Urodził się wNowym Jorku jako Stanley Martin Lieber. Jego rodzice, Celia Solomon (1898–1947) i Jack Lieber (1893–1965), byli żydowskimi imigrantami zRumunii. Rodzina przeprowadzała się wielokrotnie na terenieNowego Jorku. Uczęszczał do szkoły średniej naBronksie (DeWitt Clinton High School). Jako nastolatek bardzo lubił pisanie. W latach szkolnych zaczął już marzyć o karierze pisarskiej. Początkowo wykonywał drobne zlecenia – pisał nekrologi dla agencji prasowych i zachęcał do wykupienia prenumeraty gazety „New York Herald Tribune”[1]. Podejmował się też innych zajęć dorywczych, był m.in. roznosicielem kanapek i chłopcem na posyłki. Szkołę średnią ukończył w 1939 roku, wcześniej niż jego rówieśnicy[potrzebny przypis].
Z pomocą swojego wuja Robbiego Solomona i wydawcy komiksów Martina Goodmana został pomocnikiem w wydawnictwie Timely Comics, które miało później rozwinąć się i zmienić nazwę naMarvel Comics. Nie miał zamiaru zajmować się komiksami. Marzył o karierze wielkiego pisarza. Wtedy też powstał jego pseudonim literacki – Stan Lee. Jak wyjaśnił wiele lat później, miał zamiar pisać pod swoim prawdziwym nazwiskiem tzw.poważną prozę. Pierwszą jego komiksową publikacją były dialogi do trzeciego numeru komiksuCaptain America Comics w maju 1941 roku. Był na tyle zdolny, że bardzo szybko otrzymał posadę redaktora[2].
Wkrótce po wybuchu wojny zgłosił się na ochotnika do wojska. W latach 1942–1945 służył wUnited States Army Signal Corps, gdzie pisał instrukcje oraz scenariusze filmów szkoleniowych i propagandowych. Wymyślał także slogany reklamowe. Zdemobilizowany został w 1945 roku.
W latach 50. Lee wrócił do wydawnictwa, które znane było już wtedy jakoAtlas Comics. Kontynuował karierę scenarzysty, pisząc utrzymane w różnej stylistyce komiksy, głównie romanse, westerny oraz sci-fiction. Pod koniec dekady był rozczarowany swoją pracą i rozważał odejście ze spółki. Na początku lat 60. zaproponował zmianę nazwy wydawnictwa naMarvel Comics. W odpowiedzi na rosnącą popularność drużyn superbohaterów, takich jak wydawane przez konkurencyjneDC ComicsJustice League Of America, Stan został zobligowany przez swojego szefa Martina Goodmana do stworzenia takiej drużyny. Kiedy dostał zlecenie od Goodmana, chciał już porzucić wydawnictwo. Jego żona Joan namówiła go, by napisał historię zupełnie inną niż dotychczasowe, bardziej nastawioną na myśli bohaterów i zaangażowanie w rzeczywiste problemy świata, w przeciwieństwie do odrealnionych historii z DC.W taki sposób powstali bohaterowie niepozbawieni normalnych, ludzkich problemów, bliżsi czytelnikowi niż znani z komiksów DC niezniszczalny, pomnikowySuperman czy niewyobrażalnie bogatyBatman. Pierwszymi bohaterami stworzonymi przez Stana Lee byliFantastic Four. Gdy komiksy z nimi w roli głównej odniosły sukces, Stan stworzył kolejnych bohaterów, z którymi czytelnik mógłby się identyfikować. Tak powstali:Hulk,Iron Man,Thor,X-Men (wraz zJackiem Kirbym),Daredevil (wraz z Billem Everettem),Doctor Strange (razem ze Steve’em Ditko) i najpopularniejszy super heros zuniwersum Marvela,Spider-Man.
