Zobacz też:inne znaczenia. Zdjęcie satelitarne | |||
| Kontynent | Europa | ||
|---|---|---|---|
| Państwo | |||
| Akwen | |||
| Wyspy | Hirta,Soay,Boreray,Dùn,Stac an Armin,Stac Lee,Stac Levenish,Stac Biorach | ||
| Liczba wysp | 8 | ||
| Powierzchnia | 8,546 km² | ||
| Populacja • liczba ludności |
| ||
Mapa | |||
Położenie na mapie Szkocji  | |||
Położenie na mapie Wielkiej Brytanii  | |||
 57°49′04″N 8°35′52″W/57,817778 -8,597778 | |||
| |||
St Kilda (gael.Hiort) – odizolowanyarchipelag odległy o 64 kilometry (40 mil) na północny zachód odNorth Uist w północnej częściOceanu Atlantyckiego. Terytorialnie wyspy wchodzą w składszkockichHebrydów Zewnętrznych i są ich najbardziej na zachód wysuniętą częścią[2]. Największą z wysp jestHirta, której klify są najwyższymi wWielkiej Brytanii. Gaelickojęzyczna ludność prawdopodobnie nigdy nie przekraczała 180, a po 1851 stu mieszkańców. Wszystkich mieszkańców wyspy ewakuowano w 1930 r. Obecnie zamieszkuje ją jedynie personel wojskowy i pracownicyNational Trust[3]. Administracyjnie wyspy należą do Comhairle Na h-Eileanan Siar[4].
Pochodzenie nazwySt Kilda do dziś budzi wiele wątpliwości. Dziedzictwo kulturowe wyspy obejmuje liczne zabytki architektury, w tym z czasów prehistorycznych. Pierwsze pisemne wzmianki o archipelagu pochodzą z okresu późnegośredniowiecza. Na wyspie Hirta wXIX wieku odbudowano średniowieczną wioskę, jednak względy religijne, turystyka oraz wpływI wojny światowej doprowadziły do rozpadu lokalnej społeczności i ostatecznie do całkowitej ewakuacji wyspy w 1930 roku[5]. Historia archipelagu często była natchnieniem dla artystów, powstała nawet na jej temat współczesnaopera[6]. W 1957 założono tu niewielką bazę wojskową[7].
Cały archipelag należy do funduszuNational Trust for Scotland. W 1986 roku jako czwarty obiekt w Szkocji wyspy zostały umieszczone naliście światowego dziedzictwa UNESCO i jest jednym z niewielu miejsc na świecie, które łączy w sobie niepowtarzalną wartość przyrodniczą i kulturową[8]. Wyspy są lęgowiskiem wielu ważnych gatunkówptaków wodnych, takich jakgłuptaki (Morus bassanus),maskonury (Fratercula arctica) czyfulmary (Fulmarus glacialis). MiejscowystrzyżykTroglodytes troglodytes hirtensis imysz polnaApodemus sylvaticus hirtensis to endemiczne podgatunki występujące tylko w tym rejonie[3].
Obecnie w sezonie letnim na wyspach pracują grupy ochotników, zajmujących się rekonstrukcją wielu zniszczonych budynków, dawno opuszczonych przez rdzennych mieszkańców.
Ponieważ nie ma świętego o imieniu Kilda, powstały różne teorie wyjaśniające pochodzenie nazwy archipelagu. Najwcześniejsze pochodzą z drugiej połowy XVI w.[9] Haswell-Smith (2004) zauważa, że po raz pierwszy pełna nazwaSt Kilda pojawia się na holenderskich mapach z 1666 roku, może więc ona pochodzić od skandynawskiego wyrażeniasunt kelda („słodka woda ze studni”) lub od błędnego założenia Holendrów, że nazwaTobar Childa poświęcona była któremuś ze świętych. (Tobar Childa jesttautologicznymtoponimem, składającym się zgaelickiego inordyjskiego słowa oznaczającego studnię bądź sadzawkę z wodą źródlaną; nazwę tę można by zatem przetłumaczyć jako „studnia studnia”)[3].Martin Martin, który odwiedził to miejsce w 1697 roku, uważa, że nazwa „pochodzi od imienia jednego z mieszkańców wysp i jego imieniem nazwano też wielkie źródło Toubir-Kilda.”[10][11]
PodobnieCharles Maclean w swej pracy z 1972 r. sugeruje, że nazwa wysp pochodzi od zniekształconejstaronordyjskiej nazwy źródła na Hircie (Childa) i podaje, że na mapach z 1588 r. wyspy figurują jakoKilda. Spekuluje również, że nazwa może odnosić się do zakonu pustelników (Culdee), którzy mogli sprowadzić na wyspę chrześcijaństwo, lub że jest ona zniekształconą formą gaelickiej nazwy głównej wyspy archipelagu, jako że jej mieszkańcy wymawialir jakl, zwykle nazywając wyspęHiltą[12]. Steel (1988) potwierdza ten pogląd, dodając, że wyspiarze wymawiali dźwiękh „nieco gardłowo”, co sprawia, żeHirta w ich wykonaniu brzmiała „prawie” jakKilta[13].
Maclean sugeruje dalej, że Holendrzy mogli najzwyczajniej popełnić błąd w mapach i pomylić Hirtę zeSkildar – starą nazwąHaskeir, wyspy leżącej dużo bliżejHebrydów Zewnętrznych[12][14]. Quine (2000) snuje hipotezę, że współczesna nazwa wynika z całego szeregu błędów kartograficznych, począwszy od staroislandzkiej nazwySkildir („tarcze”) zapisanej na mapach Nicholasa de Nicolay (1583) jakoSkildar. Następnie Lucas J. Waghenaer na swoich mapach z 1592 r. przepisał nazwę błędnie bez końcowegor, za to z kropką poS, co dałoS.Kilda. To z kolei zostało przez innych uznane za imię świętego, tworząc tym samym formę używaną przez kolejne stulecia –St Kilda[15][16][17].
Podobnie na wiele sposobów interpretuje się nazwęHirta, znacznie starszą od obecnie używanejSt Kilda. Martin (1703) zapewnia, że „Hirta pochodzi od irlandzkiegoIer, co w tym języku oznacza „zachód”[10]. Maclean przedstawia kilka propozycji, jak choćby (niesprecyzowane)[18] celtyckie słowo oznaczające „mrok” lub „śmierć”, bądź szkockieh-Iar-Tir („zachodnie ziemie”). Na podstawie islandzkiej sagi opisującejtrzynastowieczną podróż doIrlandii, w której wspomina się wizytę na wyspieHirtir, Maclean spekuluje, że wyspa Hirta kształtem przypominajelenia,Hirtir (staronord. „jelenie”)[12]. Steel (1998) przytacza zdanie mieszkającego tam w latach 1829–1844 wielebnego Neila Mackenziego, który uważa, że nazwa wyspy pochodzi od gaelickiegoI-Àrd („wysoka wyspa”), a także podaje inną możliwość, że wywodzi się ona ze staronordyjskiegoHirt („pasterz”)[19]. W podobnym tonie wypowiada się Murray (1966), spekulując, że źródłosłowem może być staronordyjskie słowoHirðö, wymawiane jak ‘Hirtha’ („pasterska wyspa”)[20]. Wszystkie nazwy wysp i nazwy miejscowe na wyspach szczegółowo omawia Coates (1990)[21].
