Ten artykuł dotyczy podkanclerza litewskiego, sekretarza króla Jan III Sobieskiego, pisarza politycznego. Zobacz też:Stanisław Szczuka (adwokat)..jpg) popularny,portret imaginacyjny Stanisława Antoniego Szczuki, ok. 1735-1740, nieznanego autora[1], Pałac w Wilanowie, galeria | |||
 Grabie | |||
| Rodzina | |||
|---|---|---|---|
| Miejsce urodzenia | |||
| Data i miejsce śmierci | 19 maja 1710 | ||
| Ojciec | Stanisław Szczuka | ||
| Matka | Zofia | ||
| Żona | Konstancja Marianna Szczukowa z domu Potocka | ||
| Dzieci | |||
| |||
Stanisław Antoni Szczuka herbuGrabie, ps. „Candidus Veronensis, Szczerota Prawdzicki” (zm.19 maja1710 w Warszawie) – podkanclerzy litewski w 1699 roku, referendarz koronny w 1688 roku, regent kancelarii większej koronnej w latach 1684–1688, cześnik wiski w 1682 roku, sekretarz królewski w 1675 roku, starosta lubelski w latach 1687–1710[2], pisarz polityczny.
Wczesną młodość spędził w Wilnie. Syn wojskowego Stanisława Szczuki i Zofii Szpilewskiej z Neronowiczów. Urodził się w średniozamożnej rodzinieszlacheckiej i edukował się wWilnie iKrakowie. Po rodzicach odziedziczył jedynie dobra Rady wpowiecie upickim koło Poniewieża na Litwie[3]. Dzięki swoim umiejętnościom oraz protekcji związanego z dworem Kazimierza Szczuki doszedł do wysokich godności, a dzięki żonie do znacznego majątku. Kształcił się wAkademii Krakowskiej, przez kilkanaście miesięcy poznawał funkcjonowanie prawa wtrybunale lubelskim. Był podczaszym wiskim.
Od roku 1675 byłsekretarzemJana III Sobieskiego, a od 1684 regentemkancelarii koronnej. W 1683 jakorotmistrzhusarski wziął udział wodsieczy Wiednia. Deputat do konstytucji z Wielkopolski w 1685 roku[4]. W tym okresie otrzymał od króla Sobieskiego w dożywocieRadzyń Podlaski z okolicami. W 1688 zostałreferendarzem wielkim koronnym[5]. W 1690 był wysłannikiem i posłemRzeczypospolitej Obojga Narodów do Królewca, gdzie odebrał w imieniu Rzeczypospolitej hołd od stanówPrus Książęcych[3]. W 1693 roku kupił miastoBiłgoraj[3].
W dniu6 lutego 1695 roku poślubiłKonstancję Marię Annę Potocką, córkę starosty jabłonowskiegoBogusława Potockiego, która wprowadziła go do magnackiej rodziny Potockich i wniosła mu posag w wysokości 140 tys. złotych[6]. W związku ze ślubem Szczuka nakłonił żonę do porzuceniakalwinizmu na rzecz katolicyzmu.
W 1699 Szczuka zostałpodkanclerzym W. Ks. Litewskiego, ale nie zaspokajało to jego ambicji[6]. Poseł nasejm 1692/1693 roku,sejm 1693 roku,sejm 1695 roku zwojewództwa lubelskiego iziemi łukowskiej[7].
W 1697 roku był elektoremAugusta II Mocnego zziemi wiskiej, pułkownikiem ziemi wiskiej i posłem nasejm elekcyjny[8]. W związku z nieufnością jaką go darzył król August II i brakiem nominacji, Szczuka w 1706 roku zmienił stronę i stał się zwolennikiemStanisława Leszczyńskiego.
Jako marszałek sejmu prowadził niezwykłe obradysejmu od 17 października 1688 do 1 kwietnia 1689 isejmu 16 czerwca–30 lipca 1699 wWarszawie. Był posłemwojewództwa lubelskiego iziemi łukowskiej nasejm konwokacyjny 1696 roku. Po zerwanym sejmie konwokacyjnym 1696 roku przystąpił 28 września 1696 roku do konfederacji generalnej[9]. Był elektoremAugusta II Mocnego w 1697 roku[10]. W styczniu 1702 roku podpisałakt pacyfikacjiWielkiego Księstwa Litewskiego[11]. Był uczestnikiemWalnej Rady Warszawskiej 1710 roku[12].
Był wybitnym pisarzem politycznym i mówcą sejmowym. Proponował reformę szkolnictwa, m.in. poprzez założenie w Polsce publicznych szkół utrzymywanych przez skarb państwa. Był jednocześnie fanatycznym katolikiem, sądzącym się z kalwinistami, których zbory w swoich dobrach zamykał i niszczył.
Około 1689 roku rozpoczął budowę prywatnego miasta ibarokowej rezydencji wSzczuczynie, gdzie ufundował teżkościół i klasztor zakonu Pijarów. Około 1689 roku wybudował swoją rezydencję – dwór wWiniarach według projektuAugustyna Locciego[13], obecnieMuzeum Kazimierza Pułaskiego w Warce.
Zmarł 19 maja 1710 roku w Warszawie na zapalenie płuc w wieku 56 lat i został pochowany w kościele wSzczuczynie[3].
Rzeczywisty wygląd Stanisława Antoniego Szczuki przedstawiają portrety: fundatora kościoła w Szczuczynie, portret trumienny i portret półpostaci w zbroi z buławą ze Lwowskiej Galerii Obrazów[1]. Popularny, powszechnie publikowany całopostaciowy portret Stanisława Antoniego Szczuki w stroju polskim, znajdujący się w galeriiPałacu w Wilanowie, został namalowany przez nieznanego malarza ok. 1735–1740, co oznacza, że powstał ok. 30 lat po śmierci Stanisława Antoniego Szczuki. Jest toportret imaginacyjny, który cechuje brak podobieństwa do powyższych portretów. Przypuszczalnie powstał na zamówienie wnuczki Stanisława Antoniego Szczuki, Marianny z Kątskich Potockiej, zmarłej w 1768, matkiStanisława Kostki Potockiego[1]. Podobnie sporządzony na podstawie całopostaciowego portretu w galerii w Wilanowie rysunek Polkowskiego[14] dla „Tygodnika Ilustrowanego” z 1862 roku jest wizerunkiem imaginacyjnym.
W 2014 r. w Szczuczynie odsłonięto pomnik Szczuki autorstwaRoberta Sobocińskiego[15]
|