Stan Lee na San Diego Comic–Conie, 1975
Wraz z nowym sposobem opowiadania historii o super bohaterach Stan Lee wprowadził inne charakterystyczne dla tego gatunku elementy, jak chociażby ramka na pierwszej stronie komiksu, na której wymienione są nazwiska scenarzysty, rysownika, rysownika kładącego tusz i osoby zajmującej się liternictwem. Nowością były też „strony klubowe”, na których czytelnicy mogli dowiedzieć się, co będzie się działo zarówno w świecie komiksów, jak i w światku komiksowym.
W latach 60. Lee był zaangażowany osobiście w większość wydawanych przez Marvel Comics tytułów. Zajmował się nie tylko scenariuszami, moderował także „strony klubowe”, na których odpisywał na listy fanów (co stało się standardem w komiksach amerykańskich). Z czasem stała rubryka Stana (Stan’s Soapbox) stała się nie tylko miejscem wymiany zdań między wydawnictwem a fanami, ale i elementem kampanii edukacyjnej. Stan starał się przemycać tam treści antynarkotykowe i antyrasistowskie. Poza tym umieszczał w swoich komiksach wymyślne słowa, mając na celu poszerzanie słownictwa młodzieży[potrzebny przypis].
Z czasem dzięki niemu wypracowany został pewien schemat powstawania komiksów, tzw. Metoda (czy też styl) Marvela (Marvel Method). Owa metoda polega na ścisłej współpracy pomiędzy scenarzystą a rysownikiem w trakcie tworzenia komiksu. Wcześniej scenarzysta dostarczał scenariusz rysownikowi i z zasady nie miał wypływu na ostateczny kształt pracy. W nowej metodzie rysownik i scenarzysta współtworzą całość komiksu. W związku z taką kooperacją ciężko jest jednoznacznie przyznać autorstwo jakiejś postaci jednemu autorowi[potrzebny przypis].
W 1971 roku zreformował organizację cenzorską komiksówComics Code(inne języki). Amerykański Departament Zdrowia, Nauki oraz Opieki poprosił go o napisanie historii ostrzegającej przed niebezpieczeństwem ze strony narkotyków. Lee napisał więc historię przyjaciela Spider-Mana uzależnionego od tabletek, która ukazała się w komiksie Amazing Spider-Man #96. Organizacja Comics Code Authority sprzeciwiła się jednak jego publikacji, gdyż pokazywał on, w jaki sposób zażywa się narkotyki. Mimo to wydano komiks, który z miejsca osiągnął sukces kasowy i zapewnił wydawnictwu status podmiotu uczestniczącego w edukacji społeczeństwa[3].
W późniejszych latach Lee stał się wiodącym reprezentantem i publicznym wizerunkiem Marvela. Uczestniczył w wielu konwentach komiksowych na terenie całego kraju, prowadząc liczne wykłady i dyskusje. W 1981 roku przeniósł się do Kalifornii, aby rozwijać aspekty telewizyjne i promocyjne Marvela. Był producentem wykonawczym wielu filmów bazujących na komiksach, często też występował w nich gościnnie. Użyczał również swojego głosu postaciom z serialów animowanych. W 1994 roku został zaliczony w poczet wybitnych twórców komiksów wprowadzonych do „Hali Sławy Nagrody Willa Eisnera” (Will Eisner Award Hall of Fame), a rok później został wyróżniony wpisaniem jego nazwiska do „Hali Sławy Jacka Kirby’ego” (Jack Kirby Hall of Fame)[potrzebny przypis].
Nowe podejście do tematu spowodowało drastyczny wzrost popularności zarówno wydawnictwa, jak i samego Stana Lee. Stał się gwiazdą świata komiksów i częstym gościem honorowym konwentów komiksowych[4].
Przez krótki czas Stan Lee był prezesemMarvel Comics, ale porzucił to stanowisko, gdy uświadomił sobie, że taka funkcja wiąże się z finansami, a nie z procesem twórczym, który interesował go najbardziej[4].