Wyspy powstały wtrzeciorzędzie i składają się z mocno już zwietrzałychskał magmowych, formacjigranitowych igabro. Cały archipelag jest pozostałością dawno wygasłego pierścienia wulkanicznego wyrosłego z dna około 40 metrów poniżej poziomu morza[22].
Z powierzchnią 670 ha (1,656 akrów)Hirta jest największą wyspą grupy i obejmuje 78% powierzchni całego archipelagu. Następne co do wielkości są:Soay ('owcza wyspa’; ang. 'sheep island’) – 99 ha (247 akrów) orazBoreray ('wyspa forteca’; ang. 'the fortified isle’) – 77 ha (190 akrów)[3]. Soay leży pół kilometra na północny zachód od Hirty, Boreray 6 kilometrów w kierunku północno-wschodnim. Pomniejszewysepki ikolumny grupy toStac an Armin ('kolumna wojownika’; ang. ‘warrior’s stack’),Stac Lee ('szara kolumna’; ang. 'grey stack’),Stac Levenish (‘stumień’ lub ‘potok’; ang. ‘stream’ lub ‘torrent’)[12][23]. orazStac Biorach ('szpiczasta kolumna’). WyspaDùn (‘fort’), osłaniająca zatokę Village Bay od dominujących w tym rejonie południowo-zachodnich wiatrów, była kiedyś połączona z Hirtą naturalnym sklepieniem łukowym. Maclean (1972) sugeruje, że łuk ten uległ zniszczeniu od uderzeniagaleonu uciekającego przedWielką Armadą. Inne źródła, jak Mitchell (1992) i Fleming (2005), jako bardziej wiarygodne wskazują, że łuk był po prostu zmieciony przez jeden z wielu srogich sztormów nawiedzających wyspy każdej zimy[24][25].
W czasach współczesnych jedynym zamieszkanym miejscem archipelagu była zatoka Village Bay (Gaelic:Bàgh a’ Bhaile lubLoch Hiort) przyległa do Hirty. Ślady wczesnego osadnictwa posiadają również Gleann Mòr na północnym wybrzeżu oraz wyspa Boreray[26]. Zbliżając się do Hirty drogą morską od strony Village Bay, wydaje się co prawda, że jest tam niewielka osada, otoczona z tyłu łukiem wysokich, pofałdowanych wzgórz, jednak jest to tylko złudzenie[27].
Najwyższym wzniesieniem archipelagu (430 metrów), jest znajdujący się na Hircie, na północ od wioski, Conachair ('latarnia morska’; ang. 'the beacon’). Na południowym wschodzie znajduje się jeszcze wysoki na 290 metrów Oiseval ('wschodni spadek’; ang. 'east fell’), oraz na zachód od Conachair – Mullach Mòr ('szczyt wzgórza’; ang. 'big hill summit’) z 361 metrami. Ruival ('czerwony spadek’; ang. 'red fell’) 137 metrami oraz Mullach Bi ('filarowy szczyt’; ang. 'pillar summit’) z 358 metrami dominują nad zachodnimi klifami. Boreray sięga 384 metrów a Soay 378 metrów[3]. Zadziwiający Stac an Armin osiąga 196 metrów, a Stac Lee, 172 metrów, co czyni te dwie formacje najwyższymikolumnami morskimi w Wielkiej Brytanii[28][29]. Cała północna strona Conachair to pionowy klif wysoki na 427 metrów[30], wyrastający prosto z wody, co czyni go najwyższym klifem Wielkiej Brytanii[31].
Klify St Kildy są określane najbardziej spektakularnymi na Wyspach Brytyjskich. Baxter i Crumley (1988) sugerują, że St Kilda: „...to szaleństwo, to zbiór wszystkich boskich krajobrazowych luksusów i zbędnego przepychu jakie w swym szaleństwie stworzył i rozrzucił niedbale na atlantyckim pustkowiu, 160 km od zgubnego wpływu stałego lądu, 64 km na zachód od najbardziej wysuniętych wysp zachodnich. Dla siebie tylko zachował to, co najlepsze i wetknął w ten kawałek ziemi jako dowód swego szaleństwa”[32].
Mimo że do najbliższego lądu jest 64 kilometrów, St Kilda jest widoczna ze szczytówCuillin na wyspieSkye odległej o 129 kilometrów[33]. Na wyspie panuje oceaniczny klimat z dużą ilością opadów (1,400 mm) oraz wysoką wilgotnością. Temperatury przeważnie niskie; średnia dla stycznia wynosi 5,6 °C, 11,8 °C w lipcu. Wiatry, szczególnie silne zimą, wieją przeważnie z południa i południowego zachodu. Przez ok. 85% czasu przeciętna szybkość wiatru wynosi 13 kilometrów na godzinę, przez resztę osiąga ponad 24 kilometry na godzinę. W skali roku wichury występują mniej niż 2% czasu, wiatr, głównie na szczytach, w porywach potrafi wtedy osiągać 185 km/h. Na powierzchni oceanu udało się nawet parokrotnie zanotować 209 km/h[34]. Przypływy mają zakres 2,9 metra; fale oceanu regularnie osiągają 5 metrów, co czyni przybicie do lądu bardzo trudnym a często wręcz niemożliwym[35][36]. Oceaniczne położenie chroni wyspy przed śniegiem, który to pokrywa ziemię nie więcej niż dwanaście dni w roku[34].
Odległe położenie od lądu oraz oceaniczny klimat archipelagu można porównać tylko do paru miejsc w Wielkiej Brytanii takich jakWyspy Flannana,North Rona,Sula Sgeir, orazBishop’s Isles na południowej części Hebrydów Zewnętrznych. Administracyjnie St Kilda była częścią strefy administracyjnejHarris historycznego hrabstwa Inverness-shire[37]. Obecnie przynależy doComhairle Na h-Eileanan Siar (Western Isles).
Archipelag St Kilda to miejsce lęgowe dla wielu gatunków ptaków morskich. Tu mieszczą się największe na świecie koloniegłuptaków – łącznie 30 000 par, co daje 24% światowej populacji. Tu też gnieździ się 49 000 parnawałnika dużego – ponad 90% europejskiej populacji; 136 000 parmaskonurów – ok. 30% populacji brytyjskiej oraz 67 000 parfulmarów – ok. 13% populacji brytyjskiej[38]. Wyspa Dùn jest lęgowiskiem najliczniejszej kolonii fulmarów w Wielkiej Brytanii. Do 1828 St Kilda była zresztą jedynym znanym lęgowiskiem tych ptaków na wyspach brytyjskich, w latach późniejszych ptaki zaczęły zasiedlać inne miejsca, jak choćbyFowlsheugh[39]. Ostatniaalka olbrzymia (Pinguinus impennis) jaką widziano na terenie Zjednoczonego Królestwa, została zabita na Stac an Armin w czerwcu 1840[3]. Nietypowe zachowania miejscowychwydrzyków wielkich zostały zarejestrowane w 2007 w trakcie badań nad spadkami populacji nawałnika dużego. Używając noktowizorów, ekolodzy zaobserwowali nocne polowania tych ptaków na fulmary – rzecz niespotykaną dotychczas wśród ptactwa morskiego[40].
