. Zwolennik koncepcji federacji wschodniej w skład, której wchodziłyby bolszewickie Rosja, Ukraina, Polska, Litwa, Estonia, Łotwa i Finlandia tworząc Europejską Republikę Federacyjną[11]. We wrześniu 1918 roku został sekretarzem Centralnego Biura Partii Organizacji Komunistycznych Krajów Okupowanych (poprzednik III Międzynarodówki)[12].
Z poleceniaRady Komisarzy Ludowych RFSRR oddelegowano go na zachód Rosji do uczestnictwa w tworzeniuBiałoruskiej Republiki Ludowej. W latach 1919–1920 był przewodniczącym Komitetu Wojskowo-Rewolucyjnego wKazachstanie, później wKirgizji[13]. W sierpniu 1920 był delegatem na II KongresieMiędzynarodówki Komunistycznej, podczaswojny polsko-bolszewickiej był naczelnikiem wydziału politycznego Frontu Zachodniego. Po zawarciu pokoju ryskiego był przewodniczącym rosyjsko - ukraińskiej komisji delimitacyjnej[14]. W latach 1924–1926 był posłemZSRR wMeksyku. Po powrocie do ZSRR w 1926 został zastępcą przewodniczącego i sekretarzemMiędzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom.
W czasie„wielkiej czystki” aresztowany 30 maja 1937 przezNKWD. 15 listopada 1937 skazany na śmierć przezKolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR za „udział w kontrrewolucyjnej organizacji terrorystycznej”, stracony tego samego dnia[15].Skremowany naCmentarzu Dońskim, pochowany anonimowo.
Rehabilitowany 9 lipca 1955 postanowieniem Kolegium Wojskowego SN ZSRR.