Stan Lee odznaczony przez prezydentaGeorge’a W. Busha Narodowym Medalem Sztuki, listopad 2008
Uważany był za żywą ikonę amerykańskiego komiksu[5]. Stan Lee czynnie uczestniczył w przedsięwzięciach z branży komiksowej i filmowej. Pojawiał się również jako gość specjalny na wielu konwentach czy też premierach komiksowych filmów, w których grał epizodyczne role. Pojawił się też w serialachHerosi iTeoria wielkiego podrywu oraz w filmieSzczury z supermarketu, którego reżyserKevin Smith jest jego wielkim fanem[6]. Występuje on też w grze „Lego Marvel Super heroes”, gdzie na każdym poziomie gry można go uratować, a potem nawet nim grać, dostaje on tam kilka umiejętności bohaterów których stworzył. W grze jest szansa na spotkanie go w filmikach przed rozpoczęciem rozgrywki[potrzebny przypis].
Zmarł w Los Angeles 12 listopada 2018 roku w wieku blisko 96 lat[7][8][9]. O śmierci poinformowała jego córka[7]. W poniedziałek rano ze szpitala do jego domu wHollywood Hills przyjechała karetka pogotowia i został on przewieziony doCentrum Medycznego Cedars-Sinai, gdzie zmarł[7][10]. Cierpiał na kilka chorób – miał problemy zzapaleniem płuc i problemy ze wzrokiem[7].
W 1947 roku ożenił się z modelką Joan Boocock (1922–2017)[11][12]. Mieli córkę Joan C. (ur. 1950)[13]. Ich druga córka, Jan Lee, zmarła jeszcze jako dziecko w 1953[14].
Jego młodszy brat, Larry Lieber (ur. 1931), również jest scenarzystą komiksowym, przez wiele lat także związanym z wydawnictwem Marvel Comics[15].
W ostatnim odcinku Peter Parker trafia do alternatywnej względem swojej Ziemi. Gdzie jest tylko wymyśloną postacią, a Spidey jest w rzeczywistości aktorem, który jedynie go gra. Ten zapragnął, by prawdziwy Spider-Man spotkał się twarzą w twarz ze swoim twórcą.
Po pojawieniu się Stana Lee 11 lat wcześniej, studio 20th Century Fox postanowiło również pokazać na chwilę stwórcę większości bohaterów. Tutaj pojawia się ledwo zauważalny jako sprzedawca napojów na plaży.
Jako starszy pan z gazetą nie zatrzymuje się przed jadącymi samochodami, a młody Matt bez problemu ratuje mu życie. Dodatkowo jego nazwisko było użyte jako jeden z klientów prawnika[potrzebny przypis].
W drugim Spider-Manie jest podobnie. Stan jest świadkiem walki Spidey’ego z Dr. Octopusem i ponownie ratuje kobietę przed gruzem, który prawie w nią uderzył.
Jest jednym z sąsiadów młodej Jean Grey. Jean chcąc pokazać swoją moc, siłą umysłu sprawiła, że przedmioty dookoła lewitowały, jak również woda wypływająca z węża ogrodowego, który trzymał właśnie Stan Lee.
Peter Parker zatrzymuje się, by zobaczyć ogłoszenie, informujące, że Spider-Man dostał klucze do miasta. Lee podchodzi do niego i chwilę z nim rozmawia a propos ogłoszenia.
Podczas wiadomości, oznajmia, że nie wierzy w to, by w Nowym Jorku byli superbohaterowie i powraca do gry w szachy. W usuniętej scenie Steve Rogers spotyka go w restauracji.
Jako jedna z osób grona pedagogicznego (prawdopodobnie bibliotekarz), ma założone słuchawki i nie słyszy walczących za nim Jaszczura i Spider-Mana, który uratował mu wtedy życie[18].
W pierwszym sezonie serialu Jemma Simmons i Phil Coulson spotykają Stana Lee w pociągu w otoczeniu dwóch dziewcząt. Stan mówi Jemmie, że przykro mu z powodu straty matki i poucza Coulsona.
W domu starców (lub domu dla psychicznie chorych) Erik Selvig zabiera but Stana i tłumaczy wszystkim konstrukcję kosmosu. Po zapytaniu Selviga o pytania, Stan upomina się o but.