Na St Kilda żyją dwaendemiczne podgatunki: podgatunekstrzyżyka (Troglodytes troglodytes hirtensis) oraz podgatunekmyszy zaroślowejApodemus sylvaticus hirtensis (ang.St. Kilda Field Mouse). Trzecim endemicznym gatunkiem na St Kilda był podgatunekmyszy domowejMus musculus muralis (ang.St Kilda House Mouse), który ze względu na ścisłe powiązanie z budynkami i osadą zniknął kompletnie po ewakuacji ludności[3]. Gatunek ten posiadał wiele wspólnych cech z podgatunkiemMus musculus mykinessiensis[41] bytującym na wyspieMykines w archipelaguWysp Owczych. Podczas gdy jedne gatunki znikają, inne pojawiają się na wyspach. Przykładem tych drugich może być bytująca obecnie na Hirciefoka szara, która pojawiła się tu dopiero po wspomnianej ewakuacji z 1930[34].
Mieszkańcy St Kilda chowali do 2000owiec, zabranych w większości wraz z nimi podczas ewakuacji. Na wyspach zostało stado 107 rdzennych owiecrasy Soay przetransportowanych na Hirtę z Soay i obecnie zdziczałych. Owce Soay są bardzo prymitywną rasą, która nie wymaga strzyżenia. Ich liczba waha się od 600 do 1700 na Hircie i wynosi ok. 200 na Soay[30]. Kilka z nich zostało wysłanych poza wyspy tak by stworzyć nowe hodowle cenione ze względu na ich odporność i niewielkie rozmiary[42]. Owce te preferowały pastwiska zkostrzewą czerwoną,babką orazzawciągiem, które wykształcały się na terenach wystawionych na działanie fal morskich[34]. Na wyspie Boreray także żyje zdziczała i jedna z najbardziej zagrożonych ras owiec[43][44].
Odizolowane położenie archipelagu skutkowało niewielkąróżnorodnością biologiczną. Tylko 58 gatunkówmotyli iciem występuje na wyspach, podczas gdy naHebrydach Zewnętrznych jest ich już 367[45]. O charakterze szaty roślinnej decyduje zasolenie siedlisk, znaczny udział kwaśnychtorfowisk i oddziaływanie silnych wiatrów. Na żadnej z wysp nie rosną drzewa. Występuje tu ponad 130 różnych gatunków roślin, 162 gatunkigrzybów i 160mszaków. Pośród 194 gatunkówporostów jest kilka niezmiernie rzadko spotykanych. Otaczające wody opanowałylistownicowce, tworząc miejsce bytowania dla wielu bezkręgowców morskich[3][35].
Plaża w zatoce Village Bay jest nietypowa ze względu na niewielką ilość piasku cofającego się w zimowych miesiącach. Podczas tego procesu odsłaniają się sporych rozmiarówotoczaki. Badania plaży z roku 1953 odkryły tylko jeden gatunek zamieszkujący ten teren –Eurydice pulchra z rzęduskorupiaków[46].
Cechą wyróżniającą życie mieszkańców na St Kildzie była ich izolacja. KiedyMartin Martin odwiedził wyspy w 1697 roku[10], jedynym sposobem dostania się na nie było wykorzystanie długiej, otwartej łodzi, co mogło zająć kilka dób, przy nieustannym wiosłowaniu przez otwarte morze. Przedsięwzięcie to graniczyło z niemożliwym na jesieni i w zimie. O każdej porze roku fale sięgały 12 metrów, zacinając o plaże Village Bay. Nawet w spokojne dni przybijanie do brzegu zbudowanego ze śliskich skał było ryzykowne. Rodowici mieszkańcy, odcięci od reszty świata przez pogodę i dystans, niewiele wiedzieli o innych kulturach. Pobitwie pod Culloden w 1746 roku fama niosła, żeKarol Edward Stuart i niektórzy z jego pomocników-jakobitów schronili się na wyspie. Wysłana została ekspedycja, w wyniku której grupa brytyjskich żołnierzy zacumowała przy nabrzeżu na Hircie. Zastali tam opuszczoną wioskę, której mieszkańcy w obawie przed piratami schronili się w jaskiniach na zachodzie. Kiedy zostali zmuszeni do opuszczenia kryjówek, żołnierze przekonali się, że odizolowani autochtoni niczego nie wiedzieli o księciu i nigdy nie słyszeli oKrólu Jerzym[47].
Nawet pod koniecXIX wieku wyspiarze mogli komunikować się z resztą świata tylko poprzez rozpalanie ogniska na szczycie Conachair i liczyć na to, że zauważy je któryś z przepływających statków. Innym sposobem było używanie „St Kilda mailboat” – kildyjskiej „łodzi pocztowej”. Był to wynalazek Johna Sandsa, dziennikarza żyjącego z mieszkańcami przez większość roku 1877. Podczas jego pobytu na wyspie wylądowało też dziewięciu austriackich rozbitków z porzuconego tu statku, w lutym zaś zaczęło brakować żywności. Sands doczepił wiadomość do koła ratunkowego ocalałego zPeti Dubrovacki, a następnie wrzucił do morza[48]. Dziewięć dni później wiadomość została odnaleziona na wyspieBirsay z archipelaguOrkadów i wyspiarze otrzymali niezbędną pomoc. Kildyjczycy zainspirowani tym pomysłem wystrugali kawałek drewna na kształt łódki, przywiązali doń pęcherz z owczej skóry, w środku zaś umieścili małą butelkę lub puszkę z wiadomością. Taką wiadomość puszczano, kiedy wiał północno-zachodni wiatr; dwie trzecie wiadomości znajdowano później na zachodnim wybrzeżu Szkocji lub rzadziej wNorwegii[49][50].
Kolejnym ważnym aspektem życia na wyspie była dieta. Wyspiarze chowali owce, kilka krów oraz mieli możliwość uprawiania niewielkiej ilości produktów, takich jakjęczmień czyziemniak na skromnym obszarze ziemi nad Village Bay.Samuel Johnson odnotował, żeXVIII wieku mleko owiec wyrabiane było „w formie małych serów”[51]. Ze względu na częste sztormy i nieprzewidywalną pogodę, wyspiarze unikali rybołówstwa. Podstawą ich zaopatrzenia w żywność było zatem obficie występujące ptactwo, zwłaszcza głuptaki i petrele. Ptaki te spożywane były zarówno na świeżo, jak i wędzone, konsumowano także ichjaja. XIX-wieczne badania wykazały, że mieszkańcy zabijają nawet do 12 tysięcy fulmarów rocznie, zbierając pisklęta na początku sierpnia[52]. Pobierano z nich m.in. cenny dla ludu olej, którego rocznie pobierano z żołądkow ptaków ok. 270 l[52]. Łapano również dorosłe maskonury używając do tego celu rodzaju wędki z pętlą na końcu[30]. Jednakże ten sposób życia miał swoją cenę. Kiedy w 1799 wyspę odwiedziłHenry Brougham zaobserwował: „w powietrzu unosi się odór prawie nie do zniesienia – to mieszanina zgniłych ryb, przemieszana ze smrodem wszelkiego ptactwa”[53]. Prace wykopaliskowe przyTaigh an t-Sithiche (dom wróżek – patrz niżej), prowadzone w 1877 przez Sandsa, odsłoniły wśród różnych kamiennych narzędzi pozostałości głuptaków, owiec, krów i skorup mięczaków z rodzajuczaszołka. Wiek budynku szacuje się na 1,7–2,5 tys. lat, co pokazuje, że dieta kildyjczyków nie zmieniła się bardzo przez tysiąclecia. Mieszkańcy wyspy rozpoznali znalezione narzędzia i potrafili je nazwać, gdyż podobne przyrządy są tam wciąż w użyciu[54].
Ten sposób polowania na ptactwo wyrobił wśród mieszkańców niezwykłe umiejętności wspinaczkowe, zwłaszcza po stromych morskich kolumnach i klifach. Z ważną wyspiarską tradycją związana była „Skała Ukochanej” (Mistress Stone) – formacja w kształcie drzwi, utworzona w skałach północno-zachodniej części Ruival i zwisająca nad żlebem. Młodzi wyspiarze musieli przejść tam pewien rytuał, by dowieść swego męstwa na graniach i być godnym poślubienia swej wybranki. Martin Martin opisał to tak:
Na skalnej ścianie na południe od miasta znajduje się słynny kamień, zwany „skałą ukochanej”. Z wyglądu przypomina drzwi i mieści się na samej krawędzi klifu, który jest pionową ścianą wysokości dwudziestu lub trzydziestusążni. Kształt ten widoczny jest na milę. Każdy kawaler-zalotnik zobligowany jest prastarym zwyczajem, by na nadprożu tych drzwi, stawiając to sobie za punkt honoru, dać dowód uczucia miłości do swej ukochanej. A tak to wygląda: ma on stanąć na lewej nodze, opierając o skałę tylko połowę stopy, następnie przekłada prawą stopę jeszcze bardziej na lewo i pochylając się w tej pozycji wyciąga obie ręce jeszcze dalej w kierunku prawej stopy. Dokonawszy tego, śmiałek zdobywa niezłą reputację, uznawany odtąd zawsze za wartego najznamienitszych panien na świecie: mieszkańcy mocno wierzą, że wyczyn ten zawsze przynosi pożądany efekt.
Ponieważ jest to miejscowy zwyczaj, jeden z mieszkańców usilnie prosił, abym powiedział mu przed odjazdem, kiedy sam zamierzam poddać w ten sposób próbie swoje męstwo, chciał mi bowiem przy tym towarzyszyć. Odpowiedziałem mu, że w moim przypadku wyczyn ten przyniósłby skutek odwrotny do zamierzonego – pozbawiając mnie jednocześnie życia, jak i wybranki mojego serca
[10].
Kildyjczycy codziennie rano spotykali się na zebraniu swojego „parlamentu” – spotkanie organizowano na głównej ulicy, zaraz po porannych modlitwach. Uczestniczyli w nim wszyscy dorośli mężczyźni. Nikt tym spotkaniom nie przewodniczył i każdy miał prawo głosu. Ustalano głównie plan dnia i podział zajęć. Jak pisał Steel (1988), „Dyskusja często przeradzała się w spory, nigdy jednak w historii nie zanotowano, by waśnie były na tyle poważne by podzielić społeczność”[55]. Takie pojęcie wolnego społeczeństwa natchnęłoEnrica Mirallesa podczas tworzenia nowegobudynku szkockiego parlamentu, otwartego w październiku 2004[56].
Pomimo trudnych warunków życia, pod niektórymi względami kildyjczycy byli szczęściarzami – izolacja oszczędziła im wiele zła mającego miejsce w innych zakątkach świata. W 1697 roku Martin zauważył, iż mieszkańcy wyspy wyglądają „na szczęśliwszych od większości ludzkości, będąc niemalże jedynymi ludźmi na świecie, którzy czują słodycz prawdziwej wolności”[10], w XIX wieku zaś ich zdrowie oraz dobre samopoczucie pozytywnie kontrastowało z kondycją ludzi gdziekolwiek indziej naHebrydach[57]. Nie było to utopijne społeczeństwo; wyspiarze posiadali pomysłowe drewniane kłódki do zabezpieczania swoich włości, oraz kary finansowe nakładane za popełnione wykroczenia[58]. Niemniej jednak żaden mieszkaniec St Kildy nie walczył w wojnie, a w ciągu czterech wieków historii nie odnotowano żadnego poważnego przestępstwa popełnianego przez wyspiarza[59][60].
Badania wykazały, że St Kilda była zamieszkana przez co najmniej dwa tysiąclecia – od czasów epoki brązu doXX wieku[61]. Na tych terenach odkryto także ślady wcześniejszego osadnictwa, jeszcze z czasówneolitu: odłamki wyrobów ceramicznych w stylu hebrydzkim znalezione na wschód od wioski. Podczas dalszych prac odkryto kamieniołom na Mullach Sgar nad zatoką, w którym wyrabiano kamienne narzędzia – świadczą o tym znalezione w zatoce Village Bay liczne motyki, kamienie szlifierskie oraz noże Skaill[62]. Te narzędzia najprawdopodobniej pochodzą z czasów neolitu[63]. Na wyspach znajdują się również unikalne kamienne budynki gospodarczecleiteany (patrz niżej).
Pierwsze zapiski na temat St Kildy pochodzą z roku 1202: islandzki kleryk zanotował, iż znalazł schronienie na „wyspach, które zwane są Hirtir”[64]. Wczesne relacje informują o znalezionych broszkach, żelaznym mieczu i duńskich monetach; także skandynawska nazwa miejsca wskazuje stałą obecnośćwikingów na Hircie, jednakże nie przetrwały obecnie żadne namacalne dowody[65]. Pierwsza wzmianka w języku angielskim pochodzi z drugiej połowy XIV wieku, kiedy to szkocki kronikarzJohn z Fordun wspomina o 'wyspie Irta’ (ang. 'the isle of Irte), o której wiadomo, że znajduje się na krańcu świata[66]. Wyspy historycznie były częścią podległąklanowi MacLeod zHarris, który ustanowił zarządce odpowiedzialnego za ściąganie czynszu oraz innych podatków z wyspiarzy. Pierwszy szczegółowy raport z wizyty na wyspie datowany jest na rok 1549, kiedy to Donald Munro proponował: (pisownia oryginalna) „The inhabitants thereof ar simple poor people, scarce learnit in aney religion, but M’Cloyd of Herray, his stewart, or he quhom he deputs in sic offfice, sailes anes in the zear ther at midsummer, with some chaplaine to baptize bairnes ther.”[67]
Pomimo usilnych starań kapelana, odizolowanie wyspiarzy oraz zależność od szczodrości natury sprawiły, że ich filozofia życia więcej miała wspólnego zdruidyzmem niż zchrześcijaństwem[30] Do czasu przybycia Johna MacDonalda w 1822, Macauley (1764) odnotował istnienie pięciu druidzkich ołtarzy, wliczając w to duży kamienny krąg, zamocowanych pionowo w ziemi niedaleko Stallir House na wyspieBoreray[68].