Kosmita Stan podrywa pewną czerwonoskórą kobietę, co zauważa Rocket. Pierwotnie jednak Stan Lee miał grać jeden z eksponatów w muzeum Kolekcjonera, który pokazuje Grootowi środkowy palec, gdy ten się na niego spojrzał. Disney nie zgodził się jednak na tę scenę.
Stan Lee pojawia się jako weteran drugiej wojny światowej, na imprezie w Avengers Tower i pije 1000-letni alkohol z Thorem. Po wypiciu zostaje wyniesiony i mamrocze swoje charakterystyczne słowo „Excelsior”[19].
W pierwszym sezonie Stan Lee pojawia się jako oficer policji na zdjęciu na ścianie. Dodatkowo, Stan był narratorem zwiastuna pierwszego sezonu serialu. W czasie tego zwiastuna Stan Lee był również widoczny podczas jazdy samochodem.
Stan Lee pojawia się w filmie jako mężczyzna, któremu zostaje zmniejszony samochód[28].
Cloak and Dagger (2018–)
W pierwszym odcinku pierwszego sezonu widoczne były 4 różnokolorowe obrazki Stana. Dodatkowo, jeden z samochodów widocznych w sezonie pierwszym miał rejestrację „STANMAN”, co jest nawiązaniem do pseudonimu Stana „Stan the Man”.
W drugim sezonie jego zdjęcie pojawia się na plakacie zachęcającym do wstąpienia w szeregi NYPD.
Był sobie Deadpool (2018)
Zdjęcie Stana jest widoczne na wielkoformatowym plakacie na ścianie budynku. Ze względu na to, że film został wydany po śmierci Stana, przy zdjęciu widoczny jest napis RIP. Po ostatniej scenie po napisach widoczny jest krótki materiał upamiętniający Stana Lee, zawierający m.in. wycinki zza kulis robienia cameo Stana Lee w filmie No good deed.
W rolicameo pojawił się pośmiertnie, jako sprzedawca o imieniu Stan, który sprzedał Milesowi Moralesowi kostium Spider-Mana[30]. Stan Lee pojawił się w filmie jeszcze m.in. jako pasażer pociągu, przechodzień na przejściu dla pieszych czy jako J. Jonach Jameson w scenie po napisach. W trakcie napisów widoczne są okulary Stana, jako upamiętnienie dla niego i Steve’a Ditko, innego rysownika komiksów o Spider-Manie, który też zmarł w 2018 roku.
Stan Lee pojawia się w jednej ze scen w pociągu jako pasażer. Dodatkowo, twórcy filmu uhonorowali pośmiertnie Stana Lee zmieniając animację logotypu studia przedstawiając jego występy w filmach.
Odmłodzony Stan Lee pojawia się wraz ze swoją żoną Joan jako kierowca przejeżdżający obok głównej siedziby T.A.R.C.Z.Y. w 1970 roku[31][32]. W wersji rozszerzonej filmu po napisach końcowych widoczny jest kilkuminutowy materiał zawierający wycinki zza kulis robienia cameo ze Stanem Lee.
Mimo że Stan Lee nie pojawił się w filmie, na koniec napisów końcowych pojawia się wzorowana na stary komiks plansza, która upamiętnia Stana Lee i Steve’a Ditko, innego rysownika komiksów o Spider-Manie, który też zmarł w 2018 roku.
W tym szaleństwie jest metoda (2019)
Stan Lee wystąpił w trailerze do filmu, rozmawiał z jednym z bohaterów. Film jest mu dedykowany.
↑abBobB.BatchelorBobB.,Stan Lee: człowiek-Marvel, Wydawnictwo SQN, 2018,ISBN 978-83-8129-225-2,OCLC1080929031 [dostęp 2019-04-04]. Brak numerów stron w książce
↑Isabella J. Robinson, Xuankun Li, David K. Yeates. Revision of the endemic Australian robber fly genus Daptolestes Hull (Diptera: Asilidae) and description of Humorolethalis gen. nov.. „Austral Entomology”. 59 (3), s. 487–504, 2020. Australian Entomological Society.DOI:10.1111/aen.12465.