Coll MacDonald z wyspyColonsay najechał Hirtę w 1615, łupiąc 30 owiec i wiele zapasówjęczmienia[69]. Po tym zdarzeniu, wyspa zyskała opinię „obfitej”. W czasach wizyty Martina w 1697 populacja liczyła 180 mieszkańców, „orszak” stiuarda liczył zaś do 60 osób, do którego to: „wybrał najbardziej ‘wątłych’ pośród swych przyjaciół z sąsiednich wysp, by zabrać ich od czasu do czasu na St. Kildę, aby miło spędzili czas na korzystaniu z dobroci i bogactw, pożywnej, choć prymitywnej diety wyspy, oraz by powrócili do swej właściwej siły i zdrowia.”[10]
Statki odwiedzające wyspy wXVIII wieku przyniosły ze sobącholerę iospę[3]. W 1727 straty w ludziach były tak wielkie, że pozostała przy życiu garstka mieszkańców nie była nawet w stanie stworzyć pełnej załogi łodzi; sprowadzono więc nowe rodziny zHarris[71]. Do 1758 populacja wzrosła do 88, by pod koniec wieku liczyć prawie stu mieszkańców. Liczba ta pozostała na podobnym poziomie do roku 1851, kiedy to 36 mieszkańców wyemigrowało doAustralii na pokładziePriscilli; była to strata, której wyspiarze nigdy nie zrekompensowali. Emigracja była po części winą zamknięcia przezlairda szkockiego kościoła wraz z plebanią na kilka lat podczasrozłamu w Kościele, który doprowadził do powstaniaWolnego Kościoła Szkocji[72][73].
W 1705 roku na St Kildę przybył misjonarz Alexander Buchan, jednak pomimo długiego pobytu nie potrafił zaszczepić u mieszkańców zrębów zorganizowanej religii. Zmieniło się to w 1822, gdy na wyspie pojawił się John MacDonald zwany 'Apostołem północy’. Z wielkim zapałem zabrał się do pracy, wygłaszając 13 długich kazań w ciągu pierwszych jedenastu dni. Regularnie powracał, zbierał fundusze na rzecz kildyjczyków, choć był zniesmaczony ich niską wiedzą religijną. Wyspiarze przyjęli go z entuzjazmem i rozpaczali, gdy opuszczał ich po raz ostatni osiem lat później. Jego następcą przybyłym na Hirtę 3 lipca 1830, był wielebny Neil Mackenzie, rezydentKościoła Szkocji, pastor, który podniósł wielce warunki życia mieszkańców. Zreorganizował rolnictwo, był pomocny w odbudowie wioski (patrz niżej) oraz nadzorował budowę nowego kościoła i plebanii. Z pomocąGaelic School Society, MacKenzie wraz z żoną zapoczątkował na Hircie oficjalną edukację, otwierając codzienną szkołę, w której uczono czytania, pisania i arytmetyki orazszkółkę niedzielną do edukacji religijnej[74].
Mackenzie opuścił wyspę w 1844, a w roku 1865 na wyspę przybył wielebny John Mackay. Pomimo uwielbienia kildyjczyków dla Mackenziego, który pozostał w Kościele szkockim, wyspiarze dostali się pod wpływy nowegoWolnego Kościoła Szkocji. Nowy pastor Kościoła był religijnym fanatykiem, Wprowadził m.in. zwyczaj dwu- trzygodzinnych nabożeństw niedzielnych, podczas których obecność była obowiązkowa. Jeden z przybyłych w 1875 roku gości tak opisał sytuację: „Niedziela była niesamowicie ponurym dniem. Na dźwięk dzwonu cała ludność ze spuszczonym wzrokiem i pełnym bólu spojrzeniem pędziła do kościoła. Wyglądało, że grzechem jest nawet rozglądać się na boki.”[75]
Czas spędzony na spotkaniach religijnych poważnie zachwiał codziennością wyspiarzy. Starszyzna oraz dzieci, które hałasowały, zostały stosownie pouczone oraz postraszone wielką karą w zaświatach. Podczas okresu głodu na wyspie, statek ze zbawiennym pożywieniem przybył w sobotę, jednak pastor nakazał mieszkańcom spędzić czas na przygotowaniach do niedzielnych posług, statek zaś został rozładowany dopiero w poniedziałek. Dzieciom zabroniono gier i zabaw oraz nakazano zawsze nosić przy sobie Biblię. Kildyjczycy znosili Mackaya przez 24 lata[76].
Turystyka miała odmienny, choć podobnie destabilizujący wpływ na St Kildę. PodczasXIX wieku, Hirtę zaczęły odwiedzaćparowce, umożliwiając wyspiarzom sprzedażtweedów oraz ptasich jaj i tym samym wprowadzając pojęcie pieniądza. Działo się to jednakże kosztem poczucia ich własnej wartości, jako że turyści uważali ich za dziwaków[77]. Statki przyniosły ze sobą również nieznane wcześniej choroby, zwłaszczatetanus infantum, który pod koniecXIX w podniósł umieralność niemowląt do 80%.[30]Cnatan na gall zwana też „okrętowym kaszlem”, choroba przybyła na Hirtę wraz z jednym ze statków, stała się odtąd wyspiarską codziennością[48][53].
Na początkuXX wieku, oficjalne szkolnictwo zagościło na wyspie, a w 1906 kościół został rozbudowany na potrzeby szkoły. Wszystkie dzieci mogły uczyć się teraz angielskiego oraz ojczystego gaelickiego. Umiejętnościakuszerskie, zabronione na wyspie przez wielebnego Mackay,ograniczyły występowanie tężca u dzieci. Od lat 80.XIX,statki rybackie łowiące na północnym Atlantyku regularnie odwiedzały wyspę, zwiększając tym samym handel. Wzmianki na temat ewakuacji pojawiły się w roku 1875, za czasów kadencji MacKaya, jednak pomijając okazyjne braki pożywiania orazepidemięgrypy w 1913, populacja była stabilna i wahała się pomiędzy 75 a 80 mieszkańców. Nic nie wskazywało, że w przeciągu kilku lat tysiącletnia historia pobytu człowieka na wyspie ma się zakończyć[78][79][80].
W początkowej fazieI wojny światowejRoyal Navy postawiła na Hircie stację nawigacyjną. Dzięki temu po raz pierwszy w historii archipelag nawiązał stały kontakt z głównym lądem. W odpowiedzi na to zdarzenie rankiem 15 maja 1918niemieckiokręt podwodny przybył nad Village Bay i po formalnym ostrzeżeniu rozpoczął ostrzał wyspy. Wystrzelono siedemdziesiąt dwa pociski; bezprzewodowa stacja została zniszczona. Uszkodzono także kościół wraz z plebanią oraz magazyny nad molo, obyło się na szczęście bez ofiar w ludziach[81]. Jeden z naocznych świadków tak to opisał: „Nie był on, jak byś to nazwał, zły okręt, ponieważ mógł zrównać z ziemią każdy dom, stały one w końcu wszystkie w jednym rzędzie. Chciał tylko własności admiralicji. Zabito jedną owcę… całe bydło, jak tylko usłyszało strzały, uciekło z jednego końca wyspy na drugi.”[82]
W wyniku tego ataku na cyplu wznoszącym się nad Village Bay postawionodziało Mark III QF, nigdy jednak nie było ono użyte. Dla mieszkańców oznaczało to początek do regularnych kontaktów ze światem zewnętrznym oraz powolny rozwój ekonomii opartej na pieniądzu. Co prawda uczyniło to życie kildyjczyków łatwiejszym, jednakże sprawiło również, że byli mniej samowystarczalni. Obydwa czynniki przyczyniły się do ewakuacji mieszkańców nieco ponad dekadę później[83].
Wiele czynników doprowadziło do ewakuacji. Przez wieki wyspy pozostawały we względnej izolacji, do czasu gdy turystyka oraz obecność wojskowa podczas I WŚ skłoniły mieszkańców do poszukiwania alternatywy dla ubóstwa i monotonii życia powszedniego. Władze były niezdolne (lub nieprzychylne), by pomóc wyspiarzom, niedostępne były dla nich porządne radia oraz inna infrastruktura, mimo że kosztem milionów funtów dostarczono takową do bazy wojskowej[84]. Pomimo zbudowania w 1902 roku małegomola, wyspy pozostawały na łasce pogody[85].
Po I wojnie światowej większość młodych ludzi opuściło wyspę, co doprowadziło do spadku populacji z 73 w 1920 do 37 osób w 1928.[30] Po śmierci czterech ludzi nagrypę w roku 1926 nastąpił okres nieurodzajów. Badania gleby, na której rosły uprawy, prowadzone przezuniwersytet Aberdeen odkryły skażenieołowiem i innymi zanieczyszczeniami. Spowodowane to było nawożeniem przez mieszkańców swych pól uprawnych padliną ptaków oraz torfowym popiołem. Problem nie występował wcześniej i pojawił się, dopiero gdy nawożenie stało się bardziej intensywne. To mogło być jednym z czynników ewakuacji[86][87]. Śmierć z powoduzapalenia wyrostka robaczkowego młodej kobiety, Mary Gillies, w styczniu 1930, spowodowała, że ostatecznie 29 sierpnia 1930 pozostałych 36 mieszkańców zostało na własne życzenie ewakuowanych doMorvern w Szkocji.
Jak opisał to Charles Maclean:
Poranek w dniu ewakuacji zapowiadał idealny dzień. Słońce wznosiło się nad spokojnym i skrzącym się morzem, co dodawało wielkości imponującym klifom Oiseval…. Stosując się do tradycji, każdy z wyspiarzy zostawił w domu otwartą Biblię oraz małą kupkę owsu, zamknięto wszystkie drzwi i o 7 rano mieszkańcy wsiedli na pokładHarebell… Jakkolwiek proszono ich, by pozostali radośni podczas całej operacji, jak tylko długi róg wyspy Dun zniknął za horyzontem, zerwanie wszelkich więzów z przeszłością stało się faktem i St Kildanie utonęli w łzach[88].
Wyspa została zakupiona w 1931 przez lorda Dumfries (późniejszego 5markiza Bute) od sir Reginalda MacLeoda. Przez następne 26 lat wyspa doświadczyła wielkiego spokoju, przerywanego tylko okazjonalnymi letnimi wizytami turystów lub członków rodzin St Kildan[89][90].
PodczasII wojny światowej wyspa nie miała znaczenia strategicznego i – jako niezamieszakana – nie brała udziału w żadnych wydarzeniach wojennych[91], jednakże pamiątką tych czasów są miejsca trzech katastrof lotniczych. W nocy z 3–4 czerwca 1943 stacjonujący na co dzień wPort Ellen na wyspieIslayBeaufighter LX798 rozbił się 100 m od szczytu Conachair. Rok później, zaraz po północy 7 czerwca 1944, w dzień poD-Day,łódź latającaSunderland ML858 roztrzaskała się o czoło Gleann Mòr. Ku czci zmarłych w katastrofie lotników umieszczono w kościele małą tablicę pamiątkową[92][93]. W roku 1943 na południowym wybrzeżu Soay rozbił siębombowiecWellington. Do 1978 nie podjęto żadnych formalnych kroków w celu przebadaniawraku, a jego identyfikacja do teraz nie została w pełni potwierdzona. We wraku znaleziono odznakęRoyal Canadian Air Force, co sugeruje, że może być to HX448 z 7 OTU, zaginiony podczas lotu ćwiczebnego 28 września 1942. Inna teza twierdzi, że jest to wrak zaginionego 23 lutego 1943 Wellingtona LA995 z 303 FTU[93][94][95].
W 1955 rząd Wielkiej Brytanii zdecydował o wcieleniu St Kildy w skład systemu antyrakietowego stacjonującego na wyspieBenbecula. Tym samym, w 1957 St Kilda ponownie stała się zamieszkałą. Od tego czasu postawiono wiele wojskowych masztów i budynków, wliczając w to pierwszy licencjonowany lokal – 'Puff Inn’. Ministerstwo Obrony wynajęło St Kildę od National Trust for Scotland za symboliczną opłatę[96]. Główna wyspa po dziś dzień jest całorocznie zamieszkała przez małą liczbę cywilów pracujących w bazie wojskowej[97].
| Obiekt zlisty światowego dziedzictwa UNESCO | |||
 Village Bay, Hirta, St Kilda. | |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Typ | mieszany | ||
| Spełniane kryterium | III, V, VII, IX, X | ||
| Numer ref. | |||
| Region[b] | Europa i Ameryka Północna | ||
| Historia wpisania na listę | |||
| Wpisanie na listę | 1986 | ||
| Dokonane zmiany | 2004; 2005 | ||
| |||
Po śmierci markiza Bute 14 sierpnia 1956 roku zgodnie z jego wolą archipelag został oddany we władanieNational Trust for Scotland, pod warunkiem że instytucja przyjmie dar w ciągu sześciu miesięcy. Po długich naradach komitet wykonawczy zaakceptował propozycję w styczniu 1957 roku. Rozpoczęła się powolna odnowa i konserwacja budynków w wiosce, większość prac wykonywali wolontariusze w okresie letnim[98]. Dodatkowo rozpoczęły się badania nad populacją zdziczałych owiec rasy Soay sheep oraz innych aspektach środowiska naturalnego. W 1957 roku teren został uznany zarezerwat przyrody[99].
W 1986 roku wyspy, jako pierwsze w Szkocji, zostały wpisane nalistę światowego dziedzictwa UNESCO, ze względu na swe lądowe walory przyrodnicze[100]. W 2004 roku St Kilda otrzymała połączony „morski” status za swe niespotykane ukształtowanie pasa przybrzeżnego, środowiska zamieszkanego przez rzadkie oraz zagrożone gatunki, a także za ważne dla światowej populacji lęgowiska ptactwa morskiego[101]. Do roku 2005 St Kilda pozostawała jednym z dwudziestu czterech miejsc na świecie wyróżnionych statusem Światowego Dziedzictwa za dwa – ‘przyrodnicze’ i ‘kulturowe’ znaczenie. Wyspa dzieli ten zaszczyt z takimi ważnymi dla świata miejscami jakMachu Picchu wPeru, góraAthos wGrecji czy Ukhahlamba/Góry Smocze wAfryce Południowej[102].
Kildyjski obszar objęty programem wynosi łącznie 24 201,4 hektarów, wliczając w to ląd i wodę[103]. Powierzchnia lądowa wynosi 854.6 hektarów[36].
St Kilda jest ważnym dla Wielkiej Brytaniistanowiskiem archeologicznym (Scheduled Ancient Monument) oraz jest objęta programamiNational Scenic Area,Site of Special Scientific Interest, a także projektem Unii EuropejskiejObszar Specjalnej Ochrony Ptaków (w ramach projektuNatura 2000)[104]. Odwiedzające jachty mogą się schronić w zatoce Village Bay, jednak te, które chcą przybić do lądu, muszą wcześniej zgłosić ten fakt w National Trust for Scotland, ponieważ nie można wprowadzać do tak wrażliwego środowiska autochtonicznych roślin i zwierząt[3].
Środowisko wodne wokół wysp pełne jest podwodnych jaskiń, łuków i rozpadlin, co stanowi nie lada wyzwanie, ale również i wielką atrakcję dla nurków[105]. Siła fal północnego Atlantyku jest tak wielka, że ich działania wyczuwane są 70 m poniżej poziomu morza[106]. W 2008 roku National Trust for Scotland otrzymało wsparcie od ówczesnego szkockiegoministra środowiska, Michaela Russella, przy planie zabezpieczeń mających na celu niedopuszczenie żadnych szczurów zeSpinningdale – hiszpańskiej jednostki rybackiej pływającej pod brytyjską banderą i uziemionej na Hircie – do zejścia na ląd. Działania te spowodowane były poważną obawą, iż taki „abordaż” mógłby poważnie zakłócić życie osiadłego tu ptactwa[107][108]. Potencjalnie niebezpieczny ładunek ze statku, taki jak paliwo, oleje, przynęty i zapasy, został bezpiecznie usunięty przez duńską firmę ratownicząMammoet przed sezonem lęgowym ptaków, zaczynającym się na początku kwietnia[109].
Najstarsze konstrukcje na St Kildzie są jednocześnie najbardziej tajemniczymi. Sporych rozmiarów owczarnia znajduje się w głębi istniejącej wioski naAn Lag Bho’n Tuath (angielskie:the hollow in the north, polskie:kotlina na północy) i zawiera osobliwe kamienne kręgi o ‘kadłubowych’ kształtach. Próbki gleby określają datę powstania na 1850 p.n.e. Konstrukcje te są unikalne i występują tylko na St Kildzie, ich przeznaczenie zaś jest nieznane. Na Gleann Mòr (na północny zachód od zatoki Village Bay powyżej centralnego grzbietu Hirty), znajduje się 20 'rogatych struktur’, ruin budowli z głównym placem o wymiarach 3 × 3 m, dwie lub więcej małych cel i podjazd uformowany z dwóch ścian zaostrzonych na kształt rogów. I w tym przypadku, struktury takie nie występują nigdzie indziej w Wielkiej Brytanii i Europie, a ich oryginalne przeznaczenie do teraz nie jest znane[110][111]. Na Gleann Mòr znajduje się równieżTaigh na Banaghaisgeich, 'Dom Amazonki’. Jak odnotował Martin (1703), wiele z St Kildiańskich historii opowiada o kobietach-wojownikach.
Ta Amazonka słynie z tradycji: przetrwał jej kamienny dom lub mleczarnia; niektórzy z wyspiarzy mieszkają w nim całe lato, mimo że budowla ma już setki lat; w całości zbudowana z kamienia, bez użycia drewna, wapna, ziemi lub zaprawy do spojenia całości, zbudowana w formie okrągłej piramidy, zwężającej się ku górze, z otworem wentylacyjnym na szczycie, ogień zawsze rozpalany był na środku klepiska; kamienie są długie i cienkie, co rekompensowało brak drewna; główna część budynku może pomieścić nie więcej niż dziewięć siedzących osób; w głąb od ściany odchodzą trzy rozdzielone filarami legowiska lub komory, w każdym z tych miejsc można pomieścić pięciu ludzi; przy wejściu do jednego z tych niskich pomieszczeń umocowano na stojąco kamień, na który, jak mawiają, wojowniczka zwykle odkładała swój hełm; po drugiej stronie znajdują się dwa kamienie, na które miała odkładać swój miecz. Mówi się, że uwielbiała polować, a za jej czasów przestrzeń między tym miejscem a wyspą Harris była jednym ciągiem suchego lądu[10].
Podobne historie o kobiecie-wojowniku, która polowała na ziemi zatopionej obecnie między Zewnętrznymi Hebrydami a St Kildą pochodzą z wyspyHarris[112]. Podwórze tej budowli pokrewne jest drugiej 'rogatej strukturze’ z najbliższego otoczenia, ale tak jak i sama „Amazonka” Martina, jej pierwotny cel bardziej jest legendą niż archeologicznym faktem.
Dużo więcej wiadomo na temat unikatowychcleiteanów, które setkami rozsiane są po archipelagu. Te kopulaste struktury zbudowane są z płaskich otoczaków pokrytych darniną. Taka konstrukcja przepuszczała wiatr poprzez szczeliny w murze, chroniła jednak dobrze przed deszczem. Budynki te używane były do magazynowania torfu, sieci, zboża, przechowywania mięsa i jaj, obornika, siana oraz jako zimowe schronienie dla owiec. Data wynalezienia tej kildyjskiej konstrukcji jest nieznana, jednakże wiadomo, że były one używane od czasów prehistorycznych do ewakuacji w 1930. Na Hircie przetrwało ponad 1 200, zarówno nietkniętych, jak i zrujnowanychcleiteanów, kolejne 170 na sąsiednich wyspach[113][114]. Występuje też wbudowany w ścianę kamienny krzyż z okresu wczesnego chrześcijaństwa, który najprawdopodobniej pochodzi zVII wieku. Znajduje się on w budynku nr 16 we współczesnej wiosce[115].
Średniowieczna wioska znajduje się niedaleko studni Tobar Childa, około 350 metrów od wybrzeża, u podnóża Conachair. Najstarszą budowlą jest podziemne przejście wraz dwoma małymi aneksami, zwaneTaigh an t-Sithiche (domem wróżek), którego powstanie datowane jest pomiędzy 500 p.n.e. a 300 n.e. kildyjczycy wierzyli, że był to dom lub kryjówka, choć bardziej współczesne teorie sugerują, że była tolodownia[116].
Ocalały także obszerne ruiny muru,cleitean oraz pozostałościśredniowiecznego ‘domu’ z aneksem w kształcie ulu. Niedaleko znajduje się ‘Bull’s House’, prostokątna struktura bez dachu, w której podczas zimy trzymany był wyspiarski byk. Sama Tobar Childa jest zasilana przez dwa źródła, znajdujące się zaraz za głównym murem. Mur ten zbudowany został dookoła Wsi, by zapobiec niszczeniu pól uprawnych, leżących w jego granicach, przez owce i bydło[44]. Łącznie osada składała się z 25–30 domów. W większości były toblack houses typowego projektu Hebrydzkiego, jednakże parę starszych budynków zostało wykonanych zgabionu, zazwyczaj pokryte darnią, rzadziej strzechą. Darń zabezpieczała przed wiatrem i deszczem. Starsze „ulowate” budynki bardziej przypominały zielone kopce niż mieszkania.
Główny Mur zbudowany został w 1834, w czasach gdy średniowieczna wioska była opuszczona, w planach zaś była już nowa, pomiędzy Tobar Childa a morzem, około 200 metrów w dół zbocza. Pomysł ten był rezultatem wizyty na wyspie sir Thomasa Dyke Acklanda,posła z okręguDevon. Przerażony prymitywnymi warunkami postarał się o dotację, która pozwoliła na zbudowanie zupełnie nowej osady składającej się z 30 domów. W październiku 1860 poważna wichura uszkodziła kilka z mieszkań. po tym zdarzeniu zmodyfikowano budynki. Zostało wtedy postawionych szesnaście współczesnych domów, wliczając w to nowy budynek zarządcy.
Domy te zostały zbudowane z samych kamieni, posiadały grube ściany, dachy zaś pokryte byłydarnią. Każdy z nich posiadał zazwyczaj tylko jedno maleńkie okno oraz mały otwór – rodzaj komina, którym wydostawał się dym z paleniska na środku pokoju, co sprawiało, że ściany w izbach były czarne. W zimie jeden z rogów pomieszczenia zajmowała krowa, raz w roku zaś słoma z podłogi była zamiatana i następnie rozrzucana na polu[117].
Jedną z najbardziej przejmujących historii na Hircie niosą ze sobą ruiny 'Lady Grange’s House’ – domu lady Grange. Dama ta była żoną sympatykaJakobitówJames Erskina, lorda Grange. Po 25 latach małżeństwa małżonek uznał, że mogła ona podsłuchać zbyt wiele z jego zdradzieckich knowań. Porwał ją zatem i potajemnie ukrył wEdynburgu na sześć miesięcy. Stamtąd została odesłana na wyspyMonach, gdzie żyła w odizolowaniu przez dwa lata. W tym czasie mąż oficjalnie uznał ją za zmarłą i zaaranżował pogrzeb. Po tym zdarzeniu lady Grange została zabrana na Hirtę gdzie spędziła lata 1734–1742, i którą to opisała jako „a vile neasty, stinking poor isle”. Po nieudanej próbie ratunku została przeniesiona przez Erskina na wyspęSkye, gdzie zmarła. Dom ten to tak naprawdę dużycleit stojący na łąkach przy wiosce[118][119][120][121].
W roku 1860 przeprowadzono nieudane próby udoskonalenia części wybrzeża, gdzie przybijały statki, wysadzając skały. W roku 1877 zbudowano małe molo, jednakże dwa lata później zmył je sztorm. W 1883 reprezentacjakomisji Napiera zasugerowała odbudowę, trzeba było jednak czekać aż do roku 1901 zanim Congested Districts Board przysłał inżyniera, który ukończył pracę rok później. Niedaleko, wzdłuż linii brzegowej znajdują się ogromnegłazy narzutowe, znane na wskrośhighlandów i wysp szkockich wXIX wieku jakoDoirneagan Hirt – Otoczaki z Hirty[122][123].
W tym samym czasie na Hircie stały trzy kościoły. Największym był kryty strzechą kościół chrześcijański, stojący na miejscu cmentarza w centrum wioski i użytkowany w 1697. Budynek ten był jednak za mały by pomieścić całą populację, większość wiernych musiała zatem podczas mszy gromadzić się na dziedzińcu. Kościół St Brendan znajdował się ponad kilometr dalej na zboczach Ruival, kościół St Columba zaś na zachodnim końcu głównej ulicy. Niewiele jednak pozostało z tych budynków. Nowy kirk wraz z plebanią postawiony został na wschodnim końcu wioski w 1830, budynek zarządcy zaś w 1860[124][125].
Dùn znaczy ‘fort’, i rzeczywiście można znaleźć tam pojedynczy i w znacznym już stopniu uszkodzony mur – pozostałość większej budowli, o której mówi się, że była zbudowana w odległej przeszłości przezfirblogow[126]. Jedynym ‘zamieszkałym’ miejscem jestSean Taigh (stary dom), naturalna jaskinia używana czasem jako schronienie przez mieszkańców podczas wypasu owiec lub polowań na ptaki.
Soay posiada prymitywną chatęTaigh Dugan (dom Dugana). To tak naprawdę wykopana pod wielkim głazem dziura z dwoma prostymi ścianami po bokach. Legenda opowiada o dwóch braciach zLewis, którzy przybyli na St Kildę by kraść owce, jednak jedyne co im się udało to nabawić kłopotów. Dugan został zesłany na Soay, gdzie zmarł. Drugi z braci, zwany Fearchar Mòr, został zesłany na Stac an Armin, gdzie warunki do życia były tak niesprzyjające, że popełnił on samobójstwo rzucając się w morskie fale.
Boreray z kolei może poszczycić sięCleitean MacPhàidein, 'wioską cleit’ składającą się z trzech małychbothies[127] używanych regularnie podczas obserwacji i polowań na ptaki. Tutaj również znajdują się ruinyTaigh Stallar (domu stewarda). Lokalne podania mówią, że był on zbudowany przez człowieka ze skał (ang. 'Man of the Rocks’), przywódcę rebelii przeciwko właścicielom ziemskim. Budowla ta jest przykładem 'Atlantic roundhouse' z czasówepoki żelaza[128]. W 1724 powodu epidemii ospy jaka wybuchła na Hircie, trzech mężczyzn i ośmiu chłopców zostało tu przetransportowanych i pozostało na wyspie do przyszłego maja[129]. Nie mniej niż 78cleiteanów istnieje naStac an Armin. Co nieprawdopodobne, małebothy stoją również na stromymStac Lee[130].
W 1937, po przeczytaniu o ewakuacji St Kildy,Michael Powell nakręcił filmThe Edge of the World o zagrożeniach, jakie niesie ze sobą to wyludnienie. Zdjęcia nakręcono jednak nie na rzeczonym archipelagu, lecz naszetlandzkiej wyspieFoula[131]. PisarkaDorothy Dunnett(inne języki) napisała krótkie opowiadanie „The Proving Climb”, opublikowane w 1973 w antologiiScottish Short Stories[132].
W 1982 szkocki filmowiec i reżyser teatralnyBill Bryden stworzył na zlecenie brytyjskiej telewizjiChannel 4 dokumentIll Fares The Land. Film opowiadał o ostatnich latach wyspy. Obecnie dokument ten ma status archiwalny[133].
Fikcyjna wyspa Laerg, która pojawiła się w powieści z roku 1962Atlantic Fury autorstwaHammonda Innesa, jest literackim odbiciem wyspy Hirta.
Szkocki zespółfolkowo-rockowyRunrig nagrał piosenkęAt the Edge of the World, która mówi o wyspiarzach, odizolowanym społeczeństwie oraz o tym jak „człowiek z St Kildy poszedł nad klif w zimowy dzień”[134]. W sondzie z 2005 przeprowadzonej pośród czytelnikówRadio Times, St Kilda została uznana za dziewiąty w kolejności największy cud przyrody na Wyspach Brytyjskich[135]. W 2007 szkocki rząd wsparł finansowo powstanie opowiadającej wyspiarskie losy, gaelickiejopery zatytułowanejSt Kilda: A European Opera. Opera ta była wystawiana równocześnie w sześciu miejscach wAustrii,Belgii,Francji,Niemczech oraz w Szkocji podczas letniego przesilenia w 2007 roku. Jako część długotrwałej spuścizny, na wyspie Hirta umieszczono kamerę (z widokiem na północny wschód na Boreray), która rejestruje widok systemem poklatkowym[136][137][138]. Nakręcono równieżBritain’s Lost World, trzyczęściowy dokumentBBC o wyspach St Kilda, po raz pierwszy wyświetlony 19 czerwca 2008[139].
